Protestantse Kerk in Nederland
September 2005
AZ 05 09
2
'Leren leven van de verwondering'
Visie op het leven en werken van de kerk in haar geheel
In deze notitie verwoordt de generale synode haar visie op de identiteit, de roeping en
de toekomst van de Protestantse Kerk in Nederland.
Met dit stuk geeft de synode de richting aan voor de kerk in haar geheel en daarmee
ook voor de dienstenorganisatie van de kerk. De dienstenorganisatie zal zich bij het
formuleren en uitvoeren van haar gehele beleid richten naar de in deze nota verwoorde
visie.
Deze nota is ook bedoeld voor alle gemeenten binnen de Protestantse Kerk in Nederland.
Die worden opgeroepen om aan de hand van deze notitie, zélf het gesprek aan
te gaan over het door de plaatselijke gemeenten te formuleren beleid met het oog op
hun identiteit, roeping en toekomst.
Protestantse Kerk in Nederland
Sinds 1 mei 2004 zijn wij een verenigde kerk: de Protestantse Kerk in Nederland.
Wat betekent dit voor ons?
Protestanten zijn - in de oorspronkelijke betekenis van het woord - mensen die ''een
publiek getuigenis afleggen''. In alle openheid en openbaarheid staan zij voor de verkondiging
van het evangelie van Jezus Christus.
Wij zijn dankbaar voor de totstandkoming van de Protestantse Kerk in Nederland. In
veel plaatselijke gemeenten heeft de vereniging van de kerken tot nieuw elan geleid.
Wij willen als kerk onze protestantse traditie vruchtbaar maken voor het geheel van de
samenleving. Wij zijn deel van Gods wereldwijde kerk, waarin wij als protestanten een
eigen plaats innemen. Daarbij weten wij dat wij zonder Israël niet volgroeid zijn. Wij
kunnen niet bestaan zonder een diepe verbondenheid met het joodse volk.
Wij geloven stellig, dat God tot mensen spreken wil en daarvoor ook de Protestantse
Kerk gebruikt. De woorden van God klinken ons soms als muziek in de oren. Zij vertellen
dat God ons accepteert zoals wij zijn. Hij wil ons vernieuwen, moed geven en de
weg openen naar Hem en elkaar. Zijn woorden raken ons soms pijnlijk als wij in onszelf
gekeerd zijn, of wanneer zij wegen wijzen die wij veronachtzaamd hebben.
Als protestanten zij wij ervan overtuigd dat iedere gelovige toegang tot God heeft en
Gods Woord kan horen, geloven en in praktijk brengen. Pessimisme en apathie worden
overwonnen door te vertrouwen op de beloften van God en volhardend biddend te
gaan in het voetspoor van Jezus. Als wij alleen kijken op dat waartoe wij in staat zijn,
ontvalt ons de moed en wordt ons geloof meer twijfelen dan vertrouwen. Wij geloven
echter dat de Geest ons bevrijdt van moedeloosheid en ons ongekende dingen laat
zien.
Niet neergang, maar geloof in de kracht van het Woord dient het leven van de kerk te
bepalen. Daarom zetten wij ons in om tot een verandering van onze blikrichting te komen.
Wij willen weg van het verlammende gevoel dat de kerk een aflopende zaak zou
zijn. Onze tijd biedt allerlei kansen en mogelijkheden en ons staan nieuwe middelen ter
beschikking. Wij geloven in de blijvende kracht van het christelijk geloof.
3
Gemeenschap rond het Woord
De kerk, de gemeente, is een gemeenschap rond het Woord. De gemeente is ontvanger
van het Woord. Het Woord is de oorsprong van de kerk, de grond onder haar voeten,
haar grootste vreugde en vaste hoop voor de toekomst. De kerk wordt gedragen door het
Woord. Daarom kan zij het niet laten om het Woord dat haar is geschonken, door te vertellen.
In het vertalen, vertellen, verkondigen en verbeelden ligt het leven van de gemeente.
De plaatselijke gemeente is daarmee het kloppende hart van de kerk, en de gemeenteleden
zijn de ambassadeurs van het Woord.
De gemeente is daarom missionair. Zij is er om het Woord over de grenzen van kerk en
christendom heen te vertalen en vorm te geven. Zij is daarin echter ook kwetsbaar. Woorden
raken betekenisloos wanneer de verteller zelf hierdoor niet wezenlijk gegrepen is.
Het Woord moet handen en voeten krijgen in het leven van de gemeente en haar leden.
Veel mensen ervaren deze (kerkelijke) gemeenschap als onnodig; zij putten zelfstandig
uit allerlei spirituele bronnen en geven soms ook aan de bijbel een plaats. Dit individualistische
godsgeloof heeft echter zijn grenzen. Het geloof dient gedragen te worden
door een brede geloofsgemeenschap, die door Woord en sacrament wordt gevoed.
Een plek waar christenen elkaar bemoedigen in de onderlinge omgang en elkaar
versterken in hun persoonlijk geloof en christen-zijn. Het protestantisme heeft het geloof
van de enkeling hoog, maar weet ook hoezeer de gemeenschap nodig is. Zo'n
gemeenschap - in oude of in nieuwe vorm - kan de kerk hen bieden
Kerk-zijn in eenheid en verscheidenheid
In artikel I van de kerkorde is de identiteit van de Protestantse Kerk beschreven. De
kerk leeft uit Gods genade in Jezus Christus en belijdt de Heilige Schrift als enige bron
en norm van de verkondiging. Zij put uit de bronnen van de calvinistische en lutherse
traditie. In deze belijdende traditie staan wij van harte.
De kerk is veelkleurig. Deze verscheidenheid komt voort uit het verschil in context van
de plaatselijke gemeenten en de verschillende vormen van geloofsbeleving in de kerk.
Daarbij vormen de leden met hun specifieke geschiedenis met God en hun eigen gaven
en talenten, de gemeente (1 Korintiërs 12). Deze veelkleurigheid van de Protestantse
Kerk ervaren wij als rijkdom en uitdaging. Rijkdom, omdat Gods openbaring in
Christus te groot is voor één enkele gestalte. Uitdaging, omdat pluriformiteit gemakkelijk
kan worden tot een niets verplichtende vrijblijvendheid die leidt tot onverschilligheid
en zich isoleren van de ander.
Het is daarom van groot belang, dat wij de verschillen die er zijn (in traditie, in beleving
en verwoording) vruchtbaar maken door met elkaar in gesprek te gaan. Want hoe verscheiden
de Protestantse Kerk ook is, toch gaat het in de veelkleurigheid van de kerk
om de belijdenis van de Naam boven alle namen, Jezus Christus.
Kerk-zijn in een veranderende cultuur
Ieder mens moet in onze cultuur zelf zijn of haar leven vorm en inhoud geven. Er zijn
geen vanzelfsprekendheden meer op het gebied van geloof, politiek en levensloop.
Veel mensen ervaren dit als een bevrijding, maar het veroorzaakt ook onzekerheid.
4
Het geloof in de maakbaarheid van de samenleving is vervangen door de illusie van de
maakbaarheid van het eigen bestaan. Daardoor is het leven vol en druk geworden.
Opleiding, carrière, relatie, werk, zorg voor kinderen en/of ouders, sociale verbanden,
alles vraagt om aandacht. De druk wordt versterkt door de voortdurende roep om succes
en geluk. Daar komt nog bij de noodzaak om zich steeds weer aan te passen aan
snelle maatschappelijke ontwikkelingen of reorganisaties op het werk. Mede hierdoor
komt ook het vrijwilligerswerk onder druk te staan.
Er is een wantrouwen ontstaan in gezagsdragers en instituties, waarbij het zich tevreden
voelen over de eigen zelfstandigheid samengaat met een gevoel van verloren zijn,
van onbehagelijkheid. Dit gevoel wordt versterkt doordat mensen zich onzeker voelen
door de ontwikkeling naar een multiculturele samenleving. Een gevoel dat het publieke
debat bemoeilijkt en gemakkelijk kan leiden tot verharding van de publieke opinie.
Er is sprake van een gevoelscultuur waarin het belevingsaspect voor mensen zwaar
weegt. Door de drukte van het bestaan is er behoefte aan intense en vluchtige ontspanning.
Maar tegelijk is er behoefte aan oriëntatie op zingeving en levensvragen.
Ook daarbij speelt de beleving een belangrijke rol, meer dan instituties of leerstelligheden.
Er is vraag naar rituelen op sleutelmomenten in de eigen levensloop, naar verdieping
van persoonlijke spiritualiteit. Daarvoor wordt contact gelegd met geestverwanten,
vaak zonder de behoefte aan blijvende verbanden. Gezocht wordt naar een persoonlijk
verworven antwoord op levensvragen, niet naar collectief gedragen zekerheden. In
hun zoektocht of met hun antwoord willen veel mensen hun ervaringen wel delen met
anderen, maar zich niet verplichtend met hen verbinden.
Kerk-zijn als gestalte van de verwachting
Bij al deze verschijnselen dienen wij opnieuw te beseffen, dat het evangelie niet het vanzelfsprekende
antwoord op alle vragen is. Het evangelie is niet een algemeen inzichtelijk
verhaal, maar het verhaal van de Gekruisigde. De kerk is een vreemde in deze wereld.
Haar verkondiging is tegendraads en soms aanstootgevend. Zodra de kerk dit uit het oog
verliest, verliest zij haar kritisch gehalte, of overschreeuwt zij zichzelf.
De crisis van de kerk in het Westen hangt nauw samen met de verlegenheid waarin onze
samenleving verkeert. Deze crisis kan heilzaam zijn als de kerk leert zien dat zij in onze
samenleving een minderheid is die het moet hebben van de woorden van God. De kerk
heeft alleen toekomst, wanneer zij vertrouwt op Gods Geest, vanuit de bede: 'Kom, Heilige
Geest, vernieuw uw kerk'.
Op die weg leren wij ook om verder te zien dan de grenzen van onze eigen kerk. In onze
eigen kerk, in onze eigen gemeente, hunkeren wij naar die vernieuwing door de Heilige
Geest, maar vaak zien we niet de onstuimige groei van andere geloofsgemeenschappen
om ons heen. Wij zien te weinig dat wereldwijd gezien, de kerk een snel groeiende beweging
is. Het maakt duidelijk dat God ook vandaag mensen inspireert.
Daarbij zijn wij er ons van bewust dat wij pas kunnen spreken vanuit het zwijgen; en dat
we pas kunnen belijden nadat we schuld hebben beleden. Crisis, verlegenheid en aanvechting
kunnen voor de kerk nooit het laatste woord hebben. Wij zijn er heilig van overtuigd,
dat Gods beloften en koningschap ook voor mensen van vandaag een nieuw heilzaam
perspectief geven. Daarom heeft de kerk de blijvende opdracht om ook in onze tijd
de drie-ene God te verkondigen:
God de Vader, die aan mensen geborgenheid geeft in deze zoekende wereld
Jezus Christus, die verzoening brengt in een wereld vol gewonde en verwonde mensen
De Heilige Geest, die ons mensen - en deze wereld - vernieuwt.
5
Wat wil de Protestantse Kerk in Nederland voor mensen vandaag en morgen zijn?
1. De kerk wil een krachtige geloofsgemeenschap zijn waar mensen, samen met
anderen en in het licht van de woorden van God, de zin van hun leven kunnen
ontdekken. Vanuit haar eeuwenlange omgang met God heeft de kerk
(ant)woorden gevonden, die ook nu richtinggevend willen zijn voor mens en
samenleving.
2. De kerk wil vanuit haar protestantse geloofstraditie staan voor de levensveranderende
boodschap van het evangelie en hiervan getuigen. Dat wil de kerk
doen op een aansprekende en eigentijdse wijze voor alle generaties.
3. De kerk wil een gemeenschap zijn waar Gods aanwezigheid wordt gevierd in
de prediking, in liederen, gebeden en in de tekenen van doop en avondmaal.
4. De kerk wil een gemeenschap van gebed zijn waar mensen leren beseffen dat
zij hun lijden, hun schuld en hun vragen in Gods handen mogen leggen.
5. De kerk wil een centrum van waarden en spiritualiteit zijn, een plek van bezinning
waar mensen kunnen ontdekken wie zij zelf zijn en wat God van hen
vraagt.
6. De kerk wil een zorgzame gemeenschap zijn die zich bekommert om mensen
in problemen, hen bijstaat en voor hen opkomt.
7. De kerk wil een gemeenschap zijn waar mensen zich geborgen kunnen weten.
De gemeenschap, die de kerk is, weerspiegelt iets van de geborgenheid die
God aan mensen schenkt.
8. De kerk wil een beweging van hoop en verwachting zijn waarin mensen elkaar
wereldwijd inspireren over de grenzen van armoede, onrecht en hopeloosheid
heen.
6
De synode van de Protestantse Kerk in Nederland kiest
voor de volgende uitgangspunten van beleid:
1. De Protestantse Kerk wil een kerk van het Woord zijn. Steeds weer moeten wij
leren vertrouwen op wat Christus ons leerde over zijn aanwezigheid, over de gave van
de Geest en de kracht van het geloof (Johannes 10:10 en 14:12). Vanuit dat vertrouwen
is er alle reden om tegenover de apathie telkens opnieuw de voortgang van het
geloof en de groei van de gemeente te zetten. Daarom maken wij werk van gemeenschappelijke
bemoediging, liefdevolle en effectieve begeleiding van gemeenten en
doelgerichte gemeenteopbouw.
Bij alles wat wij doen - landelijk en plaatselijk - zullen wij het Woord en daarmee liefde,
hoop en groei centraal stellen (Efeze 4:15,16). Wij erkennen onze tekorten, maar
stellen ons vertrouwen op Hem die vergeeft en vernieuwt. Daarom richten wij ons allereerst
op geloofsverdieping. Wij geloven dat het geloofsgesprek en de begeleiding
van gemeenteleden ook kan leiden tot groei - in al zijn aspecten - van de kerk. Niet
neergang, maar geloof in de kracht van het Woord dient het leven van de kerk te bepalen
(1 Johannes 5:5).
2. Omdat het evangelie ons in beweging zet, kunnen wij niet anders dan de goede
woorden delen met anderen. Wij willen opnieuw een missionaire kerk zijn en op nieuwe
wijze leren spreken en getuigend handelen. Daarom leggen wij nadruk op het begeleiden
van de gemeente bij het verwerkelijken van haar missionaire roeping, op een
zodanige wijze dat de onderscheiden gaven van gemeenteleden en gemeenten worden
gestimuleerd. Samen met de gemeenten zullen wij op zoek gaan naar woorden,
die het evangelie zo vertolken dat mensen geraakt worden. Wij verlangen er naar dat
er in Nederland een steeds groter wordende groep komt die het evangelie hoort en gelooft.
Voor hen willen wij openstaan en kerk zijn. Ook willen wij ons nadrukkelijk richten
op die groepen mensen die wij met onze huidige manier van kerk-zijn niet bereiken.
3. Geloofsoverdracht - individueel en binnen gemeenschappen - wordt centraal
gesteld. Door studie, stimulering en het beschikbaar stellen van informatie uit gemeenten
die op een vernieuwende wijze gestalte geven aan hun roeping, wordt ervoor gezorgd
dat elke gemeente de beschikking krijgt over handreikingen die haar verder helpen.
De nadruk komt hierbij te liggen op de eigen ontwikkeling van gemeenten. Hierbij
worden zij - als zij dit wensen - bijgestaan door de dienstenorganisatie. Die zal sterk
gericht zijn op de eigenheid van de gemeente.
4. Wij bieden jeugd en jongeren alle ruimte om te groeien in geloof en hun eigen
rol te kunnen spelen in het zoeken van nieuwe vormen van kerk-zijn. Jongeren hebben
grote behoefte aan het geloofsgesprek; het gesprek tussen de generaties is daarbij
noodzakelijk. Van de gemeenten wordt gevraagd om hieraan grote aandacht te geven.
Wij vragen de jeugdbewegingen om steeds meer en nauwer samen te werken.
5. Wij zoeken in een cultuur van 'beleven' naar nieuwe vormen van spiritualiteit.
Wij putten daarbij dankbaar uit de bronnen van het protestantisme, maar zullen ook
gebruik maken van wat ons wordt aangereikt vanuit andere christelijke tradities. De
kerk zal handreikingen doen op het gebied van meditatie en spiritualiteit, levensvragen
en ethiek, en een aansprekende vertolking van de bijbel.
7
6. Wij zullen naar onszelf als kerk en naar onze activiteiten kijken met de vraag
wat het aansprekende, aantrekkelijke en appellerende is voor de mensen om ons
heen. Wij verplichten ons tot het verbeteren van het gemeente-zijn, van het imago van
de kerk en van de kwaliteit van wat wij zeggen en doen.
7. Wij vragen van elkaar om in de eigen gemeente en met andere gemeenten in
gesprek te gaan over onze roeping om gemeente van Christus te zijn. Dit kerkelijk gesprek
moet steeds meer het karakter van een geloofsgesprek krijgen. De classes zullen
hierbij een inspirerende rol spelen.
8. De individuele benadering van de Nederlanders zal een belangrijk beleidspunt
zijn. De nieuwste communicatiemiddelen (waaronder internet) zullen intensiever moeten
worden gebruikt bij het benaderen van mensen en het serieus nemen van hun vragen.
9. Het gaat ons om het zichtbaar maken van de liefde van Christus. Daarom zal
de gemeente ook werk maken van haar dienst in deze multiculturele samenleving voor
mensen die zij op haar weg ontmoet. De landelijke kerk verplicht zich om voor dit werk
de plaatselijke gemeenten van dienst te zijn. Omdat de levende Heer alle dingen in zijn
dienst neemt, willen wij de tegenstelling tussen de dienst van het Woord en de daad
overwinnen.
10. Als verenigde kerk zoeken wij nauwere samenwerking met andere kerken en
met verwante organisaties. Ook krijgen de zgn. modalitaire uitvoeringsorganisaties alle
ruimte om - in samenwerking met of op eigen kracht - voor de gehele kerk beschikbaar
te zijn. Ons doel zal daarbij vooral de missionaire presentie zijn. Oecumene moet
doelgericht zijn. Gemeenschappelijke studie en samenwerking met andere kerken en
geloofsgemeenschappen zijn hierbij de middelen. Vooral de banden met migrantenkerken
zullen worden aangehaald en de samenwerking verdiept en verbreed. Missionaire
presentie wordt de focus voor onze relatie met buitenlandse partners. Het wederzijds
van elkaar leren zal het centrale aandachtspunt in deze contacten zijn.
11. Wij willen duidelijk maken dat de kerk een belangrijke bijdrage kan leveren aan
de samenleving. Wij zullen nationaal en internationaal met visie en inzet deelnemen
aan het gesprek over de vragen van (samen)leven, vrede en gerechtigheid, waarbij wij
ook de ethische vragen over leven en dood niet uit de weg gaan.