Brussel, 20 september 2005
Tinne Van der Straeten Rudi Daems Tinne Van der Straeten, ondervoorzitter Groen!
Rudi Daems, Vlaams volksvertegenwoordiger
Persdienst Groen! Ron Hermans - woordvoerder Sergeant De Bruynestraat 78-82 | 1070 Anderlecht | tel 02 219 19 19 | fax 02 223 10 90 | gsm 0473 90 30 66
e-mail pers@groen.be | persteksten http://www.groen.be/pers/
België in ademnood. Fijn stof doodt jaarlijks 13.000 Belgen. Groen! wil concrete maatregelen.
INLEIDING
Elk jaar sterven in Europa 34.000 mensen voortijdig door het fijn stof in de lucht. In België zijn dat jaarlijks liefst 13.000 mensen; meer dan 35 per dag! Dat hebben milieuambtenaren van de Europese Commissie becijferd en zopas bekendgemaakt. In Brussel, Antwerpen, Gent en Roeselare is de Europese norm voor fijn stof dit jaar al meermaals overschreden. Het stof veroorzaakt longaandoeningen en hart- en vaatziekten. Kinderen en senioren zijn de grootste slachtoffers. Europa wil van België én Vlaanderen duidelijke actieplannen tegen fijn stof. Maar zowel op Belgisch als op Vlaams niveau blijft het hieromtrent oorverdovend stil! Groen! voert vanmorgen actie aan het kabinet van federaal milieuminister Bruno Tobback. Groen! wil dat de minister, zoals zijn collegas uit Duitsland en Nederland, dringend actie onderneemt tegen fijn stof. Zowel de Belgische als de Vlaamse regering moeten zo vlug mogelijk een Actieplan voor Propere Lucht uitwerken, te meer daar Vlaanderen samen met Nederland tot die Europese regios behoort die het meest te lijden hebben onder fijn stof. Dat plan moet structurele maatregelen bevatten om het verkeer één van de belangrijkste bronnen van fijn stof - te verminderen. Groen! wil dat de provinciegouverneurs de opdracht krijgen op te treden als coördinatoren van een regionaal actieplan fijn stof. Dat is zeker nodig voor de stedelijke agglomeraties en de havengebieden Antwerpen en Gent, waar de situatie het meest acuut is. Groen!-ondervoorzitter Tinne Van der Straeten en Vlaams volksvertegenwoordiger Rudi Daems (Groen!) overhandigen de minister meteen een lijst met maatregelen die het fijn stof kunnen inperken en die in onze buurlanden Duitsland en Nederland nu reeds worden gehanteerd. Tinne Van der Straeten roept de minister op zo vlug mogelijk een Actieplan Fijn Stof op te maken. Om alvast de uitstoot van fijn stof door het verkeer te beperken, wil Groen! dat de minister onmiddellijk het plaatsen van een dieselroetfilter bij personenwagens en vrachtwagens op diesel financieel aanmoedigt. Dergelijke filters verminderen de uitstoot van fijn stof uit dieselmotoren tot 90%. In onze buurlanden wordt het probleem van het fijn stof ernstig genomen. Hoe vroeger België dat ook doet, hoe beter. Elke dag langer wachten, betekent 35 doden meer, zo stelde Groen!-ondervoorzitter Tinne Van der Straeten.
1. Fijn stof: Vlaanderen aan de top
Fijn stof is een verzamelnaam voor allerlei kleine zwevende deeltjes in de lucht. De deeltjes zijn zo klein dat de "vuilvangers" in onze neus, mond en keel ze niet kunnen tegenhouden en ze dus diep in onze luchtwegen kunnen doordringen. Dat kan leiden tot allerlei gezondheidsklachten. De internationale term voor fijn stof is PM10. PM staat voor "particulate matter" en 10 geeft de diameter aan. PM10-deeltjes zijn maximaal 10 micrometer groot, dat wil zeggen een honderdste van een millimeter.
De luchtvervuiling is een van de grotere gezondheidsproblemen in Vlaanderen. Satellietbeelden van stikstofdioxide in de lucht en berekeningen van de uitstoot van fijnstof tonen aan dat Vlaanderen en omgeving de meest luchtvervuilde regio van Europa is.
stikstof Satellietbeelden stikstofdioxide
Oktober 2004 verschenen beelden van de milieusatelliet Envisat. Over een periode van 18 maanden mat de satelliet stikstofdioxide (NO2) in de lucht boven de aarde. Uit de beelden bleek dat binnen Europa de meeste NO2 te vinden is boven Nederland, Vlaanderen, de Po-Vlakte en het Ruhr-gebied.
Bron: European Space Agency
Fijn stof Berekeningen fijn stof
Uit een recent gepubliceerd onderzoek in opdracht van de Europese Commissie blijkt dat de uitstoot van kleinere fijnstofdeeltjes op leefniveau in Europa bijna nergens zo hoog is als in Vlaanderen en Nederland. Juist kleine fijnstofdeeltjes, waarvan dieselvoertuigen de hoofdveroorzaker zijn, zijn schadelijk voor de gezondheid. De getallen in de legenda slaan op het verlies in levensjaren door de uitstoot.
Bron: onderzoeksinstituut IIASA
2. Aandeel van verkeer in uitstoot fijn stof neemt toe
Fijn stof is afkomstig van de landbouw, de industrie, de gebouwenverwarming en vooral het verkeer. Autoverkeer en dan vooral dieselwagens zijn de hoofdverantwoordelijken voor de vervuiling met kleine stofdeeltjes in steden met veel autoverkeer. In stedelijke centra veroorzaken zij tot 3/4^de van de fijn stof -vervuiling. Ongeveer de helft komt dan van vrachtwagens en bussen, de andere helft van dieselpersonenwagens. Als je het meer globaal bekijkt zijn er ook andere belangrijke bronnen van fijn stof zoals de industrie, energiecentrales en de verwarming van huizen. Verkeer zou globaal zelfs maar verantwoordelijk zijn voor één vierde van het fijn stof, het autoverkeer slechts voor één vijfde. Maar binnen de steden is het verkeer dus wel de meest vervuilende factor.
Door de verbetering van de motoren is de uitstoot gedaald, maar dat wordt teniet gedaan door het groeiende aantal auto's en de toename van het aantal diesels. Het aandeel van de industrie is de afgelopen decennia sterk gedaald door het plaatsen van filters en het aanpassen van de productieprocessen.
3. Wettelijke grens overschreden in Brussel, Gent, Antwerpen en Roeselare De Europese Unie heeft normen opgesteld voor de concentratie aan fijn stof in de lucht (1999/30/EG). Deze richtlijn werd in 1999 omgezet in Vlaamse wetgeving (Vlarem). Het jaargemiddelde mag niet meer dan 40 microgram per kubieke meter lucht bedragen vanaf 1 januari 2005, vanaf
1 januari 2010 wordt dat 20 microgram. In 2003 werd deze jaargrenswaarde in Vlaanderen op 9 van de 21 meetstations overschreden.
Het daggemiddelde is de scherpste norm. Deze mag niet hoger liggen dan 50 microgram/m³ en per jaar mogen er slechts 35 dagen zijn dat die norm wordt overschreden. Vanaf 2010 zouden dat slechts zeven dagen worden.
De scherpste norm is echter de daggrenswaarde: deze werd door Europa vastgelegd op 50 µg/m3. Deze norm mag maar 35 keer per jaar overschreden worden. Gelukkig kenden we in 2005 een minder warme zomer dan in het jaar 2003, waardoor het aantal overschrijdingen minder talrijk is. Niettemin zijn we op de meeste plaatsen op weg naar een algemene en structurele overschrijding (www.ircel.be, zie bijlage I). Op 10 Vlaamse meetstations is de 35 dagen norm bereikt of overschreden. De meeste overschrijdingen bevinden zich in de omgeving van Antwerpen, Brussel, Gent en Roeselare. Volgens de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) zijn vooral de Gentse Kanaalzone en verkeersdrukke omgevingen in de Antwerpse en Gentse agglomeratie de grote risicozones.
Het verschil met de vorige jaren is dat de EU-richtlijn intussen kracht van wet heeft gekregen. De Vlaamse overheid moet ervoor zorgen dat de grenswaarde gehaald wordt. Volgens artikel 2.5.3.7 §2 van Vlarem 2 moet de bevoegde minister een plan of programma opstellen tot verbetering van de luchtkwaliteit als de grenswaarde in bepaalde zones niet gehaald wordt. Een dergelijk actieplan is er nog steeds niet.
4. Groot probleem voor de volksgezondheid Fijne stofdeeltjes zijn bijzonder schadelijk voor de gezondheid. Hoe kleiner de deeltjes, hoe gevaarlijker ze zijn en hoe dieper ze in de longen en de longblaasjes doordringen. De allerkleinste deeltjes kunnen zelfs rechtstreeks in de bloedbaan terecht komen. Dit maakt ze des te schadelijker, vooral omdat ongewenste stoffen zoals PAKs, zware metalen, dioxines, PCBs,.. zich aan deze kleine stofdeeltjes hechten.
In Duitsland rekent men met 65.000 vervroegde overlijdens door fijn stof. Daarvan zouden er 14.400 kunnen vermeden worden door een veralgemeende invoer van de roetfilter. In Nederland schat men dat in 2004 1.700 tot 3.000 mensen vroegtijdig, enkele maanden tot maximaal enkele jaren te vroeg, stierven door de effecten van het inademen van fijn stof. Op lange termijn denkt men dat 10.000 tot 15.000 mensen vroegtijdig zullen overlijden. In Vlaanderen werd in het meest recente milieurapport (MIRA-T 2004) berekend dat milieuverontreiniging de Vlaming gemiddeld 5 gezonde levensmaanden kost. De hoofdschuldige daarvoor is fijn stof (71%), zo liet de VMM weten aan minister Kris Peeters. Alweer hebben de meest kwetsbare groepen, zoals kinderen, het meest te lijden onder de fijn de fijn stof vervuiling. De voorbije jaren is er terecht veel aandacht gegaan naar de effecten van luchtvervuiling (o.m. fijn stof) op astma bij kinderen. Minstens even belangrijk is het effect van het stof in de lucht op senioren. De band met bronchitis en astma, maar ook met longkanker, was al langer duidelijk. Maar uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat pieken van luchtvervuiling het aantal fatale hart- en bloedvaataandoeningen op korte termijn doen toenemen. Vooral het ultrafijne zwevende stof afkomstig van verkeer speelt een nefaste rol. (Zie ook: EHP, Environmental Cardiology, Getting to the Heart of the Matter, november 2004: http://ehp.niehs.nih.gov/members/2004/112-15/focus.html)
5. Oorverdovende stilte op het Vlaamse en Belgische front Al voor de zomer trok Groen! aan de alarmbel door de federale en Vlaamse leefmilieuministers Bruno Tobback (SP.A) en Kris Peeters (CD&V) te wijzen op de aankomende overschrijdingen van de fijnstofnorm. Een delegatie van Groen! bezocht Gouverneur Paulus bij de eerste overschrijding in Antwerpen met de vraag om de acties in de Antwerpse regio te coördineren. Ook klopten verschillende groene raadsleden aan bij hun burgemeester om ook hen te wijzen op de mogelijkheden die ze hadden om iets te doen aan de uitstoot van fijn stof. Alle bevoegde ministers, gouverneurs en burgemeesters erkenden de ernst van het probleem. Gouverneur Paulus na een actie van Groen! provincie Antwerpen, waarbij de gouverneur een stofzuiger kreeg overhandigd - bracht alle bevoegde diensten samen en besliste tot 4 concrete acties over te gaan:
1. een onderzoek naar de overschrijding van de Europese norm voor fijn stof om nadien gerichte maatregelen te kunnen nemen in zijn provincie;
2. een gerichte sensibilisatie naar plaatsen waar fijn stof een probleem vormt binnenshuis;
3. een screening van het eigen wagen- en gebouwenpark met het oog op maatregelen om de uitstoot te verminderen (dieselroetfilters, energieverbruik,);
4. het rondsturen van een omzendbrief naar alle gemeenten om aanbevelingen voor hun wagen- en gebouwenpark.
De federale en Vlaamse regering nemen deze 35-dagen grens blijkbaar niet zo ernstig. Minister Tobback verwijst voor de dieselroetfilter naar Europa, en is tot vandaag niet bereid de installatie van een dieselroetfilter of de ombouw van een dieselwagen naar het gebruik van plantaardige olie fiscaal te stimuleren of te subsidiëren. Dat zou nochtans een zeer effectieve maatregel zijn. Minister Peeters heeft al voor de zomer in antwoord op een vraag van Vlaams volksvertegenwoordiger Rudi Daems (Groen!) gezegd een actieplan fijn stof te zullen uitvaardigen. Maar voorlopig blijft het stil. De minister heeft wel aangekondigd dat hij eraan denkt om oude dieselwagens via het wegenvignet sterker te ontmoedigen dan zuinige diesels. Ook wil hij werk maken van een betere afstemming van de stoplichten om het optrekken en afremmen te verminderen. Deze beleidsstilte staat in sterk contrast met het beleid van onze buren, waar de 35-dagen-grens bijzonder ernstig wordt genomen. In Duitsland is er een heuse politieke rel ontstaan omdat de norm op 31 maart 2005 al in twee steden overschreden was ( Stuttgart en München). Kort daarop stelde de Duitse milieuminister Trittin voor om een belastingvoordeel toe te kennen van 250 euro voor de installatie van een dieselroetfilter op oude en 350 euro op nieuwe dieselwagens. Dit voorstel sneuvelde in het parlement op de valreep wegens vervroegde verkiezingen.
Ook in Nederland is de milieubeweging in actie gekomen tegen de vervuilde lucht in de steden. De Stichting Milieudefensie daagt de gemeente Den Haag voor de rechter omdat ze nalaat afdoende maatregelen te nemen om de luchtkwaliteit te verbeteren. De milieubeweging gebruikt de luchtkwaliteitsnormen ook in haar strijd tegen de aanleg van nieuwe autowegen of industrieterreinen op plaatsen waar de normen voor luchtkwaliteit overschreden worden. En met succes. De Nederlandse Raad van State floot de aanleg terug van 20 km spitsstroken op de A2 tussen Eindhoven en Den Bosch omwille van de slechte luchtkwaliteit in het gebied. De goedkeuring door de provincie Zuid-Holland van een bestemmingsplan voor een bedrijvenpark in Hendrik-Ido-Ambacht werd door de Raad van State geschorst omdat nu en in de toekomst de grenswaarden voor fijn stof worden overschreden. In het buitenland worden volgende maatregelen overwogen of al toegepast om de fijn stofuitstoot van het verkeer terug te dringen:
* het aanplanten van bomen langs drukke verkeersassen om meer stof op te vangen
* informatie en opleiding rond een ecologische rijstijl (cf. het nieuwe rijden in Nederland)
* een wet die een belastingsvoordeel voorziet van 250 voor de installatie van dieselroetfilters in oude wagens en van 350 voor de installatie van deze filters in nieuwe wagens (Duitsland) terugbetaling van de kostprijs van de roetfilter (600 euro) via de aanschafbelasting (Nederland)
* subsidies voor dieselroetfilters op nieuwe taxis, bestelwagens, bussen en vuilniswagens (Nederland)
* afschaffing fiscale bevoordelingen van diesel
* Snelheidsverminderingen: de Nederlandse milieubeweging vraagt dat op 200 kilometer stadssnelwegen de maximum snelheid zou verlaagd worden tot 80 km/u. De Nederlandse regering besliste tot een snelheidsverlaging naar 80 km/u omwille van de luchtkwaliteit op vier stadssnelwegen per 1 november 2005
* Vrijstelling van hybride en elektrische autos van aanschafbelasting (Nederland)
* Autoloze zondagen
* Stop op de uitbreiding van autosnelwegen
* Rijverboden voor vrachtwagens of wagens op plaatsen waar de norm dreigt overschreden te worden
* Minder autos in de stad (o.m. via parkeerbeleid) meer openbaar vervoer meer fietsverkeer
* Subsidies voor dieselroetfilters op binnenvaartschepen zeeschepen in havens verplichten om gebruik te maken van walstroom
6. VOORSTELLEN VAN GROEN! De federale en de Vlaamse overheid en de verschillenden steden en gemeenten dienen een beleid te voeren dat overschrijdingen van de grenswaarde voor fijn stof dat in de omgevingslucht voorkomt. Te gronde kan dit enkel door een structureel beleid dat autoverkeer in steden vermindert en radicaal de kaart trekt van (proper) openbaar vervoer en meer fietsverkeer. Gezien de acute situatie van overschrijding van de dag- en jaargrenswaarden voor fijn stof op meer dan 10 plaatsen in Vlaanderen, vraagt Groen! op korte termijn:
1. Een actieplan voor propere lucht van de Belgische én de Vlaamse regering Groen! wil dat de ministers Tobback (federaal) en Peeters (Vlaams) met een geïntegreerd actieplan komen voor zuivere lucht, met concrete voorstellen op het terrein van verkeer, industrie, huishoudens, energie, infrastructuur, Dit kan in het kader van het nationale actieplan voor milieu en gezondheid (federaal) of in uitvoering van Vlaams Milieubeleidsplan. Het is belangrijk dat daarbij ook concrete initiatieven opgenomen worden naar de voorbeeldfunctie van de overheid, zoals het gebruik van roetfilters in het eigen wagenpark en REG-maatregelen in overheidsgebouwen. Ook vragen we dat de ministers in overleg met steden en gemeenten effectief maatregelen nemen als de 35 dagengrens op een bepaalde plaats overschreden wordt, eventueel in samenspraak met de gouverneur. De Vlaamse milieuminister is daartoe trouwens wettelijk verplicht. Vlaams minister Peeters wist tot nu toe maar twee maatregelen te verzinnen: het beter op elkaar afstemmen van verkeerslichten en het eventueel mee groen inkleuren van een wegenvignet. Voor Groen is het creëren van een groene golf niet bepaald te beschouwen als een structurele maatregel. Groen! dringt aan op een kilometerheffing voor vrachtwagens als onderdeel van een luchtkwaliteitsplan. En dan liefst een slimme kilometerheffing die rekening houdt met de uitstoot van de vrachtwagens en de plaats en het tijdstip dat ze rijden. Dit zal veel meer effect hebben dan een lichtjes ecologisch gemoduleerd wegenvignet. Ten slotte is het de plicht van de overheid kwetsbare groepen zoals kinderen, astmalijders en ouderen tijdig en volledig te verwittigen van de risicos van pieken van luchtvervuiling. Een preventief gezondheids- en welzijnsbeleid is nodig net zoals federaal al (gedeeltelijk) voorzien is in geval van ozonpieken en hittegolven in de zomer.
2. De gouverneurs als coördinatoren van een regionaal actieplan fijn stof De gouverneur is als vertegenwoordiger van de centrale regering goed geplaatst om een coördinatietaak op te nemen in zijn provincie bij het overleggen en uitwerken van een regionaal actieplan fijn stof. Dat is zeker nodig voor de stedelijke agglomeraties en havengebieden van Gent en Antwerpen, waar de situatie het meest acuut is. Ook stelt Groen! voor dat de andere provincies het voorbeeld van gouverneur Paulus overnemen en actie opstarten naar enerzijds het eigen patrimonium en anderzijds de gemeenten.
3. Het financieel aanmoedigen van de installatie van de dieselroetfilter Roetfilters op nieuwe personenauto's houden verreweg het meeste fijn stof tegen. Niettemin zijn nog maar een aantal merken en types ermee uitgerust. Op nieuwe bestelauto's en vrachtauto's zit nog bijna nooit een roetfilter. Op korte termijn moet de snelle invoering van de dieselroetfilter soelaas brengen. Het is geen wonderoplossing. Maar als je weet dat zon filter tot 90% van de gevaarlijke roetdeeltjes kan tegenhouden, loont het echt wel de moeite. Een subsidiebesluit of een fiscaal voordeel voor de installatie van dergelijke filters kan een eerste stap zijn. Concreet betekent dit dat minstens de helft van de kost (250 tot 350 ) zou moeten terugbetaald worden. Belangrijker nog is natuurlijk dat deze filters zo snel mogelijk (Europees) als standaard uitrusting verplicht worden. Maar daarover is vandaag nog geen enkel officieel voorstel ingediend door de EU-commissie, wat betekent dat een verplichte regeling nog jaren kan duren. Leefmilieuminister Tobback mag zich niet blijven verstoppen achter Europa, daarvoor is de situatie zeker in Vlaanderen veel te acuut.
---
IRCEL (Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu, http://www.ircel.be) Aantal dagen met daggemiddelde PM10 concentratie > 50 µg/m3 : gegevens tot 15/09/2005
info: In onderstaande tabel wordt per meetstation het aantal dagen weergegeven waarop het daggemiddelde PM10 concentratie hoger was dan 50 µg/m3. Volgens EU richtlijn 1999/30/EG mag deze daggrenswaarde vanaf 1/1/2005 niet meer dan 35 keer (dagen) per jaar overschreden worden. De meetstations staan in dalende volgorde gerangschikt volgens het aantal overschrijdingen in het lopende jaar. Als extra info worden ook de gegevens van de voorgaande jaren getoond.
Zie het origineel