Met nieuw links heeft Duitser meer te kiezen
Het succes van de Duitse Linkspartei komt voort uit de kloof tussen
burger en politiek, net als in Nederland. De partij kán een serieus
alternatief worden.
---
door Arjan Vliegenthart, politicoloog bij de Vrije Universiteit
Amsterdam en bij het Wetenschappelijk Bureau van de SP
---
De Duitse dichter Heinrich Heine (1797-1856) zei ooit dat als de
wereld zou vergaan, hij naar Nederland zou verhuizen, omdat hier alles
vijftig jaar later gebeurt. Op dit moment lijkt niets minder waar. Het
huidige Duitse politieke debat lijkt het Nederlandse juist te volgen.
De boeken van Ayaan Hirsi Ali verheugen zich in warme belangstelling.
De Frankfurter Allgemeine Zeitung boog zich onlangs over de vraag of
de zusterpartij van het CDA, de CDU, nu een conservatieve partij is of
niet.
Tegelijkertijd doet ook in de Duitse politiek een nieuwe partij haar
intrede. Gewapend met een vaag politiek programma en twee sterke
debaters, Oskar Lafontaine en Gregor Gysi, vormt de Linkspartei op dit
moment de grootste electorale bedreiging voor zowel SPD als CDU. De
komeetachtige introductie van de Linkspartei heeft heel wat weg van de
manier waarop Pim Fortuyn in 2001 zijn intrede deed in het Nederlandse
politieke veld. Ook bij de LPF ging het om een partij die in no time
in elkaar was getimmerd en waarvan de inhoudelijke component niet
altijd even duidelijk was. Ook hier ging het om een charismatisch
leider, die aanvankelijk door de bestaande partijen werd genegeerd.
Sinds haar introductie een paar maanden geleden, staat de Linkspartei
in de opiniepeilingen stabiel boven de 10 procent en kan zij in het
voormalig Oost-Duitsland op meer dan 20 procent van de stemmen
rekenen. Bestaande partijen volgen de nieuwe partij dan ook met
argusogen en zelfs vijandigheid. Ze verwijten de Linkspartei in
troebel populistisch water te vissen. En inderdaad, Gysi en Lafontaine
spelen in op de brede onvrede die er op dit moment in Duitsland
heerst.
Tegelijkertijd hebben de bestaande partijen geen inhoudelijk weerwoord
op de kritiek zoals de Linkspartei die formuleert. De versobering van
de uitkeringen onder de regering van SPD en Groenen heeft niet tot een
economische opleving geleid. Het plan van de CDU en de liberale FDP om
de economie nog verder te liberaliseren, wordt door veel Duitse
burgers afgewezen.
In dit opzicht vervult de Linkspartei dezelfde rol als de SP in
Nederland. Historicus Piet de Rooy noemde de SP ' het kwade geweten
van de PvdA'. Zo zou de Linkspartei bestempeld kunnen worden als het
linkse geweten van de SPD, die zich in twee regeerperioden steeds
minder heeft kunnen onderscheiden van de CDU.
De aanhang van de Linkspartei is met name te vinden onder (voormalig
Oost-) Duitsers die na de hereniging niet de ' bloeiende landschappen'
kregen die oorspronkelijk waren beloofd. Met meer dan 5 miljoen
werklozen en een werkloosheidspercentage van meer dan 20 procent in
sommige regio's, hebben de bestaande partijen voor veel kiezers
afgedaan.
Net als in de Nederlandse context van 2002 gaat het bij de opkomst van
de Linkspartei dus om een vervreemding tussen burgers en politiek.
Verschil is wel dat deze vervreemding niet ingegeven wordt door de
politieke cultuur zoals in Nederland onder Paars, maar door falend
economisch beleid. Er zijn nog meer belangrijke verschillen. In de
eerste plaats komt de nieuwe partij van links en niet van rechts,
zoals in Nederland. Oskar Lafontaine was minister van financiën
tijdens de eerste regeerperiode van Schröder, maar vertrok uit onvrede
met het in zijn ogen neoliberale beleid van dit kabinet. Ook de PDS is
traditioneel gezien een zeer linkse partij, met wortels in de
voormalige DDR. Ten tweede heeft de PDS in vergelijking met de
Nederlandse LPF een veel betere organisatie. Zo zit de PDS in twee
voormalig Oost-Duitse deelstaten in de regering.
Voor de komende verkiezingen zal het niet zoveel meer uitmaken wat de
Linkspartei doet. Zolang zij niet straatvechtend door de media gaat en
geen al te grote blunders maakt, is haar intrede in de Bondsdag een
vaststaand feit. Voordeel is dat zij geen kans maakt direct in de
regering te komen. Zowel SPD als CDU wijst momenteel een coalitie met
de Linkspartei af. Dat geeft de partij de tijd om zich inhoudelijk
meer te profileren. Mocht dat lukken en is de Linkspartei in staat om
ook in het westen van Duitsland voet te vatten, dan is zij wel
degelijk een aanwinst voor het Duitse politieke landschap. In de
eerste plaats omdat ze in staat lijkt om mensen aan zich te binden die
zich momenteel politiek dakloos weten. Daarnaast vertegenwoordigt de
Linkspartei met een heldere ideologische profilering een wezenlijk
alternatief voor de bestaande partijen. Nu al gaan er binnen de SPD
stemmen op om in de toekomst een volwassen Linkspartei als serieuze
coalitiekandidaat te beschouwen. Mocht deze trend doorzetten, dan valt
er de komende jaren echt meer te kiezen in Duitsland. En dat is wel
degelijk winst.
Dit artikel is gepubliceerd in Trouw, 19 augustus 2005
Socialistische Partij