AIV advies over het folterverbod
Ministerie buza
http://www.minbuza.nl
Persbericht
16 december 2005
Advies AIV: Terrorismebestrijding in Europees en internationaal perspectief;
interim-advies over het folterverbod
AIV
Op vrijdag 16 december heeft de Adviesraad Internationale Vraagstukken een interim-advies
gepubliceerd over het folterverbod. Dit interim-advies is opgesteld naar aanleiding van
een adviesaanvraag van de regering over terrorismebestrijding in Europees en
internationaal perspectief, ondertekend door minister Bot.
De regering moet krachtig en publiekelijk stelling nemen tegen uitholling van het absolute
verbod op foltering, aldus de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) in een heden
verschenen interim-advies. Ook in concrete gevallen waarbij foltering aan de orde is of
waar zich ontwikkelingen voordoen die het absolute folterverbod ernstig dreigen te
ondermijnen, moet Nederland stelling nemen, ongeacht waar deze plaats hebben en wie
daarbij betrokken is. Het handhaven en uitdragen van een norm als het folterverbod kan
gezien worden als een lakmoesproef voor de rechtsstaat.
Ondermijning van het folterverbod
De AIV bespreekt in het interim-advies vier aspecten die in het kader van de bestrijding
van het terrorisme het absolute folterverbod bedreigen, namelijk de tendens tot
herdefiniëring en daarmee versmalling van het begrip foltering en wrede,
onmenselijke en vernederende behandeling en bestraffing; het incommunicado houden van
gedetineerden zonder strafrechtelijke aanklacht; het ondermijnen van het beginsel van
non-refoulement (dat terugzending verbiedt van personen naar een land waar zij gevaar
lopen te worden vervolgd of gefolterd); en het gebruik van informatie die mogelijkerwijs
via folterpraktijken en andere vormen van mishandeling is verkregen.
Reikwijdte verbod
Het komt voor dat de reikwijdte van het verbod beperkt wordt geïnterpreteerd,
bijvoorbeeld in Amerikaanse beleidsstukken. In de internationale verdragen geldt het
absolute verbod niet alleen foltering, maar ook wrede, onmenselijke en vernederende
behandeling of bestraffing. Daarom is een redenering dat een bepaalde gedraging niet de
intensiteit van foltering vertoont, maar 'slechts'wrede, onmenselijke en vernederende
behandeling voorstelt, niet steekhoudend.
Incommunicado detentie
Daarnaast worden mensen opgesloten gehouden zonder enig contact met de buitenwereld
(incommunicado detentie). De ervaring leert dat juist in dergelijke omstandigheden het
risico dat gedetineerden aan foltering worden onderworpen, groot is. Nog zorgwekkender is
de situatie van gedetineerden die zich in geheime detentiecentra bevinden en wier namen en
identiteit niet worden prijsgegeven.
Hun lichamelijke en geestelijke integriteit loopt extra gevaar en het risico bestaat dat
deze personen voorgoed verdwijnen.
Terugzending/garanties
Een derde aspect gaat over het terugsturen van mensen naar landen waar zij gevaar lopen te
worden gefolterd. Garanties van het land van bestemming bieden alleen zekerheid als aan
een aantal voorwaarden is voldaan, zoals een effectieve vorm van onafhankelijk toezicht.
De AIV wijst op het verschijnsel van 'extraordinary rendition', dat wil zeggen het
oppakken en wegvoeren van personen naar veelal onbekende bestemmingen, zonder enige
justitiële tussenkomst en rechterlijke procedures. Het is evident dat laatstgenoemde
praktijk, waarvan de omvang zich aan elke waarneming onttrekt, onder alle omstandigheden
ontoelaatbaar is.
Informatie uit dubieuze bron
Tenslotte noemt de AIV het gebruik van informatie uit dubieuze bron. In de praktijk zal
hoogstzelden vaststaan dat informatie door foltering is verkregen. Naast het onomstreden
verbod op het gebruik van door foltering verkregen informatie als bewijs in een
rechtszaak past ook een verbod op het verbinden van rechtsgevolgen voor personen en
organisaties aan dergelijke informatie. Dit neemt niet weg dat de overheid ontvangen
inlichtingen en hun bron dient te evalueren en zo nodig handelend dient op te treden,
zeker als er een onaanvaardbaar risico voor de maatschappij en haar burgers bestaat. Dat
daarbij naar bevestiging van de informatie door andere verifieerbare en onverdachte
bronnen moet worden gezocht, staat buiten kijf.
status
De AIV heeft dit interim-advies over folteringverbod uitgebracht naar aanleiding van een
uitgebreide adviesaanvraag van minister Bot. De raad werkt thans aan een slotadvies.
Kader
De vraagstelling van de regering gaat uit van een spanning tussen handhaving van
mensenrechten en het bestrijden van terrorisme. Met de regering onderschrijft de AIV de
noodzaak en urgentie van een effectieve bestrijding van terrorisme.
De AIV wil geen scheiding aanbrengen tussen de beide hoofdvragen van de adviesaanvraag. De
waarborging van de beginselen van de rechtsstaat en van de rechten en de veiligheid van
personen vormen een onlosmakelijk geheel. Met het uitbrengen van het onderhavige
interim-advies streeft de AIV een tweeledig doel na. Enerzijds dringt hij aan op
onverkorte handhaving en verdediging van het folterverbod en doet hij een meer algemeen
beroep op degenen die het debat over terrorismebestrijding voeren om (op het terrein van
binnenlands beleid en buitenlands beleid) onverkort vast te houden aan internationale
verplichtingen. Anderzijds wil hij erop wijzen dat met het ondergraven van internationale
normen ook de bescherming van de gewone burger door de rechtsstaat in het geding kan
komen.
Achtergrond AIV
De Adviesraad Internationale Vraagstukken heeft sinds zijn oprichting in 1997 als taak om
de regering en de Staten-Generaal te adviseren over buitenlands beleid, in het bijzonder
het beleid op de terreinen vrede en veiligheid, ontwikkelingssamenwerking, de rechten van
de mens en Europese integratie. De AIV wordt voorgezeten door mr. Frits Korthals Altes,
minister van Staat. Het advies is voorbereid door een commissie onder leiding van
professor Theo van Boven (emeritus hoogleraar internationaal recht aan de Universiteit
van Maastricht).
Nadere informatie is te verkrijgen bij de secretaris van de AIV, mr. Paul Peters
(070-348.5335/6060; paul.peters@minbuza.nl; aiv@minbuza.nl). De tekst van het
interim-advies is na 16 december 10.00 uur te vinden op www.aiv-advies.nl.