D66

Door Lousewies van der Laan

Alleen gesproken tekst geldt

Ook de D66 fractie is diep geschokt door het rapport over de fouten die gemaakt zijn in de Schiedammer Parkmoord. De lijst liegt er niet om: vanaf het moment dat 112 werd gebeld en het lijk van Nienke in de lijkenzak werd gestopt is fout op fout gestapeld tot aan de procedure voor het Hof waar ontlastend bewijs niet naar buiten is gebracht. Van het sectierapport dat te summier is en er het feit dat er geen overzichtsfoto van het lijk is gemaakt zoals het uit de zak is gehaald tot het feit dat Maikel grof is verhoord, niet is geloofd en dat zelfs zijn ouders zijn bedreigd met ontzetting uit de ouderlijke macht.

Buiten het rapport om zijn er verdere zaken die het vertrouwen in de rechtsgang in Nederland ondermijnen.
Zoals de vraag waarom Cees B. nog 4 maanden vast zat nadat Wik H. bekend had.
Zoals de vraag, hoe het kan dat honderden justitiemedewerkers in een training horen dat iemand waarschijnlijk onschuldig in een cel zit en dat maar één persoon iets onderneemt.
Zoals de initiële reactie van de minister die de zaak probeert te sussen en de media de schuld geeft, waardoor het beeld ontstond dat hij niet de onderste steen boven wilde.

Kernvraag

De kernvraag die nu voorligt, is wat er moet gebeuren om het vertrouwen in de rechtsgang te herstellen en of deze minister van justitie de man is die leiding kan geven aan dat proces.

Geen incident

De vragen die nu bij veel mensen leven zijn: als bij de lustmoord op een kind er zo slordig om wordt gegaan met bewijsmateriaal, hoe zit dat dan in andere, minder ernstige zaken? Als een 11-jarig slachtoffer op ongehoord harde wijze verhoord wordt, hoe gaat het dan met een meerderjarige verdachte?

Het is voor D66 duidelijk dat de gang van zaken in de Schiedammer Parkmoord niet als uitzondering weggezet kan worden. Als er in één zaak in de hele justitieketen zoveel steken zijn laten vallen en zo slordig is gewerkt, dan kan de minister moeilijk beweren dat het hier om een incident gaat. Ik zeg niet dat de Nederlandse gevangenissen vol zitten met onschuldige mensen. Ik zeg wel dat het zeer aannemelijk is dat er ook op andere plaatsen slordig om wordt gegaan met bewijsmateriaal, dat niet meer te achterhalen is wie, wat, wanneer met wie heeft besproken en dat er vaker tunnelvisie is ontstaan.

Openheid over verleden

Om dat te veranderen is er een cultuuromslag nodig in de justitieketen die begint met openheid over fouten uit het verleden. Er zijn in het verleden veel problemen geweest bij het OM , zoals bij de Puttense moordzaak en de Deventer moordzaak. Is de minister voornemens om deze zaken te laten onderzoeken op dezelfde duidelijke wijze de heer Posthumus dat nu heeft gedaan? Is hij bereid om alle zaken waarin een bekentenis later weer is ingetrokken goed onder het licht te houden? Dat zouden voor D66 eerste tekenen zijn dat het hem ernst is met het opruimen van de problemen.

Personele gevolgen

In de tweede plaats wil D66 weten welke personele gevolgen al deze fouten hebben gehad. Krijgen betrokkenen een berisping, een ontslag of moet Maikel over een jaar horen dat de mannen die hem op ontoelaatbare wijze verhoord hebben promotie hebben gemaakt? Ik weet dat de minister niet over het personeelsbeleid van OM en politie gaat, daar gaat de Kamer ook niet over, maar ik hoop dat hij begrijpt dat het voor het herstel van het publiek vertrouwen van belang zal zijn welke gevolgen dit soort fouten hebben, ook in de personele sfeer.

Ik vraag me ook af wat de minister van Justitie er van vindt dat hij de hoofdconclusies van het rapport Posthumus pas na de uitzending van Netwerk krijgt, terwijl zijn eigen voorzitter van het college van PG's het al 2 maanden eerder had. Dit ondanks het feit dat de minister hem een jaar eerder al vroeg om hem regelmatig op de hoogte te houden van relevante ontwikkelingen .

Cultuuromslag OM

In de derde plaats wil ik van de minister horen hoe hij de cultuuromslag in het OM gaat bewerkstelligen. Er ligt nu een lange lijst van verbetervoorstellen, waarvoor hulde. Ik denk echter niet dat het omzetten van die aanbevelingen genoeg zal zijn. Natuurlijk moet het beheer van sporen bij de politie beter, sterker nog het moet foutloos; maar door dat op te schrijven ben je er niet. Natuurlijk is het goed als leden van het OM een rechercheopleiding doen, maar als ze niets doem met die kennis, heb je niets aan die opleiding. Ik vraag ook aan de minister of hij denkt dat de huidige dadendrang te maken heeft met een cultuur waarin je carrière kunt maken en afgerekend wordt op het aantal cases dat je aflevert, niet op de kwaliteit daarvan.

Dan nog een vraag over de honderden medewerkers die middels presentaties van het NFI kennisnemen van de fouten in de Schiedammer Parkzaak. Zij hielden hun mond. Ik vraag mij af hoe de minister het vindt dat kennelijk honderden medewerkers in de justitieketen zo weinig rechtsgevoel hebben dat maar een van hen zich afvraagt of het wel juist is dat iemand onschuldig in de gevangenis zit. Hoe gaat u bij dit soort mensen een cultuuromslag bewerkstelligen? En vindt de u dat de leidinggevenden de cursusdeelnemers aan moeten spreken op hun gedrag?

Hoe vindt de minister het dat het College er ruim 2 maanden over doet om hem te laten weten dat Wik H heeft bekend? Kan hij er wel op vertrouwen dat hij tijdig alle informatie krijgt die hij nodig heeft?

Houding van de minister

Wat van belang is, is ook de houding van deze minister.

Deze minister heeft er voor gezorgd dat het onderzoek er kwam en kondigt een hele reeks maatregelen aan om zaken te verbeteren. Dat pleit in zijn voordeel. In zijn brief is hij helder en krachtdadig. Dat moest natuurlijk ook wel, maar de gevonden toon is juist.

Er zijn echter drie zaken die in zijn nadeel pleiten:

De minister erkende niet meteen dat er echt problemen waren. Ik citeer een paar van zijn reacties na de eerste uitzending van netwerk:

`De fout moet nog blijken' (Volkskrant, 7/9/05) Over reportage Netwerk: `Ik herken me niet in die beelden' (In Radio 1 journaal, 6/9/05)
`Het rapport van het NFI lag bij de rechter op tafel' (BN/De Stem 7/9/05); maar niet de vijf DNA sporen van de onbekende derde `U moet zich wel realiseren dat er een verdachte was, die bekend had' (De Gelderlander, 7/9/05); Minister Donner had blijkbaar ook last van tunnelvisie.

Door dit optreden is bij veel mensen de indruk gewekt dat justitie het beschermen van het eigen apparaat belangrijk vond dan het boven halen van de onderste steen.

Het bestond de minister zelfs om TV-rubriek Netwerk een veeg uit de pan te geven, terwijl zij juist veel belangwekkende feiten waar wij vandaag over spreken naar buiten hebben gebracht. Dat was niet de reactie van de minister die mogelijke misstanden onder zijn verantwoordelijkheid wil oplossen, maar dat was de reactie van een minister die de status quo wil beschermen. Ik zou graag van de minister horen hoe hij - in het licht van de feiten van vandaag - zijn eigen opmerkingen na de afloop van de Netwerk uitzending kwalificeert. Zou hij het weer zo doen?

Hoe verhoudt zich het beeld van die minister met de minister die een brief schreef waarin hij zegt dat " veel is misgegaan en beoordelingsfouten zijn gemaakt" en dat "het rapport laat zien hoe de dwaling in deze zaak heeft kunnen ontstaan. Dat is soms schokkend". Graag wil ik weten hoe de minister zijn verschillende gedrag verklaart. Wie is de echte minister van Justitie?

Ik zie hier trouwens een parallel met de TBS zaak, waar we in de Kamer ook met een andere minister te maken hadden dan diegene die de eerste reactie in de media gaf. Wie is de echte minister? Heeft hij nu wel geleerd zijn beschermende reflexen af te leren?

De media niet de schuld geven

Ook vraag ik de minister of hij bij zijn stelling blijft dat de media het imago van het OM beschadigen. Dat is toch de omgekeerde wereld? Als iemand niet 4 jaar onschuldig vast had gezeten, had de media niets gehad om over te berichten. Vindt de minister dat de media niet over missstanden of dwalingen mogen berichten? Houdt hij vast aan zijn klacht?
Moet OM niet bestand zijn tegen `de volle druk van de media op iets dat rustig overleg vergt' (Donner)? Het OM staat toch dagelijks de media te woord en heeft toch al sinds jaar en dag te maken met mensen die veel van die organisatie eisen?

Ook hier is een parallel met het verleden. Anderhalf jaar geleden beklaagde Donner zich ook al over media, in het bijzonder `het voortdurend aan de kaak stellen van het onvermogen van overheden'. Ik vraag de minister: is dat niet juist een essentieel onderdeel van het werk van de media? Dat is niet schadelijk maar juist heilzaam.

Voorzitter, ik wil tot slot graag de reactie van de minister op het idee om in Nederland naar analogie van het VK een Criminal Cases Review Commission in te stellen .

Tot slot

De fractie van D66 heeft veel indringende vragen gesteld aan de minister van Justitie. Eén vraag is voor ons cruciaal dus die wil ik tot slot onderstrepen. Deelt minister Donner onze opvatting dat er structurele, serieuze tekortkoming in de justitiële keten aan het licht zijn gekomen? Durft hij dat onomwonden zo te stellen? En kan de minister ons er dan van overtuigen dat hij als een activistische minister de gebreken zal signaleren, daadkrachtig tegemoet zal treden en effectief aan zal pakken en dus niet de verdediger zal zijn van de status quo?

15-9-2005 15:31

donderdag 15 september 2005