Senaat kritisch over plannen hoger onderwijs
woensdag 29 maart 2006
Na een reeks toezeggingen van minister Van der Hoeven (CDA) en
staatssecretaris Rutte (VVD) heeft de Eerste Kamer dinsdag ingestemd
met het onderdeel Wetenschapsbeleid en Hoger Onderwijs van de
begroting van OCW.
Minister Van der Hoeven zei onder andere dat het kabinet in het najaar
beslist over een complex van maatregelen die investeringen in de
kenniseconomie moeten bevorderen. Staatssecretaris Rutte kondigde aan
dat in de nieuwe wet Hoger Onderwijs en Onderzoek de universiteiten en
hogescholen het laatste woord krijgen over de toelating van studenten.
Het recht om te studeren vervalt. Er komt meer aandacht voor
uitblinkers. De bemoeienis van de overheid met het hoger onderwijs
wordt minder doordat het rijk niet meer de leden van de Raden van
Toezicht benoemt. Ook hier krijgen de instellingen zelf de vrije hand.
In antwoord op een suggestie van VVD-senator mevrouw Dupuis zei
staatssecretaris Rutte dat hij zijn best zal doen om universiteiten en
hogescholen te attenderen op de mogelijkheid om toplieden uit het
buitenland te benoemen in de Raden van Toezicht.
Het collegegeld wordt niet afgeschaft, maar instellingen krijgen de
mogelijkheid extra collegegeld te vragen voor excellente studies.
Doorbraken
Het is niet waarschijnlijk dat staatssecretaris Rutte (VVD) nog veel
'doorbraken' in het hoger onderwijs op zijn naam zal krijgen. Deze
voorspelling deed mevrouw Maas-Brouwer (PvdA) aan het begin van het
debat. Zij doelde op het voornemen van Rutte om te zijner tijd over te
stappen naar de VVD-fractie in de Tweede Kamer als zijn partij hem tot
lijsttrekker bij de verkiezingen in 2007 zou hebben gekozen. Ook
andere senatoren preludeerden op de mogelijke overstap van Rutte van
het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap naar de Tweede
Kamer.
Onbewust onbekwaam
Mevrouw Maas kritiseerde in haar bijdrage in het bijzonder de
kwaliteit van de examens en van de examencommissies. In dit verband
noemde zij het hoger onderwijs 'onbewust onbekwaam'. Zij citeerde
onder andere de Onderwijsraad, die stelt dat de weeffout van het
systeem is dat opleiden en toetsen in dezelfde hand zijn. Volgens de
PvdA-fractie is de totale beoordelingspraktijk waarmee men als student
binnen en buiten het systeem te maken krijgt toe aan herziening en
verbetering. Senator Putters sprak namens de PvdA-fractie over
onderzoek: Wetenschappelijk onderzoek moet in brede zin presteren,
zowel in kennisontwikkeling als in de toepassing ervan. Voor
innovatieve kracht is zowel een excellente basis als een briljante top
nodig. Je kunt veel mooie ballen in de top van een kerstboom hangen,
maar als de basis te smal is valt hij om.
Handige jongens
Volgens Putters wordt het steeds moeilijker voor buitenlandse
studenten om in Nederland te studeren als gevolg van het
antiterrorismebeleid van het kabinet. Hij hekelde ook de tendens naar
'sexy' onderzoeksprojecten die snel geld in het laatje brengen. Dit
zou ten koste van fundamenteel onderzoek. Onderzoekers worden
opgejaagd om van geldstroompje naar geldkraan te hollen. Dat kweekt
handige jongens, maar geen briljante vernieuwers, aldus Putters.
Achterop
Te weinig investeringen in onderzoek en te veel regels bedreigen de
kwaliteit van het hoger onderwijs. Nederland raakt in Europa en de
wereld achterop. Dat was in de kern de zorg die senator Woldring
verwoordde namens de CDA-fractie. Hij vroeg welk deel van de miljard
euro die het kabinet extra steekt in kennisprojecten blijvend is. Het
geld komt uit het Fonds Economische Structuurversterking, dat wordt
gevoed door extra inkomsten uit aardgas. Maar wat gebeurt er als die
meevallers in de toekomst tegenvallen?, vroeg Woldring. De CDA-senator
wees erop dat politieke prioriteiten snel kunnen veranderen. Daarom
vroeg hij: Hoeveel procent van de genoemde een miljard euro voor
kennisprojecten is structureel in die zin dat de overheid er voor een
aantal jaren garant voor staat?
Accreditatie
Een kritische vraag stelde Woldring ook over de instrumenten visitatie
en accreditatie die worden ingezet om de kwaliteit van het onderwijs
te bewaken en te bevorderen. De eerste accreditatieronde loopt tot mei
2009 en brengt volgens veel instellingen veel informatielast en
administratieve lasten met zich mee. De CDA-fractie haakte in op een
opmerking van staatssecretaris Rutte (VVD) dat 'op korte termijn' al
tot vermindering van lasten kan worden gekomen. Betekent een
substantiële beperking voor de instellingen een beperking van ten
minste 25% waar de staatssecretaris naar streeft?, vroeg Woldring.
De CDA-senator zette vraagtekens bij de experimenten met commerciële
masteropleidingen. Ook al hebben wij aarzelingen, wij zijn er niet
zonder meer op tegen. Voorts vroeg Woldring of de verkorte tweejarige
HBO-opleiding het risico in zich draagt dat studenten een volledige
HBO-opleiding vroegtijdig afbreken en dat straks gesproken worden van
HBO-uitval?
Excellente studenten
De CDA-senator nam het op voor excellente studenten die in staat zijn
twee masterdiploma's te halen. Volgens Woldring neemt staatssecretaris
Rutte maatregelen die excellente studenten eerder ontmoedigen dan
stimuleren. Hij vond dat niet in het belang van de kennissamenleving
die de regering zelf zegt na te streven. De CDA-fractie heeft dan ook
'grote zorg over achterblijvende investeringen in de kennisinnovatie'.
Essentiële uitgangspunten
Mevrouw Dupuis vroeg namens de VVD-fractie of de regering wel genoeg
doet om kwaliteit en excellentie in hoger onderwijs en onderzoek te
bevorderen. Zij besprak vier 'essentiële uitgangspunten', namelijk de
selectie van studenten, het werven van fondsen onder een gunstig
fiscaal regiem, het huidige systeem van accreditatie en de
dynamisering van het onderzoek.
De VVD-senator verwees naar de Angelsaksische universiteiten waar
selectie aan de poort al meer dan honderd jaar gebeurt, 'terwijl
selectie in Nederland kennelijk als strijdig met het
gelijkheidsbeginsel werd beoordeeld'. Volgens mevrouw Dupuis hebben
veel beginnende studenten een 'aanzienlijke kennisachterstand'. Zij
pleitte ook voor vermijding van onjuiste studiekeuzen door veel
studenten.
Gedifferentieerd collegegeld
Een hoger collegegeld zou ook helpen om studenten meer te motiveren.
Mevrouw Dupuis wees op de mogelijkheid van een gedifferentieerd
collegegeld, waarbij sommige opleidingen duurder zijn dan andere,
bijvoorbeeld omdat die ook later op de arbeidsmarkt meer geld
opleveren. Verder kunnen sponsoring door bedrijven en donaties door
alumni bronnen van inkomsten zijn voor universiteiten en hogescholen.
De VVD-fractie wilde nadrukkelijk weten of er al gesproken wordt over
een gunstig fiscaal tarief voor schenkingen aan universiteiten.
Aanzienlijke verbeterslag
Verontrust is de VVD-fractie over de manier van accreditatie.
Visiterende en Beoordelende Instanties zijn commerciële bureaus die
werken in opdracht van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie
(NVAO). Het verontrustende is dat deze bureaus's niet alleen zelf de
doelen en eisen formuleren die aan de HBO-opleidingen gesteld moeten
worden, maar die vervolgens ook toetsen, zei mevrouw Dupuis. Ook de
VVD-senator wees verder op de 'zeer bureaucratiserende visitaties.
Volgens de VVD-fractie moet het hele onderwijs in Nederland nog een
'aanzienlijke verbeterslag' maken om in kennis bij te blijven met de
USA en Oost-Azië. Het moet weer leuk worden om slim en goed te zijn,
om beter te zijn dan je klasgenoten of je medestudenten, zei mevrouw
Dupuis.
Normvervaging
Senator Van Raak hekelde namens de SP-fractie de normvervaging bij het
verwerven en uitvoeren van opdrachten. Hij citeerde een rapport van de
Koninklijke Academie van Wetenschappen: Wetenschappers streven naar
korte termijn successen om financiering van nieuw onderzoek veilig te
stellen, besteden te weinig aandacht aan mogelijke schadelijke
effecten van het toepassen van onderzoeksresultaten en beloven soms
meer dan het onderzoek kan waarmaken. Ook opdrachtgevers van overheid
zetten wetenschappers onder druk, wist Van Raak. Ambtenaren van enkele
departementen gaan te werk alsof zij kant en klare producten kopen bij
het uitzetten van onderzoeksopdracht of adviezen. Van Raak zei dat het
vooral een kwestie van geld is. Hij citeerde de KNAW: Door de
achterblijvende overheidsfinanciering worden steeds meer onderzoekers
steeds meer afhankelijk van externe opdrachten.
Ronduit verontrustend
Fractievoorzitter Schuyer van D66 zei, mede namens de Onafhankelijke
Senaatsfractie, dat het onderwerp excelleren in onderwijs en onderzoek
'duivels moeilijk is waarbij niemand eigenlijk precies weet hoe je tot
resultaat komt'. Daarom vindt D66 dat de wetgever een grote ruimte
moet laten aan de instellingen en als enige voorwaarde moet stellen
dat men nauwkeurig rapporteert over wat men probeert. Bij mislukkingen
moet een instelling daar niet direct op worden afgerekend. Na een
aantal jaren is er op die manier een reeks rapportages beschikbaar aan
de hand waarvan men tot een begrenzing kan komen tot die
ontwikkelingen die bewezen succes hebben geboekt. Schuyer: Dat is een
kwestie van heel lange adem en bewindspersonen moeten de moed
opbrengen om niet zelf direct het succes te willen bereiken in de
eigen regeerperiode. Senator Schuyer noemde het 'ronduit
verontrustend' dat het aantal promovendi in Nederland bijna de helft
lager is dan het Europese gemiddelde. En het cijfer is nog vertekend
door het toenemende aantal buitenlandse promovendi die niet voor de
Nederlandse markt behouden blijven omdat zij terugkeren naar hun
vaderland.
Juiste plaats
Senator Schuurman sprak namens de fracties van ChristenUnie en SGP de
hoop uit dat er maatregelen komen om iedereen die studeert op de
juiste plaats te krijgen en het maximale te bieden voor een goede
opleiding en daarmee voor een goede toekomst. Schuurman: Bij
excelleren denk ik dus niet in de eerste plaats aan de beste studenten
op universitair niveau, maar aan alle studenten van vmbo tot aan de
universiteit. Het is te wensen dat ze allemaal met hun specifieke
talenten ook een specifieke opleiding krijgen die het beste bij hen
past.
Hij bepleitte het doorlichten van universiteiten om na te gaan of een
aantal opleidingen beter bij het Hoger Beroepsonderwijs passen. Een
dergelijk onderzoek zou ook het verschil tussen beide instellingen van
Hoger Onderwijs bevorderen en dat is met het oog op de kwaliteit van
beide nodig. Als voorbeeld van regelgeving die excelleren in de weg
staat in plaats van stimuleert wees Schuurman op de behandeling van
uitvindingen. Vooral de universiteit heeft baat bij een octrooi,
terwijl de wetenschapper/uitvinder slechts zeer beperkt deelt in de
revenuen. In Duitsland is dat beter geregeld en in de USA krijgen
wetenschappers 30% van de netto-opbrengsten van hun uitvindingen.
---
link (opent in een nieuw venster) stenogram 28 maart 2006 Dit is een
downloadbaar word-bestand van 418.5 Kilobyte word
Aan de informatie op deze site kunnen geen rechten worden ontleend.
Eerste Kamer der Staten Generaal