Ingezonden persbericht


25 augustus 2005

Stadsherstel Amsterdam N.V.


- Persbericht -

Haringpakkerstoren wordt herbouwd

Stadsherstel dient bouwaanvraag in

In 2006 bestaat Stadsherstel Amsterdam 50 jaar. Vanwege dit jubileum wil Stadsherstel de stad een spectaculair cadeau aanbieden: de herbouw van de Haringpakkerstoren. Hiermee krijgt Amsterdam een belangrijk stuk architectuur terug en wordt niet alleen het stadsgezicht belangrijk verfraaid, maar zal ook een kwetsbaar stukje stad een economische impuls en een stedenbouwkundige opwaardering krijgen.

De Haringpakkerstoren was onderdeel van de middeleeuwse stadsmuur en stond aan het begin van het Singel. Na de afbraak van de stadsmuur in het begin van de 17e eeuw bleef de toren behouden en werd, in 1607, van een spits voor­zien, een ontwerp van Hendrick de Keyser. In 1813 is deze spits vervangen door een eenvoudiger, houten exemplaar naar ontwerp van stadsbouw­meester Abraham van der Hart. De toren werd in 1829 gesloopt wegens bouw­valligheid en de aanleg van een dijk langs het IJ.

Abraham van der Hart had enige jaren voor de verbouwing van de toren opmetingstekeningen gemaakt. Architect Paul van Well heeft op basis van deze tekeningen een herbouwplan gemaakt voor de toren en de aangebouwde huisjes. Stadsherstel wil ter gelegenheid van haar 50-jarige bestaan die plannen uit laten voeren.

Met de bouw van de Haringpakkerstoren zal het gebied een forse toeristische en economische impuls krijgen. De toren zal de stedenbouwkundige schakel zijn tussen de kwetsbare kop van de Nieuwendijk en de steeds beter florerende Haarlemmerbuurt. Het café-restaurant met terras dat op de begane grond gevestigd zal worden en de verkeersbeperkende maatregelen van de gemeente zullen het nu nog desolate gebied omvormen tot een aangename verblijfsruimte, waardoor een aaneengesloten stukje stad ontstaat.

Dankzij de tekeningen van stadsbouw­meester Abraham van der Hart kan het uiterlijk van de Haringpakkerstoren tot in detail teruggebracht worden. De huisjes en de onderkant van de toren zullen gemaakt worden van moderne materialen omkleed met baksteen. Ook de spits van Hendrick de Keyser zal teruggebracht worden. Dit gebeurt op ambachtelijke wijze.

De continuïteit van het restauratievak wordt door gebrek aan ambachtslieden bedreigd. Stadsherstel wil bij haar 50-jarige bestaan ook een bijdrage leveren aan de instandhouding van het vak. Daarom wordt de bouw van de spits van de Haringpakkerstoren een zogenaamde leerlingenbouwplaats. Het ingewikkelde werkstuk van hout bekleed met lood en voorzien van sierlijke ornamenten zal aan de voet van de toren gebouwd worden door ambachtslieden in opleiding. Hun werkzaamheden zullen voor het publiek te volgen zijn, vergelijkbaar met de bouw van het VOC-schip De Batavia in Lelystad. De spits van Hendrick de Keyser wordt betaald door de Vereniging Vrienden van Stadsherstel, die hiervoor diverse publieksacties zal opstarten.

-----

Nadere informatie is te verkrijgen bij Stadsherstel Amsterdam NV en wel bij de directeur Wim Eggenkamp en de adjunct-directeur Jaap Hulscher, tel.: 020-5200060.

Meer foto's kunnen vrijelijk van de website van Stadsherstel af worden gehaald.

Stadsherstel Amsterdam N.V. verwerft, restaureert, onderhoudt en beheert voor het stadsbeeld karakteristieke panden.Dit gebeurt zonder winstoogmerk. Stadsherstel werd opgericht in 1956 toen de gemeente rigoureuze sloopplannen had met de binnenstad. Zij heeft in haar bijna 50-jarige bestaan zo'n 450 verkrotte panden gerestaureerd en tot gewilde woonhuizen gemaakt. Hiermee heeft zij in belangrijke mate bijgedragen aan de hernieuwde populariteit van de Amsterdamse binnenstad. De laatste jaren - zeker na de fusie met het Amsterdams Monumenten Fonds, eind 1999 - ligt de nadruk niet meer speciaal op woonhuizen. Ook andere soorten monumentale panden komen in aanmerking om door de N.V. verworven te worden. Hierbij valt te denken aan kerken en industriële monumenten, als bijvoorbeeld scheepswerven, molens en gemalen.

Korte geschiedenis van de Haringpakkerstoren

De Haringpakkerstoren is zijn bestaan begonnen als onderdeel van de middeleeuwse stadsmuur. De muur was gebouwd op bevel van Maximiliaan van Oostenrijk, die in 1478 in Amsterdam gehuldigd werd als landsheer. De latere keizer inspecteerde tijdens zijn bezoek de verdedigingswerken en vond deze totaal onvoldoende voor een grensstad bij het altijd vijandige Utrecht. Hij beval dan ook de bestaande aarden wallen te vervangen door een muur. Dit werk moet rond mei 1481 begonnen zijn, in 1494 was het voltooid. Onderdeel van de muur waren twee torens aan het IJ ter bescherming van de haven, de Schreyhoeckstoren aan de oostzijde en de Heilige Kruistoren of gewoon Kruistoren - de latere Haringpakkerstoren - aan de andere kant van het havenfront. De naam van de laatstgenoemde is waarschijnlijk afkomstig van het Kruisgilde, dat hier in de 16e eeuw vergaderde. Van dit gilde is verder weinig bekend, behalve dat het zijn godsdienstoefeningen hield in de Nieuwezijdskapel - ook Heilige Stede genaamd - waar het een altaar bezat. In deze toren was volgens een keur uit 1512 ook een wachtplaats voor de schutterij ingericht. Na de Alteratie in 1578 - toen Amsterdam de zijde van Willem van Oranje koos - verloor de stadsmuur zijn strategische waarde, omdat rondom de stad een aarden wal werd aangelegd. Wel bleef de muur nog een kwart eeuw staan, waarschijnlijk vanwege het feit dat de bogen aan de binnenzijde nog gebruikt werden voor opslag en bewoning. In de jaren 1601-1603 werd de oude muur neergehaald, maar verscheidene torens, waaronder de Heilige Kruistoren, bleven staan. Dit was omdat zij vanouds behalve als uitkijkpost ook gebruikt werden als wachthuis, kantoor, kruithuis, gevangenis of als woning voor ambtenaren van de stad. Vanwege de uitbreiding van de stad werden de torens een belangrijke markering binnen bewoond gebied. Zij kregen dan ook een spits met een uurwerk, ten gerieve van de omwonenden. Ook de Heilige Kruistoren kreeg een nieuwe spits. Waarschijnlijk gebeurde dit in 1601. Maar enkele jaren later, in 1605, besloot de Vroedschap om onbekende redenen op verzoek van de omwonenden een nieuwe spits er op te laten zetten. Deze, een ontwerp van stadsbouwmeester Hendrick de Keyser, was in 1607 gereed. De eerste spits werd op verzoek van de overlieden van het Handbooggilde afgestaan aan dit gilde en werd geplaatst op het torentje van de Handboogdoelen aan het Singel bij het Koningsplein. De naam Heilige Kruistoren was in het begin van de 17e eeuw verdrongen door de aanduiding 'Haringpakkerstoren', vanwege het bedrijf dat aan het IJ tussen de Martelaarsgracht en het Singel werd uitgevoerd. In 1643 werd deze naam officieel, toen de keurmeesters van de haring hier hun kantoor kregen. Ten teken van de nieuwe bestemming kreeg de toren toen een vergulden haring als windwijzer. Ook hadden drie gilden in de toren hun hoofdkwartier, dat van de tinnegieters, van de hoedenmakers en van de mandenmakers. Er naast stond het gebouwtje van het loodsmangilde. In 1807 werden door stadsbouwmeester Abraham van der Hart opmetingstekeningen gemaakt ten behoeve van een rapport dat hij schreef over de verzakking van de Haringpakkerstoren. Van der Hart (1747-1820) was één van de directeuren van het Stadsfabriekambt, voorganger van de Dienst Publieke Werken. Hij bekleedde deze functie van 1777 tot zijn dood. Als directeur van het eerste departement - dat van de architectura civilis of burgerbouwkunde - had Van der Hart onder andere de verantwoordelijkheid over de stadsgebouwen. Vanwege de verzakkingen werd de spits van Hendrick de Keyser in 1813 vervangen door een lichter, houten, exemplaar naar ontwerp van Van der Hart. De nieuwe kap had de vorm van een kroon, zoals de haringverkopers in de stad gewoon waren uit te hangen. Toen in verband met de aanleg van de Wester- en de Oosterdoksdijk ook de kades langs het Open Havenfront werden verhoogd, moest de Haringpakkerstoren gesloopt worden. Dit gebeurde in 1829. Men vond de kosten om de bouwvallige toren aan het nieuwe aan te passen dijklichaam te hoog.

© Stadsherstel Amsterdam, augustus 2005

---- --