Oratie: van preekdiensten tot liturgie via SMS en chat
Het vreemde succes van de Liturgische Beweging
Vrijdag 17 juni spreekt prof. dr. Marcel Barnard zijn inaugurele rede uit onder de titel Het vreemde succes van de liturgische beweging. Barnard is aan de VU bijzonder hoogleraar Liturgiewetenschap.
De Liturgische Beweging ontstond aan het begin van de 20e eeuw. In protestantse kring waren kerkdiensten voordien vooral preekdiensten; liturgie was bijzaak. De Liturgische Beweging veranderde dat ingrijpend. Belangrijke kenmerken zijn een actieve rol van de kerkganger in de liturgie en een grotere nadruk op symbolen, sacramenten, lofprijzing en dankzegging. Er ontstond een eigen muzikale stijl en er ontstonden nieuwe dienstboeken, zoals het Dienstboek van de Protestantse Kerk in Nederland en het nieuwe missaal van de Rooms-Katholieke Kerk na het tweede Vaticaans Concilie. De Liturgische Beweging bepaalde in de 20e eeuw in grote mate hoe de kerkdienst eruit kwam te zien.
Interactief meedoen aan de liturgie
Honderd jaar later, aan het begin van de 21e eeuw, is liturgievernieuwing vooral bij de evangelische beweging te vinden. Deze maakt gebruik van nieuwe media als de beamer, televisie en het internet. De boodschap wordt gecommuniceerd in een directe en eenvoudige taal. Gelovigen nemen nu interactief deel aan de liturgie, door te chatten en door SMSjes. Oneliners stimuleren evenwel ook passieve consumptie. Sacramenten en symbolen, die op heel verschillende manieren zijn uit te leggen en die meer interpretaties toestaan, verdwijnen. Naast (inter)actieve deelname aan de liturgie blijft ook de centrale rol van de lofprijzing en aanbidding bestaan (worship, praise). Daarmee heeft de Liturgische Beweging een vreemd succes behaald: de belangrijkste kenmerken ervan - deelname van de kerkganger aan de liturgie" en "aanbidding" - blijven, maar tegelijkertijd treden er ingrijpende veranderingen op.
Barnard is als bijzonder hoogleraar Liturgiewetenschap de opvolger van prof. dr. N.A. Schuman. Voordien bekleedden ook prof.dr. J. Boendermaker en prof.dr. R. Boon deze leerstoel. Barnard combineert de functie met die van kerkelijk hoogleraar Liturgiek vanwege de Protestantse Kerk in Nederland te Utrecht.
Vrije Universiteit Amsterdam
Vrije Universiteit Amsterdam