In de week vóór Prinsjesdag: de nieuwe Spil
Ruurlo, 12 september 2005 - Op donderdag 15 september verschijnt Spil 215-216 (2005, nummer 4), alweer een aflevering met in velerlei opzicht oogopenende bijdragen. Politici die openstaan voor verhelderende contra-expertise, kunnen er stellig ook hun voordeel mee doen. Het kan geen kwaad af en toe een nieuwe invalshoek te kiezen; wetenschappelijke onderzoekers boeken immers vooral vooruitgang in hun werk als zij bereid zijn nieuwe hypothesen te ontwikkelen en aan zorgvuldige toetsing te onderwerpen. Maar helaas overheerst nog op al te veel terreinen een in- en uitzicht belemmerend tunneldenken.
Tunneldenken in de klimaatwetenschap
"Klimaatwetenschappers zoeken, zeker naar buiten toe, consensus. Kritiek hebben op elkaar of op het paradigma dat het klimaat verandert door de uitstoot van CO2 (kooldioxide), is niet gebruikelijk en zelfs niet gewenst. Dat leidt tot een vorm van tunneldenken, die geen ruimte laat voor andere mogelijke verklaringen voor de waargenomen stijging van temperatuur." Aldus Arthur Rörsch, voormalig lid van de Raad van Bestuur van TNO en jarenlang bijzonder hoogleraar moleculaire genetica in Leiden, in gesprek met wetenschapsjournalist Joost van Kasteren. Het interview vormt de opmaat tot een echte 'klimaatdiscussie', die de komende herfst eindelijk ook in ideologisch bevangen Nederland op gang zal moeten komen.
Misvattingen en mythevorming rond landbouwbeleid
Het beschermende Europese landbouwbeleid draagt bij aan het armoedeprobleem, vooral in Afrika. De Europese burger betaalt als consument onnodig hoge prijzen. Als belastingbetaler moet hij ook nog eens meehelpen aan de ondersteuning van een sector die op kunstmatige wijze instandgehouden wordt. Van die steun profiteren vooral de grote grondeigenaren. Aldus de critici die de afgelopen zomer het publieke debat beheersten. In een gedegen analyse onderzoekt Herman Stolwijk, senior-econoom bij het Centraal Planbureau, de relevantie van deze kritiek. Hij gaat na wie er werkelijk wint - of verliest - bij ontmanteling van het EU-landbouwbeleid. De liberaliseringsproblematiek blijkt aanzienlijk gecompliceerder te zijn dan aan de borreltafel bekend is. Trendgevoelige politici die - als in een verkiezingsroes - wedijveren om het predikaat 'groene leider', komen misschien weer met beide benen op de grond bij lezing van het artikel van Stolwijk.
Over AIDS, rurale problemen en agroforestry
Spil schenkt geregeld aandacht aan de wereldwijde problematiek van landbouw- en plattelandsontwikkeling en behoud van natuurlijke systemen. Ard Lengkeek en Leffert Oldenkamp schrijven nu over een door hen bestudeerd bijzonder facet van plattelandsproblematiek: de vérstrekkende gevolgen van HIV/AIDS in Afrika. De ziekte is mondiaal een groot en allang niet meer louter medisch probleem. HIV/AIDS is een essentiële component geworden van alle rurale vormen van grondgebruik. De bestaande deskundigheid is niet daarop berekend en mist flexibiliteit.
Meer belangwekkends in de komende Spil
Harm Schelhaas - nog steeds verdediger van het 'goed recht van landbouwpolitiek' - pleit beargumenteerd voor re-nationalisatie van het Europese landbouwbeleid, het belang onderstrepend van blijvende ondersteuning van landbouw in gebieden met natuurlijke handicaps of/en beschermwaardige cultuurlandschappen. Johan Bouma en Jetse Stoorvogel plaatsen precisie-landbouw weer hoger op de Nederlandse innovatie-agenda, mede om verdergaande juridisering van het mest- en milieubeleid tegen te gaan. Hans van Grinsven en Reinier van den Berg houden evenwel onverkort vast aan de Nitraatrichtlijn. Jaap Hanekamp onderstreept nogmaals de - zeker ook maatschappelijk - belangrijke functie van kritisch wetenschappelijk denken en speuren, eveneens in op toepassing en beleidsondersteuning gericht onderzoek. De nieuwste Spil opent weer met de etymologische 'inloopcolumn' van Huib Hogerheijde, ditmaal onder de ietwat dubbelzinnige titel: 'Wat een weer!'
Redactioneel
Het redactioneel waarmee de hoofdredacteur deze Spil-aflevering opent, is hieronder weergegeven. Nadere toelichting op dit persbericht kan aan hem worden gevraagd, per e-mail (
Bestellingen
Een exemplaar van Spil 2005, nummer 4 is los te bestellen door overmaking van 7,00 euro (inclusief verzendkosten en omzetbelasting) naar Raborekening 3567.40.420 of Postbankrekening 3690217 ten name van Tijdschrift Spil, Slootsdijk 9, 7261 SB RUURLO. Voor abonnementsvoorwaarden leze men de desbetreffende pagina van de website
Redactioneel Spil 215-216 (2005, nummer 4)
Contradictio in terminis?
Politiek op basis van feiten
door Arend J. Voortman
Het waren weer drukkende zomermaanden. Journalisten, ngo-functionarissen en politici nagelden in onderlinge wedijver de beschermde Europese landbouw aan de schandpaal. Vrijwel doorlopend liet de argumentatie te wensen over. Feitenkennis ontbrak, misvattingen stapelden zich op, tot in de hoofdredactionele kolommen van onze nationale kwaliteitskrant - 'slijpsteen van de geest', nietwaar? De Evert Vermeer Stichting startte een eigen campagne om de trap van bovenaf schoon te vegen door de grootste 'profiteurs' op te sporen en in diskrediet te brengen. In eigen belangenverstrengeling verstrikte volksvertegenwoordigers meenden heel precies te kunnen aangeven wat er mis is met de boeren en hún vertegenwoordigers. Een beknopte bloemlezing. Onze handophoudende boeren dompelen de bevolking van Afrika in armoede. Ze tillen ook nog eens de bloedeigen medeburgers met onnodig hoge prijzen en via forse belastingen. Kunstmatig houdt het beschermende landbouwbeleid een sector in stand; de steun verdwijnt vooral in de zakken van rijke grootgrondbezitters.
Armoede en ontwikkelingsimpulsen
Zulke emotioneel geladen en ideologisch gekleurde beweringen beheersen het publieke debat - voorzover het die naam verdient. In deze nazomerse Spil beoordeelt CPB-econoom Herman Stolwijk ze op hun waarde in een uiterst zorgvuldige kritische analyse, die ook niet had misstaan in de Macro-Economische Verkenningen 2005 (MEV). Wereldwijd is - op grond van een breed geaccepteerde economische theorie - welvaartswinst te verwachten van liberalisatie van het handelssysteem. Vooral half ontwikkelde landen als Brazilië en Argentinië zullen profiteren van de zich dan wijzigende exportposities. Arme ontwikkelingslanden hebben er echter uiterst weinig of geen baat bij. Een aantal van de armste landen zal zelfs nadeel ondervinden van een ontmanteling van het EU-landbouwbeleid doordat hun voorkeursbehandeling bij export naar de Unie verloren gaat en zij bij invoer van voedsel zullen worden geconfronteerd met hogere prijzen op de wereldmarkt. Hoe dan ook is het populistische, aan 'goed gevoel' appellerende prietpraat, het gemeenschappelijke landbouwbeleid af te schilderen als belangrijke veroorzaker van de armoede in de wereld. Als dangerous nonsense, gevaarlijke onzin, worden zulke uitspraken gekwalificeerd door Jagdish Bhagwati, vooraanstaand internationaal handelseconoom, pleitbezorger van globalisering en WTO-adviseur.
Landbouw, platteland en stad
Gezien de relatieve concurrentiepositie van de EU-landbouw binnen de OECD, verwacht Stolwijk (mét andere economen) per saldo geen desastreuze gevolgen van een gestage afbraak van het protectieniveau, mits deze onderdeel is van een liberalisering van de landbouw in alle rijke landen. Een enkel product (suiker) wordt zwaar getroffen, in een paar sectoren (met name de kleinschalige akkerbouw) komen de inkomens nog zwaarder onder druk te staan. Een nationaal belangrijk gegeven is daarbij dat de Nederlandse landbouw al decennialang alle andere economische sectoren overtreft qua groei van de arbeidsproductiviteit - mogelijk ook een eye-opener voor ideologisch bevangenen. Interessant en relevant is de constatering van Stolwijk dat de weg naar de alom bepleite liberalisering van het Europese landbouwbeleid al bijna twintig jaar wordt gevolgd, zij het schoorvoetend en met horten en stoten. Sedert het midden van de jaren tachtig is de ondersteuning door 'Brussel' (via prijs- én subsidiebeleid) meer dan gehalveerd. De verdergaande inkomensherverdeling als gevolg van voortgezette liberalisering zal vooral boeren treffen die met natuurlijke handicaps te kampen hebben of/en cultuurhistorisch interessante landschappen moeten ontzien. In die delen van het Europese platteland dreigen (voortgaande) ontvolking en verloedering van het landschap. Alleen al daarom mag de stedeling geen wonderen van fiscale voordelen verwachten van ontmanteling van het Europese landbouwbeleid.
Nog meer ongemak
Onder meer moois biedt deze Spil verder een verhelderend interview met voormalig TNO-voorzitter Arthur Rörsch. Hij laat zien dat ook rond milieu- en klimaatvraagstukken de misinformatie steeds ernstiger vormen aanneemt, de publieke discussie gecontamineerd is door emotionele en ideologische bevangenheid. Onkritische onderzoekers lopen hand in hand met bevlogen activisten en trendgevoelige politici.