Burger moet weer zeggenschap krijgen over huishoudboekje van zijn
gemeente
Afscheidsrede prof.dr. L. van Leeuwen
Gemeenten moeten steeds meer taken uitvoeren met steeds minder geld
van het Rijk. Burgers kunnen zich nauwelijks uitspreken over keuzen,
en worden steeds ontevredener. Nu de systematiek van het Gemeentefonds
ook nog eens tot perverse prikkels leidt, wordt het tijd voor een
ander concept. Prof. Luigi van Leeuwen stelt in zijn afscheidsrede
voor om vooral in te zetten op kostensturing. Het moet maar eens
afgelopen zijn met Spendierfreudigkeit.
De laatste vijf jaar zijn de gemeentelijke uitgaven met 28 procent
gestegen en is het aandeel van het Gemeentefonds in de rijksuitgaven
met 20 procent teruggelopen. De gemeentelijke productie is daarbij
achtergebleven, waardoor gemeenten hun heffingen fors hebben moeten
verhogen. De Nederlandse burger is daar nauwelijks bij betrokken
geweest. In Nederland denkt de overheid te weten wat goed is voor
burgers en wat burgers ervoor moeten betalen. Dat heeft consequenties,
nu gemeenten zich volgens Van Leeuwen in een neerwaartse vicieuze
cirkel bevinden. Steeds hogere lasten geven aanleiding tot
ontevredenheid bij burgers en bedrijven. Steeds terugkerende, vaak
door het Rijk opgelegde, bezuinigingen leiden tot achterstallig
onderhoud en verloedering, en veroorzaken opnieuw ontevredenheid. Om
te ontsnappen uit dat dilemma is een nieuwe, ingrijpende aanpak nodig.
Van Leeuwen pleit voor een andere bestuurscultuur waarin kostensturing
voorop staat, en niet langer wat hij noemt Spendierfreudigkeit.
Dat burgers als belastingbetaler nauwelijks een rol spelen, komt niet
alleen doordat het lokale belastinggebied weinig voorstelt, maar ook
door een ruime toepassing van het beginsel van de minste pijn: de
burger weet niet of nauwelijks hoeveel en waaraan hij jaarlijks
belasting betaalt. Hiermee wordt de legitimiteit van en het vertrouwen
in het overheidshandelen in zijn wezen aangetast. Maar het beginsel
van de minste pijn geldt ook voor beslissers die de hoogte van de
belastingen bepalen: ze hebben er geen enkel belang bij dat burgers
als kritische belastingbetalers komen zeuren.
Een probleem is dat de samenstelling van de algemene uitkering uit het
Gemeentefonds een overkill aan herverdeling laat zien. Er ontbreekt,
aldus Van Leeuwen, een maatstaf voor competitie. De middelen zijn
gericht op zoveel mogelijk egalisering van voorzieningen tussen
gemeenten, terwijl internationale concurrentie ons dwingt tegenwoordig
niet alleen sociaal zwakke gemeenten te steunen maar ook krachtige
gemeenten te versterken.
Om die reden stelt Van Leeuwen voor om nieuwe maatstaven aan de
systematiek van het Gemeentefonds toe te voegen. Daarin moet een
verbetering van de productie (in de vorm van de groei van
arbeidsplaatsen en een versterking van de lokale belastingcapaciteit)
vorm krijgen. Nu krijgen gemeenten minder geld van de overheid (uit
het Gemeentefonds) als ze het goed doen: ze worden gestraft voor
krachtig beleid. Dat moet worden omgedraaid.
Om de negatieve vicieuze spiraal te doorbreken, moeten gemeenten een
andere koers gaan varen. Van Leeuwen staat het concept van de Andere
Gemeente voor ogen. Daarvoor zijn andere spelregels nodig, waarbij een
verbetering van de kosteneffectiviteit (kostensturing op basis van
prestatie-indicatoren) voorop staat. Kostensturing kan leiden tot
concurrentievoordelen ten opzichte van andere gemeenten, mogelijke
tariefsverlaging en dus tevreden burgers.
Prof.dr. Luigi van Leeuwen (1939) is sinds 1998 bijzonder hoogleraar
openbare financiën van de lagere overheden aan de UvT. Hij studeerde
economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en promoveerde in 1989
aan de Universiteit van op Amsterdam op het proefschrift De gemeente
centraal: om de doeltreffendheid van het binnenlands bestuur. Van
Leeuwen was tussen 1975 en 1988 burgemeester van Capelle aan den
IJssel en tussen 1988 en 2004 burgemeester van Zoetermeer. Tussen 1994
en 1997 was hij ook bijzonder hoogleraar lokale heffingen aan de
Erasmus Universiteit. Thans is hij als directeur en zelfstandig
adviseur verbonden aan Luigi van Leeuwen Mediation en Advise. Per 1
december 2005 is Van Leeuwen benoemd tot waarnemend burgemeester van
Wassenaar.
Noot voor de pers
Prof.dr. Luigi van Leeuwen spreekt zijn afscheidsrede Om het
financieel bestuur der gemeenten uit op vrijdag 2 december 2005, om
16.15 uur in de aula van de Universiteit van Tilburg, Warandelaan 2 te
Tilburg.
Media-exemplaren van de afscheidsrede zijn op te vragen bij de
Afdeling Voorlichting en Externe Betrekkingen, tel. 013 466 2000,
e-mail: persberichtuvt@uvt.nl.
Luigi van Leeuwen is te bereiken op tel. 079 36 38 106, e-mail:
l.leeuwen@uvt.nl. Persberichten van de UvT staan ook op Internet:
www.uvt.nl/persberichten/. Informatie over deskundigen van de UvT,
zie: www.uvt.nl/webwijs/.
Universiteit van Tilburg