Den Haag, 23 november 2005
Bijdrage van Bert Koenders (PvdA) aan het plenaire debat begroting Buitenlandse Zaken (30 300 V)
Gespoken woord geldt!!
MdV,
Toen ik vorig jaar hier in het Begrotingsdebat voorstelde namens Nederland Dhr. Baradei te kandideren voorvoor de Nobelprijs werd dat idee door de coalitiepartijen uiterst sceptisch zoniet negatief ontvangen. Het kabinet vond het zelfs niet nodig uberhaupt op het idee te reageren. Natuurlijk had ik niet kunnen voorzien dat de Directeur van de IAEA inderdaad de Nobelprijs zou winnen. Maar de scepsis en ontwijkende reactie vorig jaar in deze kamer bleek een voorteken voor het buitenlands beleid dat zou volgen.. Zowel inhoudelijk ,omdat steun aan effectieve multilaterale organisaties op het terrein van nonproliferatie in een tijd van Iran en NoordKorea essentieel is; een les die Minister Bot van VVD en CDA nog maar een maand geleden niet uit de Irak-crisis mocht trekken. Maar ook een teken aan de wand voor het gebrek aan activisme in de Nederlandse buitenlandse politiek. We staan gewoon veel minder op de kaart en dat is voor een relatief klein land kwetsbaar.
De Nederlandse buitenlandse politiek zwabbert. Het is niet duidelijk waar we staan. We beloven ferm en vroeg in Washington en bij de Navo dat we in de voorste linies staan voor een nieuwe,gevaarlijke missie in Afghanistan. Je hoeft echt maar een stap buiten de grens te zetten en er wordt gevraagd wanneer onze jongens naar Afghanistan gaan. De bondgenoten rekenen op ons. Maar met veel reputatieschade gaan we voorlopig weer terug in het hok omdat de missie politiek helemaal niet doordacht lijkt, de MIVD negatief adviseert en dat lekt notabene uit,er geen politieke exitstrategie is en er weinig aan wederopbouw lijkt te kunnen worden gedaan.. Vredeshandhaving en vredesafdwinging zijn nu eenmaal niet te vermengen-dat weten we sinds Joegoslavie- en het kabinet had zich dus eerder niet zo stellig moeten uitlaten. Dat is een ernstige zaak voor de positie van ons land. We zijn steeds onvoorspelbaarder geworden. En daar spreek ik de Minister van Buitenlandse zaken op aan. Welke landen rekenen nu op ons in Afghanistan en sinds wanneer? Welk overleg vindt plaats met de Engelsen,de Amerikanen, de Australiërs en wat zeggen die tegen U? Hoe is het mogelijk dat U de Minister van defensie zo het initatief heeft kunnen laten?
WAAROM WORDT HET BUIGZAME BOT DIE ZICH VERSTOPT IN ZIJN DIPLOMATENKOFFER?
Minister,kom uit die diplomatenkoffer en neem de coördinerende en leidende politieke rol op die de Minister van Buitenlandse Zaken in het buitenlands Beleid hoort te hebben.
Wat we nodig hebben is een Minister van Buitenlandse Zaken die in verwarrende internationale omstandigheden het heft in handen neemt. Die zijn centrale en coördinerende rol voor het buitenlands beleid waarmaakt. Die niet het initiatief laat aan de Minister van defensie over vredesoperaties of over de strategische waarde van kruisraketten (was u het daar nou echt met Minister Kamp eens dat voor Nederland daar een strategische prioriteit ligt? Dat valt bijna niet te geloven). Minister,coördineer dus en laat bijvoorbeeld de strategie over het belangrijke Referendum over Europa niet over aan de Staatssecretaris of de strategie van de brede Nederlandse Europese belangen aan de uitkomst van het overleg tussen de Ministers van Financiën en Landbouw. Zelfs de Raad van State meldt ons dat de Nederlandse financiële bijdrage aan Europa die zoals U weet de PvdA ook fors wil verminderen in de kabinetspolitieke Europapolitiek ENIG ijkpunt lijkt te zijn geworden en dat dat een algemene inhoudelijke strategie NATUURLIJK niet kan vervangen. Nederland is daardoor te veel in het defensief geraakt en de vraag is dus waar wij in de driehoek eurosceptisch Engeland, deels veranderend Duitsland en stagnerend Frankrijk onze brede belangen vertegenwoordigd zien. (kabinetsreactie) Wat is uw inzet morgen in het gesprek met de nieuwe Minister van Buitenlandse Zaken van Duitsland; welke relatie zoekt U met hety voor ons cruciale Duitsland?
MdV
Buitenlands Beleid is ingewikkeld,belangen moeten worden afgewogen, dat is zeker niet altijd makkelijk voor een kwetsbaar land; maar buitenlands beleid gaat echt om meer dan procesmanagement en soms letterlijk buigzaamheid. Neem de mensenrechten. Hier heeft Nederland een naam te verliezen ook al worden we zelf ook kwetsbaarder voor kritiek. Maar het deed ons pijn dat de Koningin werd opgedragen een lakei te worden in haar tafelspeech bij President Putin. Hoezo heeft Rusland zich ondubbelzinnig aangesloten bij de strijd tegen het terrorisme; hoezo een doortastend optreden van Putin tegen racisme en xenofobie-zo vraag ik het kabinet -hoe verhoudt zich dit tot de koppelingsclausule in de door de Kamer aangenomen Motie van der Laan/ Koenders die laat zien dat een strategisch partnerschap met Rusland op zijn minst op uiterst gespannen voet staat met een autoritairder wordend bewind. Worden moties van dit NIET (meer) Huis uitgevoerd? Hoe verhoudt zich dit to de bittere realiteit van Grozny en Beslan?
Maar er is meer:
Voor het eerst doet Nederland aan een missie mee in Afghanistan waarbij men vooraf erkent niet akkoord te zijn met het krijgsgevangenenbeleid van die missie omdat die niet past in het internationale recht. Een unicum in de Nederlandse Geschiedenis. Mijn vraag is: Gaat Nederland de VS nu eens echt op het hoogste niveau en dwingend-dus niet als ritueel-vragen het Rode Kruis en de mensenrechtenorganisaties toe te laten in de illegale gevangenissen?
Het is geen Anti-Amerikaanse opstelling om de VS dwingend te vragen een einde te maken aan de schande van de illegale gevangenissen,een resolutie in te dienen om ervoor te zorgen dat de VN Commissie eindelijk de gevangenen in Guantanamo kunnen ondervragen, en expliciet en duidelijk opheldering te vragen OVER DE CIA VLUCHTEN en de CIA kampen-DAAR ZIJN WE NIET VAN GEDIEND MOET DE BOODSCHAP ZIJN- en ik zou vandaag dan ook helderheid willen over alle vragen die ik daarover ingediend heb.(De inlichtingendiensten van de VS en Europa en Europol moeten dat nu toch wel weten&)En dat geldt ook voor de bestemming van de gevangene die nu onder Nederlands Commando in de Perzische Golf door Amerikanen worden verder geleid,wellicht richting illegale gevangenissen in Pakistan en Irak en het geldt ook om het vragen van helderheid over het door r Amnesty aangebrachte geval van de heer Bushmileh in ons partnerland Yemen.
Mijn fractie stelt die vragen dwingend,JUIST VANUIT het belang van de transatlantische betrekkingen, vanuit de noodzaak van een politiekere NAVO en een meer pro-actieve relatie VS-EU die toch een waarden gemeenschap wil zijn; juist VANWEGE de effectiviteit van de strijd tegen het terrorisme zijn deze vragen cruciaal. Dit is niet een debat tegen Amerika, dit is juist een debat dat dag in dag uit en terecht in het Amerikaanse Congres wordt gevoerd. Zoals alle rapporten laten zien zijn de oorlog in Irak,Abu Graib en Guantanamo de beste recruteringsmachines voor het internationale terrorisme. Wij willen in het verlengde daarvan dat bij het Europese Nabuurschapsbeleid Nederland het initiatief neemt dat bij alle landen wordt gekozen voor een mensenrechtencommissie; dus ook bij Israël -waarom is die uitzondering- en in navolging bij landen als Egypte en Tunesie waar in alle drie gevallen Nederland muisstil blijft als het gaat om mensenrechtenschendingen. Afgezien van de moraliteit staan hier echter ook onze veiligheidsbelangen op het spel.
VZ,
Misschien wil de Minister zelf wel veel uit de diplomatenkoffer klimmen waarin hij zich verstop heeft. Dat zou me zelfs niet verbazen.
Maar dat is niet makkelijk als hij steeds minder ruimte krijgt van zijn coalitie om dat te doen of het nu gaat om het conflict in het Middenoosten waar de geringste redelijke kritiek op Israël uit den boze is-(Hoe ziet hij overigens de uitwerking van de eindelijk plaatsvindende en kennelijk vertouwenwekkende Europese rol in Gaza ?)_; of als het gaat om een verantwoorde vredesoperatie in Afrika al lijkt hier na meer dan een jaar soebatten van Koffi Annan en ondanks het CDA vanuit de Secretaris-Generaal van de VN met militaire waarnemers in Sudan een positieve doorbraak totstand te komen (Gaat dat overigens ook gelden zo vraag ik het kabinet voor de gevraagde waarnemers missie in het getergde Darfur en de maandenlange RADELOZE vraag van generaal Cammaert aan Nederland om hem te helpen duizenden levens te redden door het ter beschikkingstellen van intelligenceapparatuur of is hier Afrika weer GEEN prioriteit van de Nederlandse buitenlandse politiek)?)
De Minister krijgt dus in Sudan enige ruimte van de coalitie en we zullen zien wat dit betekent ten aanzien van de toekomst en bijvoorbeeld de zo belangrijke Irancrisis..
. De VVD begon nota bene een maand na het aantreden van Minister Bot al met het zetten van kruisjes bij zijn optreden. Volstrekt ten onrechte vonden wij. Toen de Minister vanuit de ervaring met Irak lessen voor Iran begon te trekken moest hij direct terug in het hok. Vanuit de coalitiepartijen kwam eerder dan vanuit welk land in de NAVO dan ook een signaal van wapengekletter maar hier liet de Minister zich gelukkig niet kennen en zet hij in de brief van gisteren een onderhandelingsstrategie uit om via de IAEA en de VN juist tijd te winnen om een effectieve strategie te ontwikkelen die voorkomt dat Iran een kernmogendheid wordt. Een doelstelling die wij ten volle en krachtig delen en die zich juist moeilijk met vroegtijdig wapengekletter laat verenigen. Mijn vraag in dat verband is overigens of Nederland een kans en een rol voor zichzelf ziet de patstelling tussen Iran en de internationale gemeenschap te doorbreken met behulp van Rusland en Zuid-Afrika.
Voorzitter, er is dus gelukkig enige ruimte. En de oppositie roept de Minister op die ruimte te veel politieker en minder procesmatig te gebruiken.
Allereerst zou ik 4 jaar na de verschrikkelijke aanslagen op de Twin-Towers, en net 4 maanden na de laffe aanval op de ondergrondse van Londen het kabinet willen vragen een kritische analyse te geven van wat de Oorlog tegen het Terrorisme, de War on Terror wordt genoemd. Wat hebben we nu eigenlijk bereikt? Hoe effectief zijn we? Hoe veel prioriteit,hoeveel geld moeten we aan die oorlog geven vergeleken bij de enorme problemen van falende staten en onderontwikkeling als mogelijke nieuwe veiligheidsrisico s van ons allemaal? En hebben we iets geleerd in de afgelopen jaren?
Het is niet eenvoudig om de goede balans te vinden tussen obsessie en naïviteit. Antiterrorisme gaat wat ons betreft om effectieve INDAMMING (Containment) van een groeiend en zeer ernstig veiligheidsprobleem,over multilaterale effectieve allianties van bijvoorbeeld politie en inlichtingendiensten,om het politiek isoleren van gewelddadige groeperingen;om de weerbaarheid van onze samenlevingen;om een strijd van de ideeën niet een strijd van de beschavingen, en om het serieus nemen van de grieven die vaak de basis vormen van de nesteling van terroristische groeperingen in diverse samenlevingen. Dat is een enorm moeilijk pakket waaruit geen onderdelen gehaald kunnen worden en mijn fractie vindt dat op het terrein van internationale samenwerking, maar ook op het terrein van Midden-Oostenpolitiek en democratisering het antiterrorismebeleid ernstig tekortschiet. Ik kom daar zo op terug.
Waar we afstand van nemen is de term Oorlog tegen het terrorisme, waar Minister Zalm en President Bush nogal mee zijn ingenomen. Waarom is dat de verkeerde term? En waarom vinden wij dat de Nederlandse regering en Minister Bot daar veel meer afstand van moet nemen? Daar zijn een aantal redenen voor.
Allereerst omdat het toch suggereert dat er een capitulatieovereenkomst kan komen om de eindoverwinning op het terrorisme te tekenen; omdat het onbedoeld el-Qaeda in de ogen van velen enorm veel TE VEEL_legitimiteit en prestige heeft gegeven als officiële vijand in een officiële oorlog waarvan het scorebord wordt bijgehouden;omdat het makkelijk leidt tot de illusie van klassieke landoorlogen zoals in Irak,van een voorraad terroristen die je kan uitschakelen terwijl zo n oorlog leidt tot gigantische transnationale rekrutering voor de jihad en dus eerder tot meer dan tot minder terrorisme leidt; omdat het probleem niet territoriaal maar juist transnationaal is;omdat onder het mom van de oorlog tegen het terrorisme juist mensenrechten kunnen worden geschonden wat juist tot meer rekrutering leidt;omdat de term oorlog leidt tot onduidelijke status van gevangenen en gemakkelijk tot Abu Graib; en omdat de term oorlog geen grijstinten kent en mensen ook in Nederland indeelt tot aanhangers van de zuivere islam of van de tegenstanders van de zuivere islam; de liberale jihad.
De term oorlog is dus niet effectief en leidt ons de verkeerde kant op. Daarom is dat kritische transatlantische debat dus ook hoognodig. Maar kritiek op Amerika is altijd makkelijker dan effectief Europees en Nederlands beleid op deze punten. Veel sterker afstand nemen van deze eenzijdige strijd tegen het terrorisme betekent wel de rest op orde brengen.
Allereerst Europese en internationale samenwerking van politie en intelligence. Ik heb daar in dit stadium van het debat twee kritische vragen over:Uit vraag 109 blijkt dat er in europa nog steeds niet goed uitvoering wordt gegeven aan VN resolutie 1373 over bevriezing van tegoeden. Hoe is dat mogelijk? En welk initiatief neemt Nederland? En is dat nu bij ons echt goed geregeld? Ten tweede:Uit de vraagbeantwoording blijkt dat er geen enkel gezamenlijk beleid is naar de landen van de Maghreb en het bredere Midden-Oosten als het gaat om strategische informatieuitwisseling; reacties op autoritaire regimes; beleid ten aanzien van landen als Saoedi-Arabië; de EU strategie tegen radicalisering heeft in deze regio dus nauwelijks een transnationale kant. Dat is echt ernstig; Coördinator Gijs de Vries heeft hier slechts een vertegenwoordigende rol. Hier ligt nu juist een belangrijke effectieve antiterrorismepolitiek die Nederlandse actie vergt. Wat gaat de Nederlandse regering daaraan doen?
De volgende missing link is een een Nederlands en Europees politiek gestuurd Midden-Oostenbeleid dat nu deels vorm krijgt in het Nabuurschapsbeleid. Wie in het Midden-Oosten reist ziet hier weinig van. Behalve bij diplomaten is er onder de bevolking weinig bekend. Europa is afwezig. De battle of ideas wordt zo snel verloren. Terwijl de agenda van democratisering, steun aan vrouwengroepen; daadwerkelijke initiatieven a la de EU rol in Gaza (voor het eerst een vertrouwenwekkende rol van de EU voor alle partijen maar nog geen oplossing voor het totstandkomen van een levensvatbare Palestijnse staat waarvan het ontbreken de toekomst van de hele regio gijzelt en doet radicaliseren);het ontbreken van forse stellingnames over wat er gebeurt in Tunesië en ook Egypte; voor de bevolking maar ook voor ons is dit onzichtbaar. En juist hier liggen de voedingsbodems voor radicalisering. Hier moet gekozen worden voor steun aan emanciperende groeperingen in de landen zelf,ook islamitische,hier moet perspectief komen op vrijhandel richting europa en werkcreatie. Geeft Nederland nu steun aan rechters die de nieuwe familiewetten in Marokko gaan uitvoeren? Nemen we publiekelijk stelling tegen de mensenrechtenschendingen in Tunesië? Laten we de politieke oplossing voor het Midden-Oostenconflict opnieuw versloffen tot een rondje verkiezingen aldaar? De Begroting is hierover onduidelijk en de potjes Faciliteit Strategische Activiteiten; MATRA; KAP en steun aan antiterrorismebestrijding missen politieke samenhang en prioriteitsstelling al is daar al jaren om gevraagd. Graag duidelijkheid hierover.
Voorzitter.
De strijd tegen het terrorisme vereist een andere invulling. Nederland en Europa moeten daar minder volgend optreden. Er is weinig keuze tussen het exporteren van stabiliteit en het importeren van instabiliteit. De EU heeft daar ondanks de politieke crisis maar dankzij Atjeh en Gaza een grotere rol te spelen. Ook ons eigen Stabiliteitsfonds kan veel meer voor juist conflictpreventie ingezet worden. De Minister moet daarvoor niet buigen, maar optreden. Wij rekenen hem daar op af. De diplomatenkoffer kan terug in de kast.
Partij van de Arbeid