Nederlandse Vereniging van Journalisten
Het alternatieve omroepplan
Samen verder
(15 september 2005)
Steun of kritiek, mail naar omroep@nvj.nl
Print op A3 of A4
Inleiding
De hoorzitting over de nota "Met het oog op morgen" van maandag 5
september heeft tot enige belangrijke conclusies geleid. De bezwaren
en protesten waren zo algemeen dat het draagvlak van het plan minimaal
is, zeker onder degenen die ermee zouden moeten gaan werken. De
onpartijdige adviescolleges die hun mening gaven waren ook zonder
uitzondering kritisch. En het meest opzienbarende was nog wel de
mededeling van prof. Van de Donk, de opsteller van het WRR-rapport,
dat zijn indeling van de publieke omroep in functies als theoretisch
model bedoeld was en niet als basis voor praktische oplossingen.
Terecht heeft de Tweede Kamer nu een pauze ingelast, voor nadere
oriëntatie, voor bezinning.
Mensen die de publieke omroep een warm hart toedragen, tot wie de
ondertekenaars van dit plan behoren, zijn doordrongen van de noodzaak
het bestaande bestel op de kortst mogelijke termijn aan te passen aan
de eisen van de tijd. Vandaar dat de ondergetekenden aan allen die
verantwoordelijkheid dragen voor de toekomst van de publieke omroep
onderstaand beknopt vernieuwingsplan aanbieden.
Waarom?
Wij denken dat de publieke omroep het meest gediend is met een minder
verwarrende, eenvoudiger vernieuwing, die een hoger realiteitsgehalte
heeft en meer steun in politiek en samenleving dan het plan dat nu in
bespreking is. Onderstaand plan heeft de charme van de beknoptheid. In
de nota "Met het oog op morgen" staan allerlei behartenswaardige
dingen over de maatschappelijke rol van de media, de rol van de
overheid in het mediabeleid, de digitalisering etc etc, die hier niet
herhaald behoeven te worden. En vanzelfsprekend behoeft deze set
uitgangspunten uitwerking en precisering, waarover wij graag met de
bevoegde instituties willen meedenken. Het is geen dictaat, het is een
denkrichting.
Uitgangspunten
In onze opzet van de publieke omroep zijn radiozenders en
televisienetten de bestuurlijke eenheden. Dat is in de hele wereld het
geval (behalve in Nederland), en voor de stelling dat netten in de
digitale toekomst van geen belang zouden zijn is vooralsnog geen
serieuze onderbouwing te vinden. De netten en zenders moeten een
duidelijk profiel hebben, scherper dan thans, en onderscheidend van
elkaar. Daarin zijn doelstellingen opgenomen ten aanzien van beoogde
kwaliteit, beoogde programmacategorieën, beoogde stijl en sfeer en
beoogd bereik. Ook die kunnen per net verschillen, zodat niet alle
netten evenzeer op een groot bereik hoeven te zijn gericht.
De netten en zenders worden ieder geleid door een hoofdredacteur, aan
wie de verantwoordelijkheid is gedelegeerd voor de inhoud en voor de
prestaties van het net, zowel kwalitatief als in bereik. De
hoofdredacteur heeft een beperkte eigen staf, en wordt geadviseerd
door een netredactie waarin vertegenwoordigers van de deelnemende
omroepen en van de deelnemende redacties zijn opgenomen.
De hoofdredacteuren worden benoemd op bindende voordracht van die
netredacties, en zijn verantwoording verschuldigd aan de Raad van
Bestuur.
De omroepen
De omroepen verliezen hun huidige rol als broadcaster, maar ze
behouden een functie als producent van de meeste programma's. Ze
zullen bij de televisie zeer intensief samenwerken per net, en bij de
radio per zender. Dat kan uiteindelijk leiden tot federatieve
verbanden. Daarbij staan samenwerking en efficiency voorop. Alles wat
beter en efficiënter in net- of zenderverband kan gebeuren, zál ook in
dat verband gebeuren. Dat betekent dat actualiteitenprogramma's,
dramaproducties en bijvoorbeeld documentaires per net worden
geproduceerd, onder verantwoordelijkheid van de hoofdredacteur. Ook de
ondersteunende diensten kunnen netbreed gaan werken.
Verder is er per net ruimte voor specialisatie: de hoofdredacteur zal
de omroepen, zolang die nog afzonderlijk bestaan, vragen om de
programma's waarin ze goed zijn. Er bestaan geen
programmavoorschriften meer per omroep. De omroepen kunnen geen
programma's meer bestellen bij buitenproducenten; die bevoegdheid
berust uitsluitend bij de hoofdredacteur. Ze kunnen uiteraard wel
nieuwe programmavoorstellen indienen bij de hoofdredacteur, zodat de
bij de omroepen geconcentreerde creativiteit optimaal benut wordt. Op
die manier kan ook de "kraamkamerfunctie" van de publieke omroep
gehandhaafd blijven
De NOS blijft op de televisie verantwoordelijk voor nieuws, sport en
evenementen. Bij de radio horen daar al tien jaar de actualiteiten ook
nog bij. De positie van de NOS kan nagenoeg ongewijzigd blijven - de
NOS is de enige omroep die, behalve voor het thuisnet (op televisie
Net 2, op de radio Radio 1), ook op alle andere netten en zenders
nieuws brengt.
De financiën
Een zwakte van "Met het oog op morgen" is het uitgangspunt dat
teruglopende STER-inkomsten niet worden gecompenseerd. Ons spreekt de
visie van de Raad van Cultuur meer aan. Die Raad legt er de nadruk op
dat Nederland een zeer goedkope publieke omroep heeft die een veel te
laag budget heeft om aan de kwalitatieve ambities te voldoen. Het
verdient de voorkeur om de publieke omroep een ruim, vaststaand budget
toe te kennen, en daarnaast uit de reserves van de omroepen een
vereveningsfonds te stichten waaruit tegenvallende STER-inkomsten
worden gecompenseerd (en dat eventueel met meevallende STER-inkomsten
kan worden aangevuld).
Wij kiezen voor het handhaven van de reclame. Om financiële redenen en
ook om de mogelijkheden van de publieke omroep overeind te houden om
topsport te kunnen blijven uitzenden en daarmee grote groepen van de
bevolking te kunnen blijven bereiken.
Daarnaast is het binnen de Publieke Omroep toegestaan, ook om de
maatschappelijke verankering en noodzakelijke dynamiek te versterken,
het intellectueel eigendom te exploiteren en samenwerkingsverbanden
aan te gaan met commerciële ondernemingen als kranten, uitgeverijen,
exploitanten van internet-sites, etc. De Publieke Omroep waakt daarbij
echter streng over de integriteit: kernactiviteit van de omroepen
blijft het maken van onafhankelijke programma's op het publieke net.
Eventuele opbrengsten uit nevenactiviteiten worden beheerd door een
speciaal op te richten bedrijf (NOS Enterprise) dat geheel apart van
de redacties opereert en onder direct toezicht staat van de Raad van
Bestuur. Winsten uit dit bedrijf vallen toe aan het bovengenoemde
vereveningsfonds.
De gedachte dat omroepverenigingen zowel voor de publieke omroep als
voor de commerciële markt produceren wijzen wij af: zoals het
Commissariaat van de Media terecht constateert maakt dat systeem de
omroepen minder transparant en is dat systeem slecht te controleren.
We moeten naar een in alle opzichten zuivere publieke omroep.
Legitimatie
Als de huidige omroepverenigingen hun functie van broadcaster
verliezen raken ze ook hun rol als maatschappelijke ankers
langzamerhand kwijt. Dat is volgens de Raad van Cultuur toch al
geruime tijd het geval, wij volgen het standpunt van die Raad dat er
nieuwere, moderne methoden moeten worden ontwikkeld om de legitimatie
van de publieke omroep gestalte te geven. Wij zouden daarvoor
aansluiting willen zoeken bij de manier waarop de Vlaamse publieke
omroep VRT dat heeft aangepakt. Dat betekent dat de publieke omroep
periodiek wordt getoetst op de wijze waarop hij zijn taak vervult. Dat
kan gebeuren door het Commissariaat van de Media, of een nieuw te
vormen Autoriteit voor de Media. De toetsingscriteria zijn publieke,
functionele, ethische, operationele en professionele kwaliteit - dus
of de publieke omroep zijn opdracht goed volbrengt, of de programma's
hun functie goed vervullen, of de nieuwsvoorziening onafhankelijk is,
of er efficiënt gewerkt wordt en of de omroep voldoet aan de eisen van
het vak. De VRT heeft een systeem dat zich rechtstreeks oriënteert op
het publiek. Er zijn hoorzittingen en internetfora om na te gaan in
hoeverre de publieke omroep aansluit op de behoeften van de kijkers en
luisteraars. Dat zou ook voor de Nederlandse publieke omroep de juiste
weg zijn.
Tot slot
Het zal politieke moed vereisen van de staatssecretaris om te
besluiten het plan "Met het oog op morgen" in te trekken. En het zal
politieke wijsheid vereisen van de volksvertegenwoordigers om haar
daarvoor niet te veroordelen maar te prijzen. Om die moed en die
wijsheid te stimuleren hebben ondergetekenden dit plan opgesteld. Het
is bedoeld als een uitweg uit het moeras waarin de besluitvorming
dreigt weg te zakken. We laten dit plan vergezeld gaan van een
klemmend beroep op alle directies en besturen van alle omroepen in
Hilversum hun meningsverschillen ondergeschikt te maken aan hun
gemeenschappelijke belangen en eensgezind te werken aan de overleving
van een sterke, vernieuwde publieke omroep.
Het rapport "Met het oog op morgen" dat thans in bespreking is, heeft
inmiddels geen vrienden meer. Bovenstaand plan behoeft ongetwijfeld
aanvulling en invulling, maar het heeft aanzienlijk meer kans van
slagen. Het biedt een pragmatische oplossing - en dat zijn oplossingen
die programmamakers aanspreken: ze moeten ze dagelijks zelf
voortdurend bedenken.
Wij wensen ieder die verantwoordelijkheid draagt voor de toekomst van
de publieke omroep veel wijsheid.
Met de meeste hoogachting,
Een groep programmamakers van Nederland 3
De Bezorgde Omroepmedewerkers
De Nederlandse Vereniging van Journalisten