Nieuws
24 jun 2005 - VVD blij met meerderheid voor
gedeeltelijke privatisering
Door Paul de Krom op 22 juni 2005
Op 22 juni 2005 heeft de Tweede Kamer een debat gevoerd over de
privatisering van de NV Luchthaven Schiphol met de minister van Financiën
en de Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat.
Hieronder staat de bijdrage van Paul de Krom in dit debat.
"De discussie over privatisering van Schiphol duurt al tien jaar. Voor
geen enkel bedrijf, en dus ook niet voor Schiphol, is het goed als die
onzekerheid zo lang duurt. Mijn fractie is daarom blij dat er nu na
zoveel jaar een kamermeerderheid voor privatisering is. Wij kunnen nog
steggelen over hoe en wanneer, maar dat doet daar in ieder geval niets
aan af.
Standpunt VVD-fractie
De allerbelangrijkste reden voor de VVD-fractie voor privatisering is,
dat het leidt tot ontvlechting van belangen en daarmee tot meer openheid
en transparantie. De rol van de overheid als aandeelhouder aan de ene
kant, en wetgever en controleur aan de andere wordt uit elkaar getrokken.
Hoe vaak gebeurt het niet dat in discussies over handhaving op het gebied
van milieu- en geluidswetten, de overheid wordt verweten een dubbele
agenda te hebben. Dat is ook begrijpelijk. Aan de ene kant perkt de
overheid als hoeder van het algemeen belang milieu, veiligheid - de
capaciteit van de luchthaven in. Aan de andere kant heeft de overheid als
aandeelhouder baat bij een zo hoog mogelijk rendement en dus zoveel
mogelijk capaciteit. Een schizofrene positie natuurlijk. Geen wonder dat
de overheid altijd de schijn van belangenverstrengeling tegen heeft.
Doordat de overheid één belang afstoot, het financiële, komt een einde
aan dat beeld van overheid en Schiphol als een Siamese tweeling met twee
handen op één buik. Wat we daarvoor terugkrijgen is helderheid over waar
de overheid wel op kan worden aangesproken: die van wetgever en
controleur. Dit komt de publieke discussie en de democratische
verantwoording ten goede.
De overheid als aandeelhouder
De overheid is geen ideale aandeelhouder van commerciële ondernemingen.
Zij is vaak terughoudender met het verstrekken van risicodragend kapitaal
dan de markt. De overheid heeft ook niet genoeg kennis en expertise om
zich te bemoeien met het operationeel beleid van die ondernemingen, en
moet dat dus ook niet willen. Doet de overheid dat wel, dan kom je
onvermijdelijk in een spagaat terecht. Kijk maar hoe aandeelhouders van
de grote energiebedrijven worstelen met hun rol. Zij zitten in dezelfde
spagaat als het Rijk met betrekking tot Schiphol. Enerzijds wordt de
overheid als aandeelhouder aangesproken op het handelen en de prestaties
van de onderneming terwijl anderzijds als overheid niet op de stoel van
de bestuurders wil gaan zitten. Daarom is de overheid niet voor niets net
als bij Schiphol - als aandeelhouder op afstand geplaatst via de
juridische vorm van de structuurvennootschappen. Niet voor niets wordt de
vorm van overheidscommissaris als onwenselijk gezien. Die figuur draagt
de spagaat als het ware in zich.
De overheid heeft als aandeelhouder na recente wijziging van de wet
weliswaar meer mogelijkheden om invloed uit te oefenen, maar die is nog
steeds beperkt en laat de vraag of je je als overheid wel in verregaande
mate met een bedrijf moet willen bemoeien onverlet. Het bedrijfsbeleid
wordt daarmee onderhevig aan de politieke waan van de dag.
Publieke belangen
Over de publieke belangen gesproken. Als geen ander beseft de VVD fractie
het grote belang van Schiphol voor de publieke zaak van Nederland.
Schiphol als mainport is voor Nederland van groot belang. De kernvraag in
de privatiseringsdiscussie is of overheidseigendom noodzakelijk is om dat
belang ook voor de toekomst veilig te stellen. Als dat evengoed of zelfs
effectiever via wet- en regelgeving en toezicht kan, waarom zouden we dan
geld van burgers in commerciële ondernemingen laten zitten? Daar kunnen
we dan beter andere dingen mee doen. Dit is ook het uitgangspunt van de
Nota Deelnemingenbeleid.
De eerste vraag is overigens over welke publieke belangen we het hebben.
De tweede of die inderdaad goed via regelgeving, toezicht en controle
zijn zeker gesteld. Het antwoord hierop door de regering vindt mijn
fractie overtuigend. Zowel de milieu- veiligheid, ruimtelijke ordening
als toegang tot de infrastructuur zijn al via wet-en regelgeving
geregeld. De overheid is bevoegd gezag. Privatisering verandert hier geen
snars aan. De mainportfunctie is naar het oordeel van mijn fractie ook
voldoende verzekerd door de waarborgen die zijn ingebouwd en de
bevoegdheden die de overheid krijgt.
Bescherming mainportfunctie taak van Schiphol, bedrijven en overheid
samen
Of Schiphol in de toekomst zijn mainportfunctie kan behouden, hangt niet
zozeer af van de vraag of Schiphol privatiseert of niet, maar wel of het
lijnennetwerk in stand wordt gehouden of zelfs uitgebreid. Daarvoor
zorgen de gebruikers van de luchtvaartmaatschappijen - van Schiphol. Als
de tarieven en de kwaliteit van de service, en de land- en luchtzijdige
bereikbaarbaarheid te wensen overlaat, pakken die straks hun eigen
koffers voor een enkele reis naar een grote concurrende luchthaven in het
buitenland. Alleen overheid, Schiphol en luchtvaartmaatschappijen
gezamenlijk, ieder vanuit hun eigen rol, kunnen voorkomen dat dit
gebeurt.
Markt beste garantie voor concurrerend Schiphol
Maar uiteindelijk is de markt zelf natuurlijk de beste garantie dat
Schiphol concurrerend blijft. De zorg van mijn fractie gaat dan ook niet
zozeer over privatisering maar of Schiphol op gelijke voorwaarden met
zijn concurrenten kan blijven werken. De concurrentie door luchthavens in
het buitenland wordt heviger. Nederlandse luchtvaartmaatschappijen zijn
straks door overdracht van landingsrechten aan Brussel veel minder aan
Schiphol zijn gebonden. Voorzover Schiphol nog marktmacht heeft, met name
ten aanzien van de tarieven, is mijn fractie van oordeel dat voldoende
waarborgen zijn ingebouwd om misbruik te voorkomen. Door een maximum te
stellen aan het te behalen rendement, wordt voorkomen dat Schiphol een
melkkoe wordt. Overigens vraagt mijn fractie zich af of dit wel echt
nodig is en of dit niet te ver ingrijpt in het vrije ondernemerschap. Is
dit in het buitenland ook gedaan? Uitbreiding van het aandelenkapitaal is
niet mogelijk zonder toestemming van de overheid die nog een meerderheid
van 51% van de aandelen behoudt.
Internationaal
Veel grote buitenlandse luchthavens zijn al geprivatiseerd of daarmee
bezig. Daar is geen bloed uit gevloeid. Voor koudwatervrees lijkt dan ook
weinig reden. Door privatisering krijgt Schiphol makkelijker toegang tot
het aantrekken van eigen vermogen, en kan makkelijker strategische
allianties sluiten. Of Schiphol daarvan gebruik maakt of niet doet
eigenlijk niet terzake. Waar het om gaat is dat de gereedschapskist even
vol en liefst voller zit dan van de concurrentie in het buitenland.
Beurs of onderhandse plaatsing
Private aandeelhouders kunnen veel effectiever invloed en controle
uitoefenen dan op afstand geplaatste overheidsaandeelhouders. Dat geldt
zeker voor beursgenoteerde ondernemingen. Beursnotering zorgt voor meer
openheid en controle. Een beurskoers is een soort thermometer waaraan
iedereen de temperatuur van het bedrijf kan aflezen. Beleggers, analisten
en beursbestuur zullen de vinger nauwkeurig aan de pols houden om te
zorgen dat Schiphol een goed renderend bedrijf blijft. Geen belegger is
erbij gebaat om het rendement op zijn investering te vernietigen. Niet op
korte en niet op lange termijn. Privatisering van alle grote buitenlandse
luchthavens zijn via de beurs gelopen. Dat is zonder problemen verlopen.
Iedereen kans om aandelen te kopen
Schiphol is een prachtige luchthaven die met overheidsgeld is opgebouwd.
Iedere Nederlander heeft daar dus aan bijgedragen. De VVD zou het dan ook
mooi vinden dat als de overheid een deel van de aandelen verkoopt zoveel
mogelijk mensen de kans krijgen om zo'n aandeel te kopen. Dat geldt zeker
voor de buren van Schiphol, die dragen immers ook de lasten. Op die
manier is er een prachtige kans om de band tussen Schiphol en zijn buren
aan te halen. Maar om dit te kunnen doen heb je wel een beursgang nodig.
De VVD vraagt het Kabinet om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn.
Beursnotering en MVO
Publieke notering leidt tot publieke verantwoording. Beleggers en
analisten kijken bij hun investeringsbeslissingen vaak naar toekomstige
groeimogelijkheden. Die hangen in het geval van Schiphol onder andere af
van de capaciteit. En die op zijn beurt van het draagvlak in de omgeving.
Beleggers en analisten zullen Schiphol aanspreken zijn maatschappelijke
verantwoordelijkheid te nemen om draagvlak en daarmee toekomstige
groeimogelijkheden veilig te stellen. Kortom: beursnotering is een extra
prikkel voor Schiphol om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Ook
daarom heeft mijn fractie een sterke voorkeur voor beursgang boven
onderhandse plaatsing. Graag het oordeel van de regering.
Positie gemeente Amsterdam
Omdat de statuten moeten worden aangepast kan de gemeente Amsterdam de
facto privatisering blokkeren. De Regering verwacht echter dat met
Amsterdam overeenstemming wordt bereikt. Kan de Regering dat toelichten?
Mocht het Rijk met 76% van de aandelen toch worden gegijzeld door een
aandeelhouder met maar 21%, wat gaat de Regering dan doen?
Dan nog een laatste vraag: mijn fractie zou niet graag zien dat de
bestuurders van Schiphol financieel beter worden als direct gevolg van de
privatisering. Ik stel een reactie van het Kabinet hierop op prijs.
Het Oranjegevoel
Elke keer als het gaat om een symbool van onze nationale trots speelt
natuurlijk ons oranjegevoel een grote rol. Wij hebben met z'n allen als
relatief klein land een internationaal goed aangeschreven, grote
luchthaven opgebouwd waar veel mensen hun boterham verdienen. Zo'n
diamant verkwansel je natuurlijk niet zomaar. Ook de VVD fractie niet.
Wij zijn trots op ons tafelzilver. Maar het moet wel af en toe worden
opgepoetst, anders vergaat de glans. Met andere woorden: we moeten
oppassen dat het oranjegevoel ons belemmert de tijdgeest goed te
verstaan. Dat is met de KLM bijvoorbeeld, ook zo'n symbool van nationale
trots, niet gebeurd. 'Den Haag' heeft jarenlang een fusie tussen KLM en
andere partners zoals met British Airways, met een KLM belang van maar
liefst 40%, geblokkeerd. Nederland aarzelde, de onderhandelingspositie
van KLM werd geschaad en intussen ging de rest van de wereld gewoon door
met schaalvergroting en consolidatie. De politiek klampte met de
vingertoppen vast aan een rots van misplaatst conservatisme. Met als
gevolg dat KLM in de fusie met Air France geen belang van 40%, maar
slechts 19% heeft.
De positie van Schiphol
De positie van Schiphol verandert. De internationale concurrentie neemt
toe, de druk op Schiphol om publiek verantwoording af te leggen over haar
activiteiten ook. Buitenlandse luchthavens zijn al geprivatiseerd, zijn
daar mee bezig of gaan dat doen. Op al die ontwikkelingen moeten wij
inspelen. Spelers in de luchtvaartmarkt hebben een volle gereedschapskist
nodig om al die uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. De overheid
overigens ook. De gereedschapskist van de overheid wordt niet alleen
voller, maar het wordt ook duidelijker wat er wél en niet in zit.
Conclusie
Ik concludeer dat de VVD fractie met de Raad voor Verkeer en Waterstaat
van mening is dat een minderheidsprivatisering van Schiphol onder het
voorgestelde wettelijke regime een verantwoorde keuze is."
Alleen het gesproken woord geldt.
VVD