Toespraak van de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, Melanie Schultz
van Haegen, tijdens het symposium Alle zeilen bijzetten, kansen voor
regionale ruimtelijke regie in water en ruimtelijke k
Dames en heren,
Zo'n zeven eeuwen geleden bouwden onze voorouders een dam in de Amstel
en legden daarmee het fundament voor onze hoofdstad. De kleine
Middeleeuwse nederzetting - op wat we nu kennen als de Dam - breidde
zich in de loop der eeuwen uit tot een bonte verzameling van grachten,
wallen en herenhuizen. Een zeer geslaagde mix tussen water en land en
een prachtig decor voor een evenement als Sail!
Het ontstaan van Amsterdam is representatief voor de Nederlandse
geschiedenis, waar de verhouding tussen water en land als een rode
draad doorheen loopt. Voorbeelden te over. Denk behalve aan het
ontstaan van havensteden bijvoorbeeld ook aan het succes van de
trekschuit - openbaar vervoer over water avant la lettre- en de
grootschalige inpolderingen, van de Beemster in de 17^e eeuw tot de
Flevopolders in de 20^e.
Met de snelle bevolkingsgroei en oprukkende verstedelijking kwam het
water vooral in de vorige eeuw steeds meer in de verdrukking. Tot voor
kort was waterbeheer synoniem met het wegpompen van water en het
ophogen van dijken. Kort gezegd, vechten tegen water. Dit eeuwenlange
paradigma heeft z'n houdbaarheidsdatum ondertussen ruimschoots
overschreden. `Vechten tegen water' maakt plaats voor een nieuwe
benadering. `Leven met water' is het credo dat beter past in deze tijd
van klimaatverandering, een stijgende zeespiegel, meer smeltwater en
hevige regens. Dit betekent dat water letterlijk de ruimte moet
krijgen. We moeten streven naar een robuust watersysteem, waarmee we
weer flink wat decennia vooruit kunnen. Dat is mijn ambitie!
Leven met water lost een hoop problemen op die de klimaatverandering
met zich mee brengt. Maar - en dat moeten we niet vergeten - er zit
ook een hele aantrekkelijke kant aan. Internationaal gezien is zoet
water een schaars goed, maar Nederland is er door moeder natuur
rijkelijk mee bedeeld. Dat biedt ons unieke kansen, bijvoorbeeld op
het gebied van recreatie en aantrekkelijk wonen en werken. Kansen die
we absoluut moeten benutten.
Gelukkig begint de `leven met water'-benadering ook buiten de muren
van mijn ministerie succesvol te landen. Zo werd ik laatst positief
verrast door een mooi reclamespotje op televisie voor H2olland,
Nederlands bronwater. Beelden van zeilboten en in het water spelende
kinderen brachten de centrale boodschap over: het water is van ons
allemaal. Ik ben het daar roerend mee eens. U begrijpt dat ik die
boodschap van harte toejuich. `Leven met water' gaat namelijk niet
vanzelf. Om van deze benadering een succes te moeten we inzetten op
drie i's:
· de eerste i is die van een integrale aanpak, waarbinnen
water, ruimte en natuur hand in hand gaan;
· de tweede i staat voor innovatie, dus slimme oplossingen
bedenken om de vaak tegenstrijdige belangen van ruimte en water te
verenigen;
· en de laatste i is die van inzicht, een breed gedragen
inzicht in risico's en verantwoordelijkheden.
Ik wil over elk van deze drie i's kort iets zeggen.
Om te beginnen met de eerste i van integraal, het is duidelijk dat we
water en ruimte integraal moeten benaderen. Het zijn immers twee
kanten van dezelfde medaille. Denk alleen maar aan de trits
vasthouden-bergen-afvoeren. De eerste twee stappen raken direct aan
het terrein van de ruimtelijke ordening.
Gelukkig is er de laatste jaren een stroom van integrale plannen en
wetten op gang gekomen. Zo is water in de Nota Ruimte aangewezen als
één van de sturende principes bij de inrichting van Nederland. Nu moet
dit uitgangspunt doorsijpelen naar lagere schaalniveaus, het werkveld
van waterschappen, provincies en gemeenten. Met de watertoets - hét
instrument om water- en ruimtelijk beleid perfect op elkaar af te
stemmen - moet dat zeker lukken. Ook heb ik veel vertrouwen in de
afspraken die ik met decentrale overheden heb gemaakt in het Nationaal
Bestuursakkoord Water.
Verder gaan we de band tussen de Integrale Waterwet - de naam zegt het
al - en de Wet op de Ruimtelijke Ordening - juridisch gezien toch een
beetje broer en zus -stevig aanhalen. Alle waterplannen vallen vanaf
komend najaar direct onder het dak van de ruimtelijke ordening.
En dat is nodig ook, want de Europese Kaderrichtlijn Water
confronteert ons de komende jaren met hoge eisen op het gebied van
waterkwaliteit. Het valt niet mee om daaraan te voldoen, maar we
vergroten onze kansen op succes als we waterkwaliteitsmaatregelen
combineren met projecten als Ruimte voor de Rivier en lokale
ruimte-inrichting. Op die manier snijdt het mes aan twee kanten.
De tweede i waarop we moeten inzetten is die van innovatie. Leven met
water betekent ruimte geven aan water. Helaas heeft dat als gevolg dat
er minder plaats overblijft voor wonen, werken en recreëren. Dit
spanningsveld vraagt om een uitgekiend planologisch beleid waarin slim
omgaan met ruimte centraal staat, zodat we Nederland niet op slot
hoeven te doen. We beginnen langzaam maar zeker op stoom te komen als
het gaat om innovatieve oplossingen. Zo hebben waterstudio.nl en Dutch
Docklands International een constructie van piepschuim en beton
bedacht waarmee we drijvende steden en zelfs een nieuw waddeneiland
kunnen bouwen. Een interessant concept! Een ander mooi en iets minder
futuristisch voorbeeld van innovatie zijn de drijvende woningen in
Maasbommel. Huizen bouwen aan of in het water is trouwens niet alleen
vanuit wateroogpunt slim, het levert ook financiële winst op. Woningen
aan het water zijn gemiddeld 15 procent meer waard dan andere huizen.
Een derde innovatief project wat ik wil noemen, is terpen van bagger.
We hebben daarmee een nieuwe mogelijkheid gevonden om ons
baggeroverschot kwijt te raken en tegelijkertijd hoog en droog te
wonen in een steeds natter Nederland.
Het is duidelijk: het regent innovaties in ons land. Toch is er alle
ruimte voor meer slimme initiatieven. Mijn bezoek aan Japan, afgelopen
voorjaar, heeft me wat betreft nog eens met mijn neus op de feiten
gedrukt. Van wat ik daar allemaal heb gezien aan
land-water-combinaties - zoals een voetbalstadion in een rivier en
ondergrondse watertunnels - kunnen wij hier voorlopig alleen maar
dromen. Gelukkig staat innovatie met de hoofdletter I op de agenda van
dit kabinet en heeft VenW met het innovatieprogramma WINN een
kweekvijver gecreëerd voor slimme projecten. Dit, samen met de
vernieuwende kracht van het bedrijfsleven, belooft veel voor de
toekomst.
De laatste i is die van inzicht in risico's en verantwoordelijkheden.
Het waterbewustzijn onder de Nederlandse bevolking laat helaas nog
behoorlijk te wensen over. Dat is niet zo gek, als je bedenkt dat we
in Nederland ontzettend goed beschermd zijn tegen overstromingen. De
kans dat de Rijn overstroomt is slechts eens in de 1250 jaar, vijf
keer kleiner dan voor de Duitse Niederrein. De keerzijde van dit hoge
beschermingsniveau is dat mensen uitgaan van absolute veiligheid en
daarmee leven in een illusie. Want absolute veiligheid bestaat niet.
Wat je echter ziet is dat burgers, bedrijven en zelfs overheden
geneigd om voorbij te gaan aan risico's en te bouwen op plekken waar
dat misschien niet zo verstandig is.. Het korte termijn belang van
nieuwe woningen of kantoorpanden weegt vaak zwaarder dan de lange
termijn bescherming tegen hoog water. Heel begrijpelijk natuurlijk,
maar het roept wel vragen op. Bijvoorbeeld of de overheid moet
opdraaien voor de schade bij een eventuele overstroming. Hoe reëel is
het dat we met belastinggeld van andere burgers delen in de risico's
die mensen bewust nemen? Het waterbewustzijn staat gelukkig steeds
duidelijker op de beleids- en uitvoeringsagenda. Zo denkt de Commissie
Poelmann na over alles wat er komt kijken bij buitendijks bouwen en
maakt de watertoets het mogelijk om bij bouwplannen de
overstromingsrisico's mee te nemen. Daarom is de i van inzicht zo
belangrijk, want als je weet wat er kan gebeuren, ga je ook bewuster
met risico's om.
Dames en heren,
Op alle drie de i's van integrale aanpak, innovatie en inzicht is er
nog een wereld te winnen. We moeten ons blijvend inzetten om water de
plaats te geven die het verdient. Als het aan mij ligt is dat een
gelijkwaardige positie naast het begrip ruimte. U hoeft straks alleen
maar om u heen te kijken in de stad waar we vandaag te gast zijn om te
zien hoe mooi die twee elkaar kunnen aanvullen. Zonder het gelukkige
huwelijk tussen water en ruimte in het verleden, zou Sail nooit in
zo'n prachtig decor hebben kunnen plaatsvinden.
Dank u wel.
Ministerie van Verkeer en Waterstaat