Sociaal en Cultureel Planbureau

De vermaatschappelijking in de zorg verloopt moeizaam

Vermaatschappelijking in de zorg. Ervaringen en verwachtingen van aanbieders en gebruikers in vijf gemeenten.

· In de vijf onderzochte gemeenten blijkt sprake van een breed draagvlak voor de uitgangspunten van de vermaatschappelijking in de zorg; de realisering van de vermaatschappelijking verloopt echter moeizaam.

· Er is nog vrijwel geen integraal aanbod ontwikkeld door gebrek aan samenwerking en te strikte scheiding van financieringsstromen.

· Nieuwe voorzieningen blijken vooral bedoeld voor ouderen; voor andere doelgroepen zoals mensen met een verstandelijke beperking of mensen met langdurige psychische problemen wordt veel minder nieuw aanbod ontwikkeld.

· De vrees bestaat dat een groter beroep op vrijwilligers en mantelzorgers tot overbelasting leidt en daardoor tot een nieuwe vraag naar het professionele zorgaanbod.

· Zelfstandige huisvesting leidt niet vanzelfsprekend tot meer maatschappelijke participatie

· De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) kan de lokale samenwerking bevorderen

Dit zijn enkele conclusies uit de SCP-publicatie Vermaatschappelijking in de zorg. Ervaringen en verwachtingen van aanbieders en gebruikers in vijf gemeenten, die op maandag 29 augustus jl. is verschenen. In het rapport geven onderzoekers drs. Herma Koops en dr.ir. Rick Kwekkeboom een beeld van de stand van zaken van het vermaatschappelijkingsproces in de zorg. Dit is het proces waardoor mensen met langdurige beperkingen zelfstandig (kunnen) blijven wonen. In de nieuw in te voeren Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) wordt dit vooral de verantwoordelijkheid van de lokale overheid. Voor het onderzoek werden in vijf Nederlandse gemeenten van verschillende grootte gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van onder meer lokale overheden, zorgaanbieders, welzijnsinstellingen, woningcorporaties en belangenbehartigings- organisaties. De in het onderzoek opgenomen gemeenten zijn Schagen, Heerenveen, Bergen op Zoom, Enschede en Utrecht.

Vermaatschappelijking: breed draagvlak, moeizame realisering

Er is sprake van een breed draagvlak voor de uitgangspunten van de vermaatschappelijking: alle betrokkenen steunen het streven naar behoud of herstel van de zelfstandigheid van mensen met beperkingen en een zo groot mogelijke deelname aan de samenleving. In de praktijk blijkt echter dat de veranderingen niet zo eenvoudig te realiseren zijn als wordt verondersteld. Bovendien lopen de ontwikkelingen per gemeente uiteen.

Nog weinig samenwerking; nog nauwelijks integraal aanbod

Nieuwe voorzieningen blijken vooral bedoeld voor ouderen; voor andere doelgroepen zoals mensen met een verstandelijke beperking of mensen met langdurige psychische problemen wordt veel minder nieuw aanbod ontwikkeld. Van een integraal aanbod waarvan alle mensen met beperkingen gebruik kunnen maken is nog vrijwel nergens sprake. De huidige wet- en regelgeving met zijn gescheiden financieringsstromen en de nadruk op marktwerking zou deze samenwerking belemmeren. Daarnaast blijkt een algemeen aanbod ook niet aan te sluiten bij de wensen van de gebruikers zelf, die er de voorkeur geven aangeven om `onder elkaar' te blijven.

Onzekerheid over bijdrage vrijwillige en informele hulp in de toekomst

In de vijf onderzochte gemeenten blijken vrijwilligers en mantelzorgers al geruime tijd een belangrijke en onmisbare bijdrage te leveren aan de zorg voor en de opvang en begeleiding van mensen met beperkingen. Zowel de vrijwilligersorganisaties zelf als de professionele zorgaanbieders maken zich er zorgen over of er ook in de toekomst voldoende vrijwillige en informele zorg beschikbaar zal zijn.

Gevreesd wordt dat een groter beroep op deze zorgverlening zal lijden tot overbelasting van de vrijwilligers en mantelzorgers en tot een nieuwe vraag naar het professionele zorgaanbod.

Zelfstandige huisvesting leidt niet vanzelfsprekend tot meer maatschappelijke participatie

In elk van de vijf gemeenten is de ervaring dat zelfstandige huisvesting niet zonder meer leidt tot een grotere deelname aan de samenleving door mensen met beperkingen. De meeste ondervraagden kennen voorbeelden van uitsluiting, isolement en vereenzaming. Zij ervaren een verharding in de samenleving en zijn bang dat de tendens tot uitstoting van mensen die `afwijkend' gedrag vertonen alleen maar sterker zal worden. Hiervan zouden vooral de mensen met een verstandelijke of een psychiatrische handicap de dupe kunnen worden.

De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO)

De uitkomsten van het onderzoek zijn van belang voor de nieuw in te voeren Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). De in deze wet voorgenomen bestuurlijke veranderingen kunnen een oplossing bieden voor de samenwerkingsproblemen die er op lokaal niveau blijken te bestaan. Een betere samenhang en meer afstemming in voorzieningenaanbod in de wijk of buurt zijn noodzakelijk om ook mensen met ernstiger beperkingen in staat te stellen zelfstandig te wonen en deel te nemen aan het maatschappelijk verkeer.

Tegelijkertijd geven de bevindingen aanleiding om in het toekomstig beleid voorzichtig te zijn met het vertrouwen op de opvang in en door de samenleving zelf. De grenzen van de vrijwillige en mantelzorg lijken te zijn bereikt en verdere beperking van het professionele aanbod zou kunnen leiden tot onaanvaardbare risico's op onderverzorging voor de meest kwetsbare mensen.

SCP-publicatie 2005/5, Vermaatschappelijking in de zorg. Ervaringen en verwachtingen van aanbieders en gebruikers in vijf gemeenten , Herma Koops, Rick Kwekkeboom, Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, augustus 2005, ISBN 90 377 0214 7, prijs EUR 11,50.

De publicatie is verkrijgbaar bij de boekhandel of te bestellen bij het SCP via fax 070 - 340 7044,

e-mail: bestel@scp.nl of via de web-site: www.scp.nl