Opinie 30: `Toets nieuwe spelling op leerbaarheid en onderwijsbaarheid'
Kees de Glopper, hoogleraar Taalbeheersing:
Is het paardenbloem of paardebloem, eskimo of Eskimo? Spellen blijft
een lastige aangelegenheid. Maar volgens de ministers van de Taalunie
wordt het allemaal makkelijker als binnenkort het nieuwe Groene Boekje
verschijnt, met daarin de nieuwe Nederlandse spelling. Hoogleraar
Taalbeheersing van het Nederlands Kees de Glopper heeft zijn twijfels.
Volgens hem wordt er veel aan de spelling gerommeld, zonder na te
denken over de consequenties voor het onderwijs. `Toets de nieuwe
spelling ook eens op leerbaarheid en onderwijsbaarheid.'
Tot 1954 was de Nederlandse spelling niet bij wet geregeld. Toen kwam
het eerste Groene Boekje met een wettelijke status en `dat gaf meteen
een boel gedonder', aldus De Glopper. Vooral de spelling van
bastaardwoorden en vreemde woorden leverde vaak problemen op.
Bastaardwoorden zijn woorden die vanuit een andere taal het Nederlands
zijn binnengekomen, zoals garage en computer. Het zijn vreemde woorden
die zich gaan gedragen als gewone Nederlandse woorden. Een mooi
voorbeeld is haiku, waarvan het verkleinwoord haiku'tje leidt tot
bijzondere uitspraakproblemen.
Onsystematisch
Het eerste Groene Boekje was allesbehalve volmaakt. Regels
conflicteerden en concurreerden. Soms ging de fonologische spelling
voor, andere keren de morfologische of etymologische. In 1995 kwam er
een herziening. Daarbij werd het onderscheid tussen voorkeurspelling
en toegestane spelling afgeschaft. Maar niet alle regels werden
grondig doorgelopen. Wat voorkeurspelling was, werd vrijwel onverkort
dé spelling. `De overheidscommissie die de spellingherziening van '95
heeft gedaan, heeft half werk geleverd; onsystematisch en weinig
doortastend.'
Met de herziening werd ook de afspraak gemaakt om de spelling elke
tien jaar te controleren en zo nodig te herzien. Niets is immers zo
veranderlijk als spelling en Nederland blijft een regelland. Dit jaar
bleek de tussenletter -n- opnieuw een heet hangijzer. Dus spellen we
paardebloem voortaan als paardenbloem. Waarom? Niet omdat paardebloem
vloekt met ons taalgevoel, maar om een uitzondering op de hoofdregel
voor de tussenletter -n- weg te werken. De afgeschafte
uitzonderingsregel luidde: als het eerste deel van een samenstelling
een dierennaam is en het tweede een plantkundige aanduiding, dan
krijgt het woord geen tussenletter -n-. Als u het al wist, moet u deze
regel nu vergeten!
Haiku'tje
Andere wijzigingen zijn er legio, want zo'n drie procent van de
woorden wordt in de herziening aangepakt. Ze zijn niet allemaal even
spannend, vindt De Glopper. Van meer gelijkvormigheid door het
onderscheid tussen samenstellingen en woordgroepen ligt hij niet
wakker. En dat het verkleinwoord van haiku sinds dit jaar haiku'tje is
om penibele situaties te voorkomen, ook niet. Anders is dat voor het
nu ingevoerde hoofdlettergebruik bij geo-etnische namen, zoals Kelt,
Azteek, Eskimo en Jood. Die laatste naam wordt - om het makkelijk te
houden - alleen met een hoofdletter geschreven als de context
duidelijk maakt dat het niet om de religieuze, maar om de geo-etnische
aanduiding gaat.
`De discussies rond onze spelling gaan over dit soort kwesties. Ze
worden vaak vanuit een louter taalwetenschappelijke optiek gevoerd. Of
die nieuwe regels ook te doceren of te leren zijn, blijft vaak
onderbelicht', aldus De Glopper. En we zijn, als Nederland, al geen
makkelijk spellingland. We hebben een betrekkelijk diepe orthografie,
niet zo diep als die van het Engels, maar wel een die veel minder
doorzichtig is dan bijvoorbeeld de spelling van het Fins, waar het
veel meer voor de hand ligt hoe je woorden schrijft.
Consequenties
Spelling is van wezenlijk belang in de samenleving, vindt de
hoogleraar. Het heeft enorm sociaal gewicht en er zijn grote
consequenties voor mensen die het niet of slecht beheersen. `In het
onderwijs wordt aan spelling veel tijd en aandacht besteed. Maar de
onzekerheid over spelling is bij leerkrachten en leerlingen erg groot.
Daar is onvoldoende aandacht voor bij de mensen die het regelsysteem
vooral sluitend willen krijgen.'
Volgens De Glopper is spelling iets wat zich niet in een sluitend
systeem van regels laat vangen. `Je kunt blijven peuteren in de
marges, maar dat maakt het niet per definitie makkelijker. Als er over
tien jaar weer een commissie komt die de spelling op de schop neemt,
dan zou die commissie onderzoek moeten doen op scholen naar de
leerbaarheid van de nieuwe regels. Dan pas neem je spelling en de
wijzigingen ervan serieus.'
Curriculum Vitae
Kees de Glopper studeerde Nederlands en algemene taalwetenschap aan de
Universiteit van Amsterdam. Vanaf 1980 werd hij achtereenvolgens
assistent, onderzoeker en onderzoeksleider bij het SCO-Kohnstamm
Instituut. In 1992 werd De Glopper hoogleraar Onderwijskunde bij de
UvA en in 2001 kwam hij naar de RUG als hoogleraar Taalbeheersing van
het Nederlands. De Glopper publiceert veel over lees- en
schrijfonderwijs. In zijn onderzoek richt hij zich op taalontwikkeling
in de breedste zin, van prentenboeken tot het academisch schrijven.
/SK
Informatie
prof.dr. C.M. de Glopper, tel. (050) 363 59 76, e-mail
c.m.de.glopper@rug.nl (werk)
Rijksuniversiteit Groningen