Corruptie bij Nederlandse overheid
Inleiding
In het NRC van 13 augustus werd aandacht besteed aan een onderzoek dat door de VU
gehouden was inzake corruptie bij de overheid in Nederland. Aan topambtenaren werd
gevraagd een schatting te geven over het aandeel politici en ambtenaren, dat corrupt zou zijn.
De gemiddelde schatting kwam uit op 5% voor de politici en 3% voor de ambtenaren.
Aan het onderzoek is door andere media weinig aandacht besteed. Als reden werd opgegeven
dat dit een boterzacht onderzoek zou zijn. Het waren namelijk alleen maar inschattingen.
Weliswaar door mensen, die heel dicht bij het vuur zaten, maar toch...
Als de inschattingen van deze topambtenaren waar zouden zijn dan is er sprake van een veel
grotere mate van corruptie dan vaak in Nederland wordt aangenomen (en onderzocht).
Omdat het onderwerp belangrijk genoeg is om te bezien of er hardere cijfers boven water
kunnen komen is gekozen voor een onderzoek onder een steekproef van Nederlanders.
Daarbij gaat het niet primair om hun inschatting van de omvang van corruptie bij de overheid
in Nederland, maar vooral de eigen ervaringen op het gebied van corruptie.
Eerst heeft er een proefonderzoek plaatsgevonden onder 800 Nederlanders. Hierbij werd
bezien of het mogelijk was specifieke meldingen te krijgen van eigen ervaringen met
corruptie. Dat bleek in de praktijk mogelijk te zijn. Op basis hiervan werd een finale
onderzoeksopzet gemaakt. In totaal is het onderzoek uitgevoerd onder ruim 1600
Nederlanders, die gezamenlijk een representatieve steekproef vormen van de Nederlandse
bevolking van 18 jaar en ouder.
Schatting van de omvang
Allereerst is ook aan de "gewone" Nederlanders gevraagd een schatting te maken van de
omvang van corruptie in Nederland.
Hierbij hebben we de politici in 2 hoofdgroepen verdeeld en de ambtenaren ook. In beide
gevallen gaat het om het onderscheid tussen landelijk aan de ene kant en provinciaal en
gemeentelijk aan de andere kant.
De ondervraagden konden uit percentages kiezen, die liepen tussen 0 en 100. Evenals bij het
onderzoek uitgevoerd door de VU is het rekenkundig gemiddelde bepaald. De uitslagen zijn:
- De Nederlanders denken gemiddeld dat 12 % van de leden van de regering en Tweede
Kamer corrupt zijn .
- Ten aanzien van politici van provincie en gemeente denken de Nederlanders dat 18%
corrupt is.
- De score voor de landelijke ambtenaren is hoger dan voor de landelijke politici: 17%.
- Ten aanzien van de provinciale en gemeentelijke ambtenaren is de score gelijk aan die
voor de politici: 18%.
(Voor zover verder in het onderzoek de ondervraagden melden zelf ervaring te hebben met
corruptie is de schatting van de omvang van corruptie in Nederland gemiddeld 6% hoger!)
Deze cijfers zijn inderdaad "zacht", omdat het min of meer ongefundeerde inschattingen zijn..
Eigen ervaring met corruptie
Om tot een hardere inschatting te kunnen komen hoeveel corruptie er in Nederland is, werd
een andere procedure gevolgd:
Aan de ruim 1600 respondenten is gevraagd of men in de praktijk ervaring heeft gehad met
corruptie van politici en ambtenaren. Bij de vraagstelling is enerzijds vermeld dat het gaat om
iets wat men zelf in de laatste 5 jaar heeft meegemaakt en waar men zeker van is dat het
gebeurd is. Het mocht niet iets zijn wat men uit de media had vernomen. De ondervraagden
werden uitgenodigd om in te typen wat er gebeurd was. Als dat een beschrijving bleek, die
niet voldeed aan de vraag, dan verviel deze opgave. (Een fors deel van de ondervraagden
weigerden om op te geven wat er werkelijk gebeurd was. Deze gevallen zijn wel meegeteld).
De resultaten van de twee vragen (over corruptie door politici en ambtenaren) waren als volgt:
12% van de ondervaagden melden dat zij ervaring hebben met/weten van een of meer
corruptiegevallen waar politici bij zijn betrokken. Ten aanzien van de ambtenaren is deze
score 11%. Omdat bijna 40% van de ondervraagden zowel bij politici als ambtenaren "ja"zegt
houdt dat in dat in totaal 19% van de ondervraagden zeggen ervaring te hebben met corruptie
bij de overheid. Uitgaande van ruim 12 miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder
vertegenwoordigen deze 19% ondervraagde Nederlanders circa 2.25 miljoen Nederlanders,
die melden de laatste 5 jaar ervaring te hebben gehad met corruptie van politici en/of
ambtenaren.
Corruptie-ervaring met politici
De ruim 200 ondervraagden die opgaven ervaring te hebben/ weten van corruptie door politici
noemden de volgende zaken het meest: circa een derde gaf aan dat het vergunningen betreft,
die verleend werden voor een tegenprestatie. Bijna 20% gaf aan dat het opdrachten betreffen,
die aan bepaalde bedrijven werden verleend, waarbij er een tegenprestatie aan de politicus
werd gegeven (doorgaans financieel). In dit kader werd ook regelmatig gemeld dat
familieleden of vrienden werden voorgetrokken of een financieel voordeel werd geboden (bij
voorbeeld door voorkennis inzake bouwgrond). Dit wordt door de ondervraagden blijkbaar
ook als corruptie. Zowel de vergunningen als deze opdrachten zitten vooral in de (woning-)
bouwsector. Ongeveer een kwart van de ondervraagden wilden niet opgeven wat er gebeurd
is. De rest (ook circa een kwart) vallen onder de categorie "overige redenen".
In de bijlage treft u een aantal gevallen, waarbij specifieke gevallen zijn omschreven. Hierbij
dient bedacht te worden dat als alle Nederlanders van 18 jaar en ouder waren ondervraagd dat
meer dan 7500 keer zoveel mensen zou zijn ondervraagd en er dus meer dan 1.500.000
gevallen zouden zijn gemeld.
De extra vragen die er gesteld werden over de gemelde corruptiegevallen gaven aan dat in
bijna de helft van de gevallen het leden van gemeente en stadsdeelraden betrof, in bijna een
derde deel wethouders, 5% gaf aan dat het de burgemeester was, 5% gaf een provinciale
bestuurder of statenlid op en minder dan 2% gaf aan dat het een politicus was die op
landelijke schaal opereerde. Relatief gezien (het aantal personen dat als zodanig in het land
actief is) lijkt het erop te wijzen dat B&W het meest genoemd wordt.
Bijna 15% gaf aan dat het corruptiegeval de ondervraagde zelf betrof en 85% dat het om
anderen ging.
Bij 7% werd gemeld dat de betrokkenen bestraft werden, 13% meldde dat er onderzoek is
gedaan en geen bestraffing is gevolgd. In 70% van de gevallen is er geen onderzoek naar deze
corruptie gedaan.
18% Van de ondervraagden gaf aan desgevraagd over deze corruptie bij een officieel
onderzoek bereid te zijn open een verklaring hierover af te leggen. Een kwart wilde dat ook
doen, maar alleen anoniem. Ongeveer de helft gaf aan dat niet te willen doen.
Corruptie-ervaring met ambtenaren
De bijna 200 corruptiegevallen die er gemeld zijn door de ondervraagden betrof in 22% het
verlenen van vergunningen, in 13% het verstrekken van opdrachten in ruil voor commissie,
bijna 40% valt in de categorie "overig" en ruim een kwart wil het niet zeggen. Interessant is
het om vast te stellen dat de eerste twee categorieën (vergunning en retourcommissie) meer
wordt gemeld bij de politici dan bij de ambtenaren!
88% Meldt dat het lokale ambtenaren betreft. In 6% van de gevallen is het een landelijke of
een provinciale ambtenaar is. In ruim 60% was het een leidinggevende ambtenaar en in ruim
30% een ondergeschikte. Op de vraag of men dacht dat het een eenmansactie betrof of dat
anderen er vanaf wisten gaf bijna een derde deel aan dat het een eenmansactie betrof en bijna
60% dat anderen er binnen de overheid vanaf wisten.
16% Meldde dat het een kwestie was die de ondervraagde zelf betrof en ruim 80% meldde dat
het om anderen ging.
In 16% van de gevallen is de betrokken ambtenaar of ambtenaren gestraft. In 13% van de
gevallen is er wel onderzoek gedaan, maar dat leidde niet tot een straf. In 56% van de
gevallen is er geen onderzoek naar gedaan.
13% Van de ondervraagden gaf aan over het corruptiegeval bij een onderzoek in het openbaar
erover te willen praten, 26% wilde er wel over praten, maar dan alleen anoniem. 42% Gaf aan
er niet over te willen praten.
Ten slotte gaf 82% van alle ondervraagden aan ervoor te zijn dat er meer onderzoek wordt
gedaan naar corruptie onder politici en ambtenaren in Nederland.
Conclusie
In totaal worden door de ruim 1600 ondervraagden ongeveer 400 keer gemeld dat men
ervaringen heeft gehad met corruptie in de afgelopen 5 jaar. In ongeveer 1 op de 7 keer betreft
het een situatie waar de ondervraagde zelf bij betrokken was, de andere gevallen betreft het
corruptie waar men op basis van eigen ervaring van weet.
Deze 400 gevallen in deze steekproef staan voor circa 3.000.000 gevallen als er sprake
geweest zou zijn van het ondervragen van alle Nederlanders van 18 jaar en ouder.
Op basis hiervan is natuurlijk niet aan te geven hoeveel politici en ambtenaren werkelijk
corrupt zijn.
Getalsmatig is namelijk uit deze 3.000.000 gevallen niet te berekenen hoeveel politici en
ambtenaren het betreft. Allereerst betreft het een periode van 5 jaar. Laten we even aannemen
dat het om 600.000 gemelde gevallen per jaar gaat. Dan nog zegt het niets over het aantal
corrupte politici en ambtenaren. Het is namelijk zeker zo dat meerdere mensen corruptie
melden over dezelfde politicus en dezelfde ambtenaar. Aangenomen kan namelijk worden dat
als iemand bepaalde corrupte handelingen verricht hij het niet zal beperken tot een keer.
Echter uitgaande van het aantal politici en ambtenaren in Nederland, gerelateerd aan deze
60.000 jaarlijkse gevallen, lijkt het er echter op dat de schatting van de topambtenaren (5%
van de politici en 3% van de ambtenaren) eerder aan de lage kant dan de hoge kant is.
Belangrijker echter is dat blijkbaar 2.25 miljoen Nederlanders ervaring zeggen te hebben met
corruptie van politici en ambtenaren in de afgelopen 5 jaar. Ervaringen, die ook een negatieve
invloed hebben op de inschatting van de omvang van corruptie in Nederland, alsmede invloed
op het oordeel van de politiek in Nederland (de kloof).
Het zal dan ook niet vreemd zijn om vast te stellen dat het overgrote deel van de Nederlanders
vindt dat er meer onderzoek gehouden dient te worden naar corruptie in Nederland. Velen zijn
bereid (voor een deel anoniem) om hun ervaring bij dat onderzoek te delen.
Bijlage: Een aantal voorbeelden van gemelde corruptiegevallen
Waar politici bij waren betrokken.
- Bouwvergunning verstrekt tegen een grote korting bij de aankoop van een auto.
- Bouwvergunning verstrekt tegen fikse korting voor bouw van eigen huis.
- Wethouder gaf vergunning voor uitbaten van discotheek aan broer, terwijl anderen die
vergunning was geweigerd.
- Bouwkavels eerst toewijzen aan zichzelf, familie en vrienden en daarna de minder
kavels aan de rest
- Vervuilde grond meerdere keren laten storten in ruil voor een auto.
- Wethouder heeft eigen huis laten verbouwen en nadien de opdracht aan die aannemer
gegeven voor de ontwikkeling van een bepaald woongebied
- Burgemeester heeft ervoor gezorgd dat kind in weekend ingeschreven kon worden in
ruil voor een financiële tegenprestatie.
- Lokale politicus heeft invalideplaats geregeld voor niet invalide bewoner. In ruil
daarvoor ontving hij hiervoor een forse tegenprestatie.
- Ondersteuning van plannen van sportbestuurder in ruil voor het bezoek aan allerlei
sportwedstrijden.
Waar ambtenaren bij waren betrokken.
- Woningen toegewezen in ruil voor geld
- Bij vuilstortplaatsen allerlei vuil kunnen storten voor een kwart van de normale prijs
zonder bonnetje.
- Gevangenis werd door de zelfde aannemer verbouwd als het huis van de directeur.
- Milieuambtenaar, die ogen dichtkneep in ruil voor opdrachten van het eigen
adviesbureau.
- Ambtenaar had een eigen zaak. Als je daar klant was dan kreeg je voorrang bij
vergunningen e.d.
- Verblijfsvergunning voor illegaal in Nederland wonende partner gekocht van een
IND-medewerker.
- Vergunningen verlenen en versnelde afhandeling lopende zaken. Gratis producten van
het bedrijf.
- Snel een paspoort nodig. Zou een week moeten duren en nadat er extra geld betaald
was kon het paspoort binnen 2 uur opgehaald worden.
- Taxipassen regelen, gratis vervoer in ruil.
Peil.nl