Sociaal en Cultureel Planbureau

Vlaams cultuurbestel breder en toegankelijker

De Grens als Spiegel. Een vergelijking van het cultuurbestel in Nederland en Vlaanderen.

· Vlaanderen heeft met bijna zes miljoen inwoners een cultuurbudget van bijna 850 miljoen euro. Nederland heeft met ruim 16 miljoen inwoners een budget van ruim 1,5 miljard euro.

· In zowel Nederland als Vlaanderen doet de centrale overheid een kwart tot een derde van de cultuuruitgaven, de provincies bijna een tiende en de gemeenten meer dan de helft tot tweederde.

· Bij de subsidiëring van podiumkunsten ligt in het Nederlandse cultuurbeleid meer de nadruk op het theater en in het Vlaamse cultuurbeleid meer op de muziek.

· In Vlaanderen ontvangen de meerjarig gesubsidieerde musea jaarlijks een vast bedrag van een kwart miljoen euro. In Nederland krijgt meer dan de helft van de door het Rijk gesubsidieerde musea jaarlijks meer dan één miljoen euro subsidie.

· Het Vlaamse cultuurbestel is breder (o.a. ook welzijn, sport, vrijetijd) en op lokaal niveau nauw verweven met het sociaal-cultureel werk en het verenigingsleven.

· Aangezien kwantiteit (ledentallen) lange tijd het beoordelingscriterium was voor subsidie is in het Vlaamse cultuurbeleid pas de laatste jaren meer aandacht gekomen voor vernieuwing.

· Aangezien kwaliteit en vernieuwing lange tijd de belangrijkste beoordelingscriteria waren voor subsidie is in het Nederlandse cultuurbeleid pas de laatste jaren meer aandacht gekomen voor cultuurparticipatie.

Dit zijn enkele conclusies uit de SCP-publicatie De Grens als Spiegel. Een vergelijking van het cultuurbestel in Nederland en Vlaanderen, die op 20 juni jl. is aangeboden aan de staatssecretaris van Cultuur, mw. mr. Medy C. van der Laan.

In de studie vergelijkt drs. Quirine van der Hoeven het cultuurbestel in Nederland en Vlaanderen op vier aspecten: de politiek-bestuurlijke organisatie van het bestel, de inrichting van de adviesfunctie en de subsidievoorziening, het aanbod en de spreiding van het culturele aanbod en de rol van cultuur in het binnen- en buitenschoolse onderwijs.

Er is in Nederland relatief weinig bekend over het cultuurbestel in Vlaanderen (c.q. van de Vlaamse Gemeenschap). Deze studie geeft beleidsmakers over en weer de mogelijkheid zich te spiegelen aan het beleid over de grens.

Cultuurbudget in Nederland en Vlaanderen

Vlaanderen (i.c. de Vlaamse Gemeenschap) telde in 2003 bijna zes miljoen inwoners en beschikte in dat jaar over een cultuurbudget (inclusief media) van bijna 850 miljoen euro. Dit cultuurbudget bedroeg ongeveer 4% van de totale begroting van de Vlaamse Gemeenschap.

Nederland telde in 2004 ruim 16 miljoen inwoners en beschikte in 2005 op rijksniveau over een cultuurbudget (inclusief media) van ruim 1,5 miljard euro, hetgeen neerkomt op iets meer dan 1% van de rijksbegroting.

De verhouding tussen de cultuuruitgaven van de verschillende bestuurslagen (centraal, provinciaal, gemeentelijk) in Nederland en Vlaanderen ontloopt elkaar niet veel. In zowel Nederland als Vlaanderen wordt een kwart tot een derde van de cultuuruitgaven door de centrale overheid verricht, bijna een tiende door de provincies en meer dan de helft tot tweederde door de gemeenten.

Aanbod podiumkunsten in Nederland en Vlaanderen

Van de 239 instellingen die aan het eind van de jaren '90 door de Nederlandse rijksoverheid werden gesubsidieerd waren er 112 uit de sfeer van de muziek en 83 uit de wereld van het theater. Afgemeten aan de totale theatersector werden er naar verhouding echter meer theater- dan muziekinstellingen van rijkswege gesubsidieerd. In Vlaanderen werden 150 instellingen meerjarig financieel ondersteund, waarvan 76 uit de wereld van de muziek en 37 uit die van het theater.

Het aanbod van podiumkunsten in Nederland bedroeg in het midden van de jaren '90 circa 3,5 voorstellingen per 1000 inwoners. In Vlaanderen lag dit aantal op 3,9. In Nederland lag het zwaartepunt bij muziek (1,8), terwijl dit in Vlaanderen bij het theater lag (2,3).

Musea in Nederland en Vlaanderen

Het aantal musea in Nederland en Vlaanderen in onder meer om redenen van schaal wat moeilijk vergelijkbaar. Een belangrijk verschil bestaat er echter tussen de budgetten die de musea ontvangen. In Vlaanderen ontvangen de meerjarig gesubsidieerde musea een vast bedrag van bijna een kwart miljoen euro. In Nederland krijgt meer dan de helft (21 van de 37) musea die door het Rijk worden ondersteund jaarlijks meer dan één miljoen euro subsidie.

Cultuurbeleid en infrastructuur

Het cultuurbeleid in Vlaanderen richt zich op een breder terrein dan het Nederlandse specifieke cultuurbeleid. Naast de kunsten is er een hechte relatie met het welzijnsbeleid, dat via het sociaal-cultureel werk sterk gericht is op het vergroten van cultuurdeelname. Er bestaat een breed netwerk van laagdrempelige cultuurhuizen (cultuurcentra)die nauw verbonden zijn met het plaatselijke (verzuilde) verenigingsleven. In deze centra worden niet alleen `hoge' culturele activiteiten uitgevoerd en beoefend, maar ook allerlei vrijetijdsactiviteiten. De programmering is sterk gericht op jongeren en scholen en biedt toegankelijke kunstvormen, zoals cabaret en jeugdtheater.

In Nederland hebben het welzijnsbeleid en het cultuurbeleid weinig met elkaar te maken. In het Nederlandse cultuurbeleid lag tot in het midden van de jaren '90 de nadruk meer op het kunstenaanbod dan op het cultuurbereik. In de daarop volgende jaren werden aparte programma's ontwikkeld ter vergroting van het cultuurbereik, zoals het Actieplan Cultuurbereik en Cultuur & School.

Cultuurspreiding en -vernieuwing

In Vlaanderen heeft de verzuiling een grote rol gespeeld bij de ontwikkeling van het cultuurbestel dat mede hierdoor sterk lokaal gericht is en verweven met het verenigingsleven. De subsidiëring van de verenigingen op basis van kwantiteit (ledentallen) leidde er toe dat kleine en vernieuwende initiatieven lange tijd nauwelijks in aanmerking kwamen voor ondersteuning vanuit de overheid.

In Nederland was vanouds kwaliteit het criterium voor subsidieverstrekking en gingen kunstenaars, gezelschappen en instellingen steeds in discussie met de overheid over het te voeren beleid. Zo drong de vernieuwing ook door in politiek, advisering en ambtenarij, en werd dit een belangrijk onderdeel van het kwaliteitsoordeel.

Aanbieding aan de staatssecretaris van Cultuur

Op maandag 20 juni zal de publicatie worden aangeboden aan de staatssecretaris van Cultuur, mw. mr. M.C. van der Laan. Na een presentatie door de auteur zal het eerste exemplaar worden overhandigd, waarna de staatssecretaris een korte reactie geeft. Vervolgens is er een forumdiscussie onder leiding van prof. dr. Paul Schnabel, directeur van het SCP, waaraan wordt deelgenomen door:

Leen Laconte, directeur van de Brakke Grond, het Vlaams cultuurhuis in Amsterdam,

Rudi Laermans, hoogleraar cultuursociologie aan de katholieke universiteit Leuven,

Hans van Maanen, hoogleraar Kunst en Maatschappij aan de Rijksuniversiteit Groningen,

Kees Weeda, secretaris van de Raad voor Cultuur in Den Haag.

De bijeenkomst vindt plaats in de Barcelonazaal van het ministerie van Onderwijs, Cultuur

en Wetenschap, Rijnstraat 50 te Den Haag, van 14:00 uur tot 16:00 uur.

SCP-publicatie 2005/S, De Grens als Spiegel. Een vergelijking van het cultuurbestel in Nederland en Vlaanderen, Quirine van der Hoeven, Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, juni 2005,

ISBN 90 377 0222 8, prijs EUR 12,50.

De publicatie is verkrijgbaar bij de boekhandel of te bestellen bij het SCP via fax 070 - 340 7044,

e-mail: bestel@scp.nl of via de web-site: www.scp.nl Voor meer informatie: drs. Kees M. Paling, Communicatie en Voorlichting, tel: 070 - 340 7256/7000, e-mail: k.paling@scp.nl

Bekijk publicatie