Partij van de Arbeid


Den Haag, 5 oktober 2005


Bijdrage van Ferd Crone (PVDA) aan de

Algemene Financiële Beschouwingen 2006


Zalm de langstzittende minister van Financiën, maar ook de beste? Of de man van grote tijdbommen en tegenvallers?
We willen graag M. Zalm feliciteren dat hij het zo lang heeft uitgehouden. Maar lang blijven zitten is nog maar de halve prestatie. Een goede minister van Financiën ben je pas als mensen over tien jaar nog steeds zeggen dat je goed was. Dat je fouten hebt gemaakt, oké; maar dat je er van geleerd hebt, daar gaat het om. Dat je geen grote gaten in de begroting hebt achtergelaten; geen tijdbommen.
Na een succesvolle start in een coalitie met PvdA en D66 is hij nu echter de draad helemaal kwijt. Eerst heeft hij zich 8 jaar lang keurig gehouden aan de Zalmnorm, de werkgelegenheid steeg een met miljoen banen, het financieringstekort liep terug, de belastingen werden meer toekomstgericht gemaakt, de collectieve uitgaven voor onderwijs-zorg-veiligheid werden vergroot, wat zich uitbetaalde in een lager volume aan sociale zekerheid. Er werden structurele verbeteringen aangebracht, zoals vergroening van de belastingen, minder instroom in de WAO, flexibiliteit in de sociale zekerheid, een eerste beperking van de Hrente-aftrek en er werd vanaf 1997 een start gemaakt met ombouw van VUT naar prepensioen op kapitaaldekkingsbasis.
Maar toegegeven, onder Paars is uiteindelijk de boel niet goed afgelopen. De huizen- en aandelenmarkt waren opgeblazen, en er is te veel lastenverlichting gegeven waardoor de economie procyclisch teveel is opgejaagd, waarna de terugval groter leek dan nodig was.


Maar wat bezielt M. Zalm de laatste drie jaar, als architect van Balkenende 1 en 2, en als minister? Hij herhaalt de fout van procyclisch beleid door te veel te bezuinigen en zelfs een lastenverzwaring van 8 mld. En nu is het weer omgekeerd, bij het eerste zonnestraaltje wordt een Mlnnota gepresenteerd waarin geen tegenvaller meer is te vinden. Waarom presenteert Zalm alleen maar hosanna-geluiden en worden nergens (!) risico's vermeld?
De lucht is niet alleen maar blauw met zonneschijn. Zijn er geen donkere wolkjes waarvoor u ons moet waarschuwen? Is hij niet meer de genuanceerde en verstandige econoom?
Of is het eenvoudiger? Is hij met de GRverkiezingen in aantocht meer politicus dan schatkistbewaarder geworden? Na het zuur komt het zoet; niet omdat het economisch verantwoord is, maar om politieke redenen.
Het lijkt er wel op, want hij verzwijgt nu allerlei tijdbommen en tegenvallers:


1e Tijdbom en tegenvaller: hoog financieringstekort, weer door 3%
* het financieringstekort blijft hoog: in 2005, 06 en zelfs 07 blijft het 1.8%, dat is dus niet de beloofde daling uit het Hoofdlijnenakkoord: beloofd was een feitelijk tekort van 0.5% en een structureel overschot van 0.5%. (pg 18 Hoofdlijnenakkoord).
* En zelfs dit tekort van 1.8% haalt hij alleen door te rekenen op grotere overschotten bij gemeenten en sociale fondsen. Het tekort van het Rijk loopt scherp op met 5 mld (bijlage 1, Mlnnota). Zalm haalt dus alleen een lager EMU-saldo door anderen voor zijn tekorten op te laten draaien!
* en Zalm heeft zeer hoge groeiraming verondersteld, 2.5% in 2006 én 2007, en een inflatie van 1.7% in 2007, en een lage energieprijs. Bij een groei van twee maal 2% en een iets hogere olieprijs komt een tekort van 3% weer in zicht. Rabobank en IMF ramen de groei rond 2%.
* Als de Hrente stijgt met 2% : weer een tegenvaller van 3 mld .
Waar zitten de buffers en reserves in de begroting om zulke risico's op te vangen?
Of is hier, zoals ik op blz 79 van de Mlnnota lees, opeens de tekortdoelstelling verlaagd van overschot van 0.5% naar een tekort van ½ tot 1%? En wat vinden CDA en VVD hiervan?


2e tijdbom en tegenvaller: de Hrente is tot taboe verklaard, de bijleenregeling werkt averechts.
* onder Paars heeft Zalm de consumptieve rente en het tweede huis uit de aftrek gehaald, en deze beperkt tot 30 jaar. Goede eerste stappen. Maar bij Balkenende-2 is een grote stap teruggezet. Door de bijleenregeling wordt het nu nog aantrekkelijk om je tot het maximum vol te laten lopen met een hypotheek, zie MEV en is de aftrek nu opgelopen tot 10.5 mld in 2003. Een tegenvaller want dat zou eerst pas in 2007 gebeuren.
* Hoe is het mogelijk dat u in antwoord op onze vraag (vraag 154) stelt dat vanwege de hypotheekrenteaftrek 10,5 miljard minder belasting werd ontvangen, terwijl u in juni van dit jaar op onze vraag n.a.v. het Financieel Jaarverslag meldde dat het in 2003 ging om 8,9 miljard. Is hier inderdaad sprake van een gat van 1,6 miljard?
* De grote tegenvallers komen als de rente weer naar normale niveaus teruggaat. Dat levert per procent rentestijging een budgettaire tegenvaller op van 1.5 mld. Ik wil nadrukkelijk Zalm en de coalitiefracties aansprakelijk stellen als deze tegenvallers zich voordoen.
* De woningmarkt zit op slot voor starters, terwijl de huizenbezitters letterlijk slapend rijk worden in hun eigen huis
* Bent u bereid nu eindelijk met alle, meest betrokken organisaties, van projectontwikkelaars en makelaars tot de Vereniging Eigen Huis, varianten te bespreken om de Hrente aftrek aan te passen? De markt vraagt nu om echte serieuze analyse en veranderingen!
Waar blijft de toegezegde analyse van de koop- en huurmarkt, die zou reeds voor de zomer komen (motie Giskes). Durft u niet?


Tegenvaller en tijdbom 3: een VVD-er die de belastingen laat stijgen
* de laatste drie jaar zijn de belastingen al met 8 mld gestegen. Dit jaar stijgen de belastingen voor gezinnen opnieuw met 300 mln (MEV/mlo). Hoe durft het kabinet dan al vanaf de zomer te spreken over zoet-na-het-zuur? Het is volkomen terecht dat mensen dit niet geloven, want de cijfers liegen niet; de lasten stijgen verder. Wilt u vandaag toegeven dat, als de lasten per saldo stijgen, het logisch is dat tegenover mensen die lastenverlichting krijgen, er evenveel staan die er op achteruit gaan?
* En helemaal verbazingwekkend is dan dat de hoogste inkomens, boven ¤ 60.000 er ¤ 2.000 op vooruit gaan, en dat de door CDA en VVD veel bezongen middeninkomens, zeg 1½ modaal er niks, niets, nada op vooruit gaan,
* En er komt nog een tijdbommetje aan. Als de zorgpremie niet op ¤ 1.106 uitkomt, maar hoger, dan is er een extra compensatie nodig. Kan de minister uitleggen waar dat geld vandaan komt?
* Ook werkgevers klagen terecht: zij krijgen per saldo ook geen lastenverlichting . Het zorgstelsel zou kostenneutraal worden ingevoerd, maar het leidt tot een mld lastenverzwaring. Dat wordt dan wel weer gecompenseerd maar op een onduidelijke manier en met ongelijkheid voor kleine en grote ondernemers.


Tegenvaller en tijdbom 4: het gat van Zalm in VUT 1.1 mld, vergrijzing genegeerd,
* vorig jaar heb ik Zalm voorgehouden dat zijn bezuinigingen op Vut-omslagregelingen niet de beoogde 1.3 mld zouden opleveren. Het "Gat van Zalm" kopten de kranten. Helaas heb ik gelijk gekregen. Het CPB stelt het vast: 85% van de VUT is omgebouwd naar flexibel ouderdomspensioen (versleping) en levensloop. Hoe hebt u dit gat van 1.1 mld (85% van 1.3 mld) gerepareerd? Wie heeft die lasten betaald? Die lasten zijn dus toch weer betaald door anderen?
* Waarom volgt u niet de adviezen van SER en nu ook REA om de AOW in de toekomst veilig te stellen als basisvoorziening door deze meer uit de algemenen middelen te financieren in plaats van uitsluitend uit een heffing op werkenden onder de 65 jaar.


Tegenvaller en tijdbom 5: de Zalmnorm is aangescherpt en vervolgens bij het oud-vuil gezet.
* de Zalmnorm bracht rust en was een welkome innovatie onder Paars. Nu is de norm aangescherpt onder Balkenende, maar vervolgens in alle opzichten overschreden.
De Zalm/Balkende norm is op drie punten verzwaard ten opzichte van de oude norm


1e alle inkomstenmeevallers moeten naar de staatsschuld (bij Paars 50%);
2e er zou strikter worden vastgehouden aan de ijklijnen per uitgavensector;
3e uitgavenmeevallers die zijn veroorzaakt door macro-economisch gunstige ontwikkelingen (zoals rente en lagere uitgaven sociale zekerheid) zouden niet meer automatisch mogen leiden tot nieuwe uitgaven, om zo een reserve op te bouwen voor latere uitgaventegenvallers


Alle drie deze aanscherpingen van M. Zalm zijn door hemzelf genegeerd. Daarnaast is een einde gekomen aan:


4e behoedzaam ramen: de raming voor 2007 is een groei van 4.2% (2½ reëel + 1.7% inflatie). Dat weliswaar een "technische" raming, maar zelfs daarbij blijft het tekort hoog (1.8%);
5e voorts zijn de FES-criteria steeds verder opgerekt, waarbij Maxime Verhagen het het bontste maakt door zelfs de FES-norm uit de gasbaten te slopen.
Door al deze fouten wordt het tekort niet verlaagd, maar blijft 1.8% t/m 2007. Het structurele tekort loopt vlgs het CPB zelfs weer op in 2006.


6e Tegenvaller en tijdbom: de VPB-verlaging gaat ten koste van investeringen in R&D en productiecapaciteit.
Het kabinet kiest opnieuw voor verlaging van de VPB. Dat is alleen een voordeel van bedrijven die al winst maken! Dus voor de grote banken en verzekeraars. En, nog erger, het wordt betaald door afschrijving op investeringen onmogelijk te maken. Een investeerder zal denken: als ik in Nederland een gebouw of productiecapaciteit neerzet, dan duurt het jaren voor ik deze mag afschrijven en draag ik jaren de risico's. Investeerders zullen eerder bereid zijn in ons land te investeren als ze snel kunnen afschrijven. Daarom bepleiten wij minder verlaging van de VPB en verhoging van de afschrijving op R&D, verlaging van de arbeidskosten en uitbreiding van productiecapaciteit (zie VNO-voorstellen voor een kennis-box in de VPB).


7e Tegenvaller: de administratieve lastendruk neemt toe.
De belofte was terugdringing van de administratieve lastendruk met 25%, maar wat krijgen we er voor terug. De zorg wordt super ingewikkeld, met het rondpompen van geld, 9 mln mensen worden afhankelijk van een uitkering. In de zorginstellingen wordt een papierwinkel ingevoerd omdat de verzekeraars alle handelingen willen controleren per seconde en per pilletje omdat ze er als managers van zorg zelf geen verstand van hebben. DBC 's kosten in algemene ziekenhuizen 104.4 mln! De WAO komt een razend ingewikkeld hybride stelsel, in de energie sector is een eenvoudige switch van leverancier een horrorscenario.
Kinderopvang regelen vergt acht ingewikkelde formulieren.
Algemene politieke conclusie: durft M Zalm hier te herhalen dat er niet meer bezuinigd hoeft te worden? (citaat twee weken geleden: ""de tijd van bezuinigingen is voorbij") Of waren zijn belofte de laatste weken alleen bedoeld om de verkiezingen te winnen en komen de bezuinigingen en lastenverzwaringen pas na de verkiezingen? Wordt weer een goede econoom en schatkistbewaarder en wordt geen slechte politicus.


Het kan ook anders, en wel nu!

Minister Zalm kan aan de knoppen draaien waardoor hij toch nog de geschiedenis in kan gaan als een man die luistert naar de problemen in de samenleving:
* hervorm de verzorgingsstaat door te snijden waar onnodige subsidies worden geven, bijvoorbeeld de ongebreidelde aftrek van Hrente, van toppensioenen. Als u deze subsidies voor de rijken omzet in lastenverlaging voor de midden en lage inkomens krijgt u een beter structureel financieringstekort en worden arbeid en dienstverlening goedkoper.
* Maak van Kinderopvang een efficiënte basisvoorziening, belast bedrijven niet met papieren rompslomp en hoge lasten voor werkende ouders. In het verlengde van de motie Van Aartsen/Bos een vervolgmotie: trek in 2006 in ieder geval vast geld uit voor tussenschoolse opvang, een tussenstap op weg naar de basisvoorziening (motie met VVD).
* Voorkom onnodig rondpompen van geld: verlaag de zorgpremie tot 400 en bespaar 540 ambtenaren en 30 mln.
* Verlaag niet de VPB ten koste van nuttige afschrijvingen, maar verlaag de loonkosten en de kosten van R&D.
* Besteedt nu de overschotten in het FES, waarschijnlijk 410 mln.:
- openbaar vervoer (compensatie brandstof en computer back up; 60 + 30 mln),
- trek de woningbouw los. Voor 150.000 woningen zijn de vergunningen verleend, maar de ontwikkelaars wachten tot de (koop)markt aantrekt. Ze kunnen morgen beginnen als deze huizen in de huursector beginnen en de onrendabele top wordt gefinancierd tot ze later worden verkocht. Voordeel is snelle bouw en ruimte voor starters en doorstromers. (50-100 mln mln)
- duurzame energie, reservering voor MEP-debat volgende maand 50 mln
- laat de BEW, bevordering eigen woningbezit, niet vallen. We zullen samen met dhr Hofstra een amendement indienen
- Tussenschoolse opvang, zie boven, (220 mln?)
- En dan is er ook nog geld over voor de N33 en andere regionale vervoersknelpunten.


Cynisch genoeg is er ook een fikse meevaller, ten koste van de laagste inkomens door de verzilvering. In 2005 kunnen 780.000 mensen hun belastingkortingen niet of niet geheel verzilveren. Het gemiddelde misgelopen bedrag is 320 euro. Dat betekent vooral dat mensen met de laagste inkomens nog veel meer mislopen dan dit getal.
In 2006 wordt de kinderkorting op initiatief van de coalitie verhoogd met 90 euro. Dat is in principe een voordeel voor 1,2 mln huishoudens, maar 6% dus 72.000 huishoudens lopen dat voordeel mis vanwege de verzilvering. Dat zijn precies de huishoudens die het het hardst nodig hebben. Daarom moeten vooral de kinderkorting en de ouderenkorting worden uitbetaald i.p.v. verrekend (Motie).


De dekking van de APB-moties bevalt ons op twee punten niet.
Er wordt 19 mln weggehaald bij onderwijs om de hogere belastingvrije autokostenvergoeding te betalen. Kan dat niet beter uit de mobiliteitshoek komen, bijvoorbeeld uit de 10%-juridisch nog niet verplichte ruimte van 201 mln, daar kan 10% vanaf, dan blijft onderwijs buiten schot, ik reken op steun van D66 (motie).
Ook is wonderlijk dat de aanvullende beurs voor studenten met armere ouders wordt gekort om alle studenten, ook met rijkere ouders, te compenseren voor de hoge zorgpremie. Kan worden uitgelegd. door de minister wat hiervan de rechtvaardiging is, en is niet een betere dekking te vinden?


Adviezen CPB, Studiegroep Begrotingsruimte en CEC
Belangrijke adviezen die opties voor beleid geven; is Zalm bereid invloed aan de Kamer te geven op de probleemstelling. Graag een brief en algemeen overleg over een brede probleemstelling.
Tot onze blijde verrassing kwam er gisterenavond een brief over de Studiegroep binnen. Ik mag aannemen dat de hier door mij genoemde punten in de taakopdracht terugkeren?


Over Almere

Almere heeft groeistuipen, en dat kost wat. We bespeuren bij het kabinet t.a.v. de financiering van Almere een welwillende houding, alleen zoekt het kabinet het in het aanpassen van de bestaande systematieken rondom bijv. WWB, GSB, Gemeentefonds, etc. Dat gaat ten koste van andere gemeenten, dus dat schiet niet hard op (die hebben niet minder nodig...). Wil M Zalm toezeggen snel over de (FES)brug te komen met extra middelen?


Over bezuinigingen en intensiveringen

Bij de feitelijke vragenronde hebben we de vraag gesteld naar de actualisatie van de bezuinigingen en intensiveringen die in het Hoofdlijnenakkoord zijn opgenomen. In de beantwoording verwijst de regering naar het Financieel Jaarverslag van het Rijk. Probleem is dat dit alleen een terugblik is. We hebben pas sinds enkele maanden de cijfers over 2004. De cijfers over de invulling van het hele regeerakkoord krijgen we op die manier pas in mei 2007 als het kabinet vertrokken is. Vandaar de vraag om alsnog een actualisatie te geven van de cijfers tot en met de ramingen voor 2006.