15-08-2005
Toespraak burgmeester Staatsen tijdens 15 augustus-herdenking
Herdenken is toekomst houden
Dames en heren,
Met zn allen zijn wij één grote vuurbal, die de gealliëerden zal
verpletteren. Aldus de Japanse regering in 1945.
En er kwam een grote vuurbal, maar wel een geheel andere. Twee
vuurballen zelfs: een 6 augustus 1945- op Hiroshima: 64.000 doden en
72.000 gewonden; een- 9 augustus 1945- op Nagasaki: 39.000 doden en
25.000 gewonden.
Tenslotte kwam de bom dus.
In de woorden van schrijver Alberts: De verlossing door de bom. Het
mag gruwelijk klinken in de oren van hen die sindsdien de gevolgen
kennen van Hiroshima en Nagasaki en die geen compensatie hadden in de
vorm van een bevrijding uit een drieënhalfjarige internering met voor
de meesten de dood als snel naderend einde.
Zeker, het mag gruwelijk klinken, maar door deze vuurballen kwam
uiteindelijk wel een einde aan de Tweede Wereldoorlog. Vandaag is het
precies 60 jaar geleden dat het keizerrijk Japan zich overgaf aan de
geallieerden. Bij de capitulatie sprak de keizer, dat Japan het
onaanvaardbare diende te aanvaarden.
60 jaar geleden, maar nog lang niet vergeten. En dat mag ook niet
gebeuren. Ook na 60 jaar blijft het nog steeds- van groot belang dat
wij het verleden met elkaar delen. Dit is vooral nu van belang, omdat
er nog mensen zijn die gezien, gehoord en geleden hebben. De
oorlogservaringen van die burgers, het leed wat zij geleden hebben
mogen wij maar ook de volgende generaties nooit vergeten.
Oorlogservaringen die zo gruwelijk zijn dat tot op de dag van vandaag
mensen nog steeds lijden aan de lichamelijke maar vooral geestelijke
beschadingen die ze in de oorlogsjaren hebben opgelopen. Verdriet dat
nooit slijt.
Tijdens de oorlog zaten vele landgenoten opgesloten in de ongeveer
honderd Jappenkampen in Indië en elders in Azië. Veelal onder
erbarmelijke omstandigheden. In totaal zijn tijdens de Japanse
overheersing van Nederlands-Indië ongeveer 100.000 burgers in kampen
opgesloten geweest. Het brute optreden van de Japanners en hun
handlangers zorgde voor een sfeer van constante angst. Aan het eind
van de oorlog bleek dat er in de burgerkampen rond 17.000 mensen zijn
omgekomen.
Naast de burgerkampen waren er werkkampen voor de krijgsgevangenen.
Vele tienduizenden krijgsgevangen vielen na de overgave van de
geallieerden in Japanse handen. Aanvankelijk wisten de Japanners geen
raad met de grote aantallen krijgsgevangenen.
Al snel werd besloten deze krijgsgevangenen als dwangarbeiders in te
zetten. Het begon met het laden en lossen van schepen, daarop volgde
de aanleg van vliegvelden en spoorlijnen. De aanleg van de
Birmaspoorweg is voor ons allen, denk ik, wel het meest bekend.
De omstandigheden waaronder de krijgsgevangenen aan het werk werden
gezet, waren zowel qua huisvesting in de kampen, voeding als
gezondheidszorg erbarmelijk. Van de Nederlandse, Britse en Amerikaanse
gevangenen haalde één op de vier het einde van de oorlog niet.
Tenslotte kwam de bom dus.
Jeroen Brouwers, één van de vele eeltvoetige kamp-jongetjes, herinnert
zich dat in zijn boek Bezonken rood aldus:
De bewoners van het Tjideng-kamp worden tot straf voor deze
bombardementen te hoop gedreven op het koempoelanplein en zullen
twaalf, dertien uur in de houding moeten blijven staan, de Jap gaat
schietend, sabelhouwend en geselend rond, er moet opnieuw worden
gekikkerd en gekwaakt.
Bij die gelegenheid versnippert de Jap alles wat zich aan papier in
het kamp bevindt: bijbeltjes, kerkboekjes, andere lectuur, dagboekjes,
tekeningen,brieven(maar ik draag mijn eigen boek, Daantje gaat op
reis, op mijn blote lichaam bij mij, tussen de bladzijden van dit boek
bewaar ik de foto van mijn vader in het uniform van het Koninklijk
Nederlands-Indonesisisch Leger), de Jap snijdt matrassen open en gooit
als een gravende hond de kapok om zich heen, de Jap slaat de
vensterruiten aan diggelen, de Jap breekt vloeren open, de Jap sticht
brand in de uitgewoonde kamphuizen, waarbij kleren, klompschoenen,
klamboes, meubelstukken tot as verkruimelen.
Véél is er niet meer dat kan branden of op een andere manier kan
worden vernietigd, maar het zijn de laatste kostbare bezittingen van
de levende doden in dat kamp. (Einde citaat)
Tenslotte kwam de bom dus
Daarom kunnen we vandaag de overgave van Japan herdenken. Het echte
einde van de Tweede Wereldoorlog, het einde van de verschrikkingen in
de kampen. Voor vele Nederlanders in Indië het einde van hun leven van
voor de oorlog.
Ieder jaar is de 15 augustusherdenking weer een gedenkwaardig moment,
in het bijzonder in onze eigen stad. Voor veel Nieuwediepers blijft 15
augustus net zo belangrijk als 5 mei. Veel stadgenoten lieten hun
leven in de strijd in de Verre Oost.
Zij dienden bij de Koninklijke Marine die nauw betrokken was bij de
verdediging in Indië. Onze vlootsamenstelling was afgestemd op het
Indische gebied. In Soerabaja had de Koninklijke Marine een
belangrijke basis, bewust als ze was van de Japanse dreiging. De
Koninklijke Marine en ook Den Helder hebben zwaar geleden in de strijd
tegen Japan. Tijdens de Slag in de Javazee in februari 1942 sneuvelden
duizenden marinemensen. Zij brachten het grootste offer wat een mens
kan brengen: hun leven.
De stichting Herdenking 15 augustus Den Helder organiseert deze
herdenking om recht te doen aan de velen die hun leven moesten laten
in de gevechten en andere verschrikkingen gedurende de strijd tegen
Japan, de bezetting van het voormalige Oost-Indië en de periode die
volgde op de Tweede Wereldoorlog.
Als gemeentebestuur zijn wij de Stichting dankbaar dat zij zich
hiervoor inzet. Zij zorgt er voor dat we naar de verhalen van toen
blijven luisteren. Dat is belangrijk.
De jongere generaties zullen open moeten staan om dit verleden te
willen delen. Wij zullen allen blijvend aandacht moeten geven aan hen
die hun verhaal kwijt willen. Geduld opbrengen om te luisteren.
Herinneren, verwerken, luisteren, niet vergeten. Maar ik wil daar heel
nadrukkelijk aan toevoegen: leren. Leren in die zin, dat wat gebeurd
is nooit meer mag gebeuren. Dan wordt herdenken wat voor ons allemaal
misschien wel het belangrijkste is: toekomst houden.
We staan vandaag hier weer op De Vijfsprong. Op een vijfsprong moet je
een keuze maken! Ik roep U op er bewust voor te kiezen om te blijven
herdenken om toekomst te houden: voor onszelf maar meer nog voor de
generaties na ons.
Herdenken is toekomst houden!
Gemeente Den Helder