Middeleeuwse Tolbrugpoort blootgelegd in Breda
Opgraving_Tolbrugpoort_gr.jpg
Tijdens archeologisch onderzoek zijn deze week de resten bloot gelegd
van de 14e eeuwse Tolbrugpoort aan het einde van de Tolbrugstraat in
het centrum van Breda. De opgravingen zijn gedaan tijdens
voorbereidende werkzaamheden voor het uitgraven van de Nieuwe Mark.
Uitgangspunt daarbij is het terugbrengen van het water in de stad door
de oude rivierloop van de Mark weer open te leggen.
De toegangspoort is gevonden bij het aanleggen van een diepe
drainagebuis van de Vismarkt via de Tolbrug naar de Nieuwe Weg. Het
gaat om flinke muurfundamenten van een poortgebouw, waar de oude
middeleeuwse keienweg doorheen liep.
Naast het vierkante poortgebouw zijn aan twee zijden de restanten van
de ronde poortwangen die hier in het straatbeeld waren gemarkeerd
deels zichtbaar.
De doorgang door de poort is slechts drie meter breed. Op sommige
plaatsen blijkt de poort op slechts dertig centimeter onder
straatniveau nog vrij intact aanwezig.
Ondanks verstoringen als gevolg van eerdere riool- en leidingaanleg
zijn enkele bouwfasen te onderscheiden in het poortgebouw. De oudste
fase hangt waarschijnlijk samen met de bouw van de stadsmuur in de 14e
eeuw, kort na 1384. Het is overigens niet uit te sluiten dat de poort
al functioneerde voordat de stadsmuur aan de westzijde gereed was.
In 1546 werd het poortgebouw flink gerestaureerd, waardoor deze een
heel ander uiterlijk kreeg dan zijn middeleeuwse voorganger. Het
poortgebouw blijft dus nog een tijd voortbestaan, wat opmerkelijk te
noemen is omdat de middeleeuwse stadsmuren toen al gesloopt waren. De
functie die de poort in die tijd had is op dit moment niet bekend.
Tot 1941 vormde de rivier de Mark de westelijke begrenzing van de oude
middeleeuwse binnenstad van Breda. De belangrijkste toegangsweg tot de
stad was de Haagdijk. Over de Tolbrug en via de Tolbrugpoort kwamen
bezoekers de stad in. Het is op deze historische plek dat al in de 12e
eeuw door de heren van Breda tolgeld werd geïnd bij de langsvarende
scheepsvrachten.
In de 14e eeuw kreeg de stad een stenen stadsmuur. Onderdeel daarvan
was de stadspoort bij de Tolbrug aan de westzijde van de stad.
Halverwege de 16e eeuw, tijdens de aanleg van de nieuwe vestingwerken
rondom Breda, werd de poort aanmerkelijk veranderd.
Al in de zeventiger jaren werden hier bij archeologisch onderzoek door
vrijwilligers delen van de poort en verschillende bruggenhoofden van
de brug blootgelegd, omdat toen dwars door de oude fundamenten heen
een riool werd aangelegd.
De zuidelijke toren van het poortgebouw is nog zichtbaar in de kelder
van het pand dat bekend staat als Op de Trapkes.
Opgraving_Tolbrugpoort2_gr.jpg
Om de middeleeuwse muren voor de toekomst te behouden, worden de oude
fundamenten zoveel mogelijk ontzien bij de aanleg van de drainage, die
nodig is voor de afvoer van overtollig water in de binnenstad. Ook de
noodzakelijke nieuwe ondergrondse infrastructuur, kabels en leidingen,
heeft geen schadelijke gevolgen voor het opmerkelijk goed bewaard
gebleven fundament.
Het archeologisch onderzoek wordt uitgevoerd door medewerkers van de
vakdirectie Cultuur van de gemeente Breda en vindt uit praktisch
oogpunt gelijktijdig plaats met de aanleg van de drainage.
De onderzoekslocatie ligt aan het einde van de Tolbrugstraat op de
kruising met de Haven en de Nieuwstraat. Omdat het onderzoeksterrein
vlak naast de openbare weg ligt, zijn de middeleeuwse muurfundamenten
goed zichtbaar en is er vanuit het publiek veel belangstelling.
Breda, 2 juni 2005
Gemeente Breda