Socialistische Partij
Palestijns drama: kiezen onder bezetting - deel IV
SP-senator Tiny Kox is waarnemer voor de Raad van Europa bij de
Palestijnse verkiezingen van 25 januari 2006. Vanuit Palestina doet
hij verslag.
25 Januari 2006 * Woensdag, 19.48 uur. Net terug uit Qalqiliya, waar
ik mijn laatste stembureaus van vandaag bezocht heb. Een lange maar
leerzame dag, die vanmorgen begon bij de noordgrens van Palestina.
Daar kostte het enige moeite om vanuit Israël binnen te komen. Eén
grenspost was uitgestorven, bij een andere moest er wat
overtuigingswerk gedaan worden om de gigantische ijzeren poort voor
ons - en ons alles - open te maken. Pal over de grens ligt stembureau
nummer 10, dat we uitgekozen hebben om te beginnen. Al Jamama heet het
dorp, dat helemaal volgeplakt is met posters en volgehangen met
vlaggen. Veel, heel veel groen van Hamas, maar ook Fatah laat zich
duchtig gelden en de kleinere partijen mogen ook al niet klagen. Bij
het stembureau aangekomen is het een drukte van belang, het lijkt wel
koninginnedag, zoveel versierde mensen, jong, oud, modern en
traditioneel gekleed, mannen, vrouwen. De een probeert nog op het
laatste moment de ander te overtuigen. En iedereen deelt folders en
kaartjes uit van zijn of haar droomkandidaat. Volgens mij is het niet
echt in overeenstemming met de afspraak dat er vandaag geen campagne
gevoerd mag worden. Maar als iedereen het doet, wordt de zonde een
stuk minder erg. Vooral als het allemaal in een blijkbaar opperbeste
stemming gebeurt.
In het stembureau zie ik voornamelijk vrouwen op de officiële posten,
van het lokale hoofd van het stembureau en de secretaris, tot degene
die iedereen een mooie zwarte inktvinger geeft - voor de hele dag -,
degene die de stembiljetten uitgeeft en degene die toeziet dat de twee
biljetten in de juiste - doorzichtige - box worden gedeponeerd. Met
het ene biljet kun je de partij van je keuze aankruisen, met het
tweede de regionale kandidaat die je het liefste in het nieuwe
Palestijnse parlement ziet. Eén kandidaat, gesierd met een mooi pak en
een fraaie hoofddoek, komen we al meteen tegen in het stembureau. Dat
mag, legt de leidster van dit bureau uit - mits de kandidaat de juiste
pas heeft. Hij mag zich echter nergens mee bemoeien en niet te lang
binnen blijven. Dat doet hij ook niet - hij gaat snel onderweg naar
het volgende stembureau om ook daar even zijn gezicht te laten zien.
Hij zegt me dat hij nu al parlementslid is en dat hij hoopt herkozen
te worden. Maar ook voor hem is deze dag een dag vol onzekerheid.
Niemand weet hoe de hazen vandaag zullen lopen.
Tot zeven uur vanavond kunnen de kiezers stemmen. Maar vroeg op de
morgen is er in Al Jalama al een flinke opkomst, vergelijkbaar met die
bij de presidentsverkiezingen van vorig jaar. Het stemlokaal is op
zeven uur in de ochtend stipt opengegaan en toen kwam ook al meteen de
eerste kiezer binnen. Als ik er ben komt er een oude vrouw van 84
binnen, samen met haar zoon. Die mag haar helpen omdat ze zelf niet
kan lezen. Je mag echter maar één keer deze dag iemand behulpzaam
zijn, om elke kans op ongewenste beïnvloeding zo klein mogelijk te
maken. Ik krijg te horen dat de leden van het stembureau tevreden zijn
over de korte opleiding van twee maal acht uur in de week ervoor door
de Centrale Verkiezingscommissie. Ze zijn ook tevreden met de
bescheiden vergoeding die ze voor hun werk in het stembureau krijgen.
Onder de bemanning van het stembureau niet alleen veel vrouwen maar
vooral ook veel leraressen en leraren. Logisch, de verkiezingslokalen
zijn steeds scholen, zo zal ik merken, en ze hebben - net als iedereen
vandaag - vrij en dus alle tijd om in hun eigen gebouw de orde te
handhaven.
Als ik vervolgens stembureau32 bezoek, in Deir Ghazala, enkele
kilometers oostelijk, treef ik een vergelijkbare situatie aan. Een
volgeplakt dorp, een drukte van jewelste bij de ingang van het
schoolplein, politieagenten die ervoor zorgen dat alle ongewenste
petjes, sjaaltjes en vlaggen daar achter blijven en een tevreden ogend
stembureau. De stembiljetten worden door de kiezers ingevuld en in de
bussen gedeponeerd, en van sommigen straalt het af dat ze weten dat ze
iets belangrijks doen. In elk stembureau zit steeds een heel rijtje
mensen dat waarnemer is voor een bepaalde kandidaat of lijst.
Broederlijk en zusterlijk zitten Fatah en Hamas, liberalen en linksen
naast elkaar, vaak op lage kinderstoeltjes. Ook voor hen duurt de dag
lang maar niemand klaagt - hooguit degene die dolgraag wil roken. Dat
wordt zeker door de onderwijzers van het stembureau onverbiddelijk
verboden. Op dit stembureau zijn na een uur of drie 20 procent van de
geregistreerde kiezers opgekomen. De leider van het stembureau schat
dat er uiteindelijk meer dan 80% van de kiezers zal verschijnen.
We krijgen een telefoontje van Farida, de coördinatrice van onze
delegatie, om te vragen hoe het gaat. Goed, is onze korte conclusie
tot nu toe - en die blijkt overeen te komen met die van de andere
waarnemers. Fardia zelf was vanmorgen in Oost-Jeruzalem, waar
uiteindelijk toch alles goed gekomen lijkt te zijn met de
stembiljetten. Alle aandacht ging op haar eerste stembureau uit naar
de Amerikaanse oud-president Jimmy Carter, die hier ook als waarnemer
aanwezig is. Zijn aanwezigheid is symbolisch: onder zijn bewind kwamen
de Israëlische premier Begin en de Egyptische president Sadat voor het
eerst samen.
In noord-Palestina lopen geen gewezen presidenten rond, maar we
treffen wel andere waarnemers, waaronder die van de Europese Unie. Ook
zij delen onze mening dat het erop lijkt dat de Palestijnen hun
belofte waar maken dat de verkiezingen goed georganiseerd zullen zijn.
Na de dorpen gaan we nu de stad binnen: Jenin. De stad stort haast
ineen onder de last van alle propagandamateriaal, aan huizen, op
daken, overal waar je maar iets aan hangen kunt. En vrijwel alle
taxi's lijken gecharterd door een van de politieke partijen. Die
gebruiken ze om dienstbaar kiezers die moeilijk ter been zijn op te
halen - in de hoop daarmee een grotere kans op hun stem te maken. Ook
in Jenin is Hamas het meest zichtbaar aanwezig in het straatbeeld. Een
jonge aanhanger vraagt me wat het westen denkt van Hamas. Niet veel
goeds, zeg ik naar eer en geweten - maar ik leg hem uit dat ik als
waarnemer geacht wordt daarover vandaag niet in discussie te gaan.
Luisteren mogen we echter wel, dus hij geeft me een spoedcursus
zelfverdediging Hamas-stijl. "Als de bezetting eindigt, eindigt ons
verzet. Niet eerder."
We maken onze tocht langs een aantal stembureaus in de stad. We
belanden uiteindelijk bij een stembureau in het Palestijnse
vluchtelingenkamp. "Hier moeten we goed opletten als leden van het
stembureau," zegt de voorzitter tegen me. "Het wil hier nog wel eens
spannen tussen de verschillende politieke partijen." Maar gelukkig
schijnt de zon, voelen de mensen zich goed en lijkt iedereen
opgewonden maar ook erg vreedzaam deze dag te willen beleven. In een
stembureau verder op gelast de leidster van het bureau een jongeman om
zijn petje af te nemen omdat hij daarmee zijn politieke voorkeur
kenbaar maakt - en dat mag niet. Hij luistert braaf. Eerder op de
morgen, zo krijg ik te horen, wilde iemand per sé met een politieke
sjaal gaan stemmen. "Die heb ik laten afvoeren door de politie. We
kunnen niet met ons laten spotten", zegt ze zelfbewust. En het lijkt
er ook niet op dat veel mensen dat van plan zijn. Van veel kiezers
krijg ik te horen dat het vooral goed moet gaan vandaag, "want de hele
wereld kijkt naar ons".
Midden in Jenin eten we een wel erg omvangrijk broodje shoarma,
voordat we verder gaan, nu in de richting van Qualqiliya, in het
noord-westen. Een omstreden plaats, nu hij door de illegale
Israëlische Muur vrijwel van de buitenwereld afgesneden is. Daar
willen we kijken hoe de kiezers daarop reageren. Maar voordat we er
zijn is er eerst een aardige lijdensweg voor ons aangelegd, in de vorm
van vaak hopeloos slechte wegen en wat daar voor moet doorgaan.
Veertig jaar Israëlische bezetting hebben in ieder geval niet tot een
begin van een fatsoenlijke infrastructuur geleid. En de weg die wel
beter was, is door Israël onderbroken - uit veiligheidsoverwegingen.
Dus duurt en duurt het voordat we het volgende stembureau bereiken.
Zeker als we midden in nowhere plotsklaps stuiten op een mobiel
checkpoint van het Israëlische leger. Indachtig de garantie die ons
gisteren door het ministerie van buitenlandse zaken van Israël in
Jeruzalem gegeven is (u zult nergens problemen hebben) proberen we dat
de soldaat van dienst duidelijk te maken. Maar die maakt ons wel erg
duidelijk dat hij aan niks en niemand een boodschap heeft. We mogen er
niet over - hooguit lopend. En het is nog enkele tientallen
kilometers... Hij gebaart dat we moeten opsodemieteren (helderder kan
ik het niet omschrijven). En wij gebaren dat dat niet gaat gebeuren.
Als we met Jeruzalem bellen en vragen wie nu de garanties van gisteren
waarmaakt, komt de boodschap niet meteen over. Drie kwartier wachten,
boos kijken, lelijk doen tegen soldaten die menen te mogen zeggen wat
ik wel en niet in Palestina mag fotograferen, komt eindelijk een "go"
uit de burelen van Israëls buitenlandse zaken. Nou bedankt voor het
oponthoud, zeg ik tegen een van de soldaten. "Het ging allemaal zo
goed en jullie moeten het nu bederven." Hij zegt me dat hij ook maar
doet wat ie moet doen - en dat zal zeker ook zo zijn. Maar ik word er
wel chagrijnig van en ik kan het niet laten dat te laten merken. "Gauw
verder," zegt gids Ywad, die al blij genoeg is dat dit niet het einde
van onze trip wordt. Ik krijg alweer goeie zin als de ambassadeur van
Palestina in Nederland me belt. Ze zegt dat ze met plezier mijn weblog
volgt en dat ze blij is dat er zoveel internationale interesse voor
haar land is. Als we nog wat verder willen praten valt de lijn weg.
Ook telecom in Palestina is niet je van het - ook dat is de Israeli's
niet echt gelukt na vier decennia bezetting.
Toch krijg ik even later Jan Marijnissen aan de lijn, eerst haperend,
dan, als ik uitgestapt ben en in de schaduw van een oude olijfboom
sta, helder en duidelijk. Hij wil me wat vragen voor zijn "Studio Jan
Marijnissen", Jans eigen internetradio. Ik vertel zo'n beetje wat mijn
ervaringen zijn. Dan komt EO's Andries Knevel aan de lijn, die bij Jan
over de vloer is en van de gelegenheid gebruik maakt om mijn mening
over Hamas te geven. Ik bevestig zijn vermoeden dat er brede steun,
ook in dit deel van Palestina, voor de fundamentalistische beweging
is. Maar ik kan niet bevestigen dat de mensen daardoor angstig lijken.
Integendeel, overal hoor ik dat mensen zeggen dat het goed is dat
Hamas meedoet, en dat dat ook voor Hamas zelf tot veranderingen zal
moeten leiden. Of dat zo zal zijn - dat is aan de Palestijnen om te
beslissen. Ik observeer vandaag alleen. En ik zie veel, heel veel
groen. Dat moet straks ook ind e uitslag te zien zijn, of je dat nu
fijn vindt of niet. Ik beloof Andries Knevel nog eens uit te leggen
waarom een partij als Hamas goed in grass roots werk kan zijn - iets
waar de SP ook goed in is - en toch politiek iets totaal anders van
plan is dan wij. Kan interessant worden, zegt de EO'er.
Qualqiliya komen we binnen door een checkpoint, dat als uiteinde van
een soort zak, met een wand van Israëlische muren, fungeert. "We
zitten hier in een gevangenis, hoe moet je het anders noemen," zegt
een jonge student Engels me als we bij het volgende stembureau onze
opwachting maken. "Hij hier" - en hij trekt iemand tevoorschijn -
"heeft land achter de Muur, maar hij mag het van de Israelis niet
bewerken. Daar moet ie vergunning voor krijgen en die krijgt hij niet.
Voor zijn eigen land..."
Ons wordt aangewezen waar we met eigen ogen kunnen zien hoe ver de
Israëli's gaan om Palestijns grondgebied in te pikken en op te delen.
Het doet mij denken aan Berlijn in de jaren zeventig. Midden in een
straat ineens een enorme muur, onneembaar voor iedereen, einde van de
wereld.
Op stembureau 342 worden we te woord gestaan door een erg goed Engels
sprekend meisje, dat hier de leiding in handen heeft. Vrouwen
domineren ook hier de stembureaus. Ze laat me zien hoeveel analfabeten
gestemd hebben, opmerkelijk veel in vergelijking met andere bureaus.
Haar verklaring: veel ouderen hebben in Israël gewerkt maar zijn nooit
naar school gegaan. Nu is het schoolstelsel in Palestina een stuk
beter, weet ze uit eigen ervaring.
Stembureau 339 is het laatste dat we vandaag kunnen aandoen. En ook
hier valt, net als bij alle andere bureaus, de doordachte en heldere
organisatie op, die blijkbaar niemand reden geeft moeilijkheden te
maken. De leider van dit stembureau bevestigt dat de opleiding voor de
leden van het stembureau goed geweest is. Voor alle mogelijke
problemen was in een efficiënte oplossing voorzien - maar de meeste
problemen hebben zich domweg niet voorgedaan. De Palestijnen lijken in
het hele land vastbesloten te zijn om de verkiezingen hoe dan ook te
laten slagen. Ik maak nog een praatje met de waarnemers. Ik krijg te
horen: niet de uitslag is het belangrijkste maar dat er een uitslag
komt - en dus een parlement. Nu moeten ze in de rest van de wereld
toegeven dat wij onze belofte nagekomen zijn. Nu moet er dus ook aan
het probleem worden gewerkt dat alle partijen bovenaan hun lijst
hebben staan: het stoppen van de bezetting. Want zonder dat valt er
geen land op te bouwen. Veel Palestijnse ogen zullen vanaf morgen
gericht zijn op Washington en op de Europese hoofdsteden - en ook op
verschillende Arabische landen die tot dusver volgens nogal wat mensen
die ik vandaag sprak, ook bar weinig voor de Palestijnen gedaan
hebben. "We moeten ons recht krijgen, dat kan niet anders. Dan kunnen
we ook werk krijgen, dingen opbouwen, er iets van maken."
We nemen de snelste weg terug naar Jeruzalem. Daarvoor gebruiken we
een weg die de verschillende grote Joodse nederzettingen in dit gebied
verbindt, zoals Ariel. Gids Ywad zegt hoe we kunnen zien waartoe
bezetting en kolonisatie leiden: rechts van ons is het een zee van
licht, van lantaarns langs goed gebaande en bestrate wegen, links van
ons is er schemerlicht, onregelmatig en chaotisch. "Wat Israël voor
haar eigen kolonisten kan doen, doet ze zichtbaar niet voor ons. Zo'n
bezetting is niet alleen illegaal en onaanvaardbaar, maar ook
krankzinnig." Hij wil dat de bezetting stopt. Want hij wil niet zijn
hele leven lang opstaan met gedachten aan de politiek en de bezetting.
"Ik wil net als jullie opstaan met de vraag wie de voetbalwedstrijd
van gisteravond gewonnen heeft, en wat voor weer het wordt en of er
nog iets gewoons gebeurd is. En ik wil mijn kost als gids kunnen
verdienen. Nu blijven toeristen weg omdat Israël zegt dat het te
gevaarlijk is in Betlehem. Het is genoeg geweest. Het moet afgelopen
zijn." En daar kan ik geen speld tussen krijgen.
Ik ga nu naar de uitslagenavond hier wat verderop. Daarover in een
laatste bericht morgen meer.
* Index Palestijnse parlementsverkiezingen 2006
* Dossier Israël/Palestina