Toespraak minister-president Balkenende bij de opening van de expositie
'Majesteit!
25 jaar Koningin Beatrix', Grote Kerk Den Haag, 22 juni 2005
Dames en heren,
'Niet macht, persoonlijke wil of aanspraak op erfelijk gezag, maar slechts
de wil de gemeenschap te dienen, kan inhoud geven aan het hedendaagse
koningschap.'
Deze woorden sprak Koningin Beatrix 25 jaar geleden bij haar inhuldiging op
30 april 1980. Dit jaar viert ze haar Zilveren Regeringsjubileum. En wij
vieren dat met haar mee. Deze tentoonstelling laat zien op welke wijze de
Koningin de afgelopen jaren vorm heeft gegeven aan het hoogste ambt van ons
land.
In deze prachtige Grote Kerk wandel je niet alleen door de afgelopen 25
jaar. Je wandelt als het ware ook door onze constitutionele monarchie. Alle
aspecten van het koningschap komen hier aan bod.
Het meest in het oog springende beeld is natuurlijk dat van de imposante
stoet van Prinsjesdag in al zijn glorie. 40 meter lang. Met de Gouden Koets
als absoluut pronkstuk.
Eigenlijk komen alle kenmerken van het koningschap samen in dat beeld.
Traditie, staatkundige positie, symbool van onze nationale eenheid, en
toekomst.
Prinsjesdag is omgeven door veel ceremonie, plechtigheid en pracht en
praal. En traditie. In 1815 stelde Koning Willem I officieel de
plechtigheden rond de opening van de Staten-Generaal vast. Hoe de stoet er
uit moest zien, werd tot in detail vastgelegd: 'Zijne Majesteit in eene
koets met acht paarden bespannen, met een rijknecht te voet naast ieder
paard en nevens de koets aan beide zijden drie lakeijen'.
Het aantal lakeien is in de loop der tijd uitgebreid tot vier. Maar verder
zien we ditzelfde plaatje ieder jaar nog terug op de derde dinsdag van
september. En de aankomende twee maanden zelfs iedere dag op deze
expositie.
Op Prinsjesdag wordt ook vooruitgekeken. In de troonrede wordt het
toekomstige beleid van de regering uiteengezet. De aanwezigheid die dag van
de troonopvolger en zijn echtgenote maakt de continuïteit van het
koningschap nog eens extra zichtbaar.
Over twee aspecten van het koningschap wil ik iets meer zeggen. De
staatkundige positie van de Koningin en de symboolfunctie van onze
nationale eenheid. Hoe heeft Koningin Beatrix hier de afgelopen 25 jaar
invulling aan gegeven?
Allereerst de positie van de Koning in het staatsbestel. Bij uw wandeling
door deze kerk vindt u dit onderwerp verbeeld in de kooromgang. Onder meer
door een mooie foto van de Koningin tijdens het uitspreken van de
troonrede. Met Prins Claus aan haar zijde.
Prinsjesdag maakt de band tussen staatshoofd en het parlement zichtbaar. De
Koning maakt deel uit van de regering, zo staat in onze grondwet te lezen.
Voor het handelen van de Koning geldt de ministeriële verantwoordelijkheid,
bepaalt ook de grondwet.
Dit systeem houdt in dat de Koningin goed geïnformeerd is. Dat zij met
vragen en opmerkingen een rol vervult binnen de regering. Een rol die de
Koningin met de haar zo kenmerkende nauwgezetheid en precisie uitoefent.
'Deze plaats en positie van de Koning binnen de regering heeft een
duidelijke positieve waarde en betekenis voor bestuur en samenleving, die
behouden dient te blijven', schreef het kabinet Kok II in 2000. Deze
opvatting is vandaag de dag nog onverkort van toepassing.
Het Nederlandse koningschap is veel meer dan ceremonie en pracht en praal.
En dat is iets om zuinig op te zijn.
Dames en heren,
Er gebeurt iets als de Koningin ergens verschijnt. Voordat zij arriveert,
gebeurt er trouwens ook van alles. Zenuwachtige organisatoren op rode
lopers die nog even snel hun kleding herschikken. Koren die de kelen voor
het laatst schrapen. Bloemenmeisjes die een beetje bedeesd en verloren aan
het boeket voor de Koningin staan te plukken.
Allen vol verwachting. En gespannen. Maar het is prachtig om te zien op
welke wijze de Koningin met mensen omgaat. Of het nu gaat om bestuurders,
directeuren, brandweerlieden, ouderen of kinderen. Ze weet hen op hun gemak
te stellen. Ze weet échte gesprekken met hen te voeren. En ze weet waarover
ze het heeft.
Of het nu gaat om formele of informele ontmoetingen. Grootschalig of
kleinschalig. Ze worden grondig, tot in de perfectie, voorbereid. En dat
typeert Koningin Beatrix.
Ze toont betrokkenheid. Verschillende foto's in deze kerk laten dat zien.
Ze is betrokken bij mensen, bij hun werk en bij hun prestaties. Of het nu
gaat om sporters, kunstenaars of vrijwilligers.
Ze deelt zichtbaar in de nationale momenten van vreugde, maar ook die van
verdriet. Koningin Beatrix die de Bijlmer bezoekt. En Enschede. En
Volendam. De ontzetting op haar gezicht. De troost die zij slachtoffers
biedt. Die beelden staan ons allemaal bij.
Ze is daarmee een bindende factor. Het symbool van nationale eenheid van
een veelkleurig land. Veelkleurigheid nog eens wordt onderstreept door de
vlaggen boven ons hoofd van alle provincies en de landen van het
Koninkrijk.
Dames en heren,
Koningin Beatrix is de Majesteit die op de trappen van het bordes staat met
een nieuw kabinet. Maar ze is ook de Majesteit die op een onverwacht moment
babykleertjes staat te kopen op de Albert Cuyp.
Dat is de indruk die deze tentoonstelling over 25 jaar Koningin Beatrix
achterlaat. Het is een veelzijdig ambt. Een zwaar ambt ook. Het vraagt
offers, zeker op het persoonlijke vlak. Dat heeft ze zelf ook diverse malen
aangegeven. Maar Koningin Beatrix heeft ons land al 25 jaar op een
bewonderenswaardige wijze gediend. Toegewijd. En met een glimlach. Ook dat
zie je terug in deze expositie.
Bij haar erepromotie aan de Universiteit Leiden eerder dit jaar zei de
koningin over haar ambt:
'Het staatshoofd bekleedt een positie waarin het bij uitstek mogelijk is
het algemeen belang te dienen. Omdat de Koning 'boven' de partijen staat,
kan hij zich ongebonden en volledig inzetten voor de publieke zaak, de res
publica. Dit begrip - ook oorsprong van het woord 'republiek' - is hèt
uitgangspunt dat deze functie de moeite waard maakt.'
Datzelfde geldt voor deze tentoonstelling. Het is de moeite waard.
Ministerie van Algemene Zaken