069 - Nederlands 'nee' geen ramp, wel gemiste kans
Datum: 2 juni 2005
Nederland stemde gisteren in het referendum massaal tegen de Europese
Grondwet. De analyses zijn in volle gang en reacties beslaan het hele
spectrum, van SP-er Jan Marijnissen die vindt dat het kabinet niet
meer geloofwaardig is, tot premier Balkenende die het volk opnieuw wil
betrekken bij het Europa van de toekomst. Hoogleraar internationale
politieke economie Herman Hoen vindt dat de uitslag niet moet worden
overdreven en ziet het als een kleine stap in een groot proces: `Het
Nederlandse `nee' is geen ramp, maar een gemiste kans.'
Vraag Hoen naar de oorzaken van de Nederlandse nee-stem en hij weet de
belangrijkste er zo uit te halen. De gevestigde politiek wordt steeds
meer in een rol geduwd van `u vraagt, wij leveren', een doorgeslagen
`nutsdenken'. `Hierdoor is het referendum een soort kop van jut
geworden. De bevolking ramt erop los met al haar onvrede.'
Uitleg
Daarbij zijn de voordelen van de Europese integratie lastiger uit te
leggen dan de nadelen. Nederland profiteert enorm en toch hoor je Zalm
al heel zuinigjes zeggen: wat gaat ons dit kosten? Nederland heeft één
van de meest open economieën. De voordelen van de EU komen iedereen
een beetje toe en vallen niemand echt op. Maar als iemand zijn baan
verliest, dan speelt hij zich in de kijker. Dat voedt de onvrede.
Voor landen die al lang bij de EU betrokken zijn is het moeilijker om
de voordelen te zien dan landen zonder EU-geschiedenis. Daarom is in
Spanje massaal voor gestemd. Zij weten nog hoe het is om buiten de
Unie te functioneren, Nederland niet meer. En tenslotte speelt de
slechte uitleg van het kabinet een rol. Of ze de ja-campagne beter had
kunnen voeren is overigens nog maar de vraag. `Bij dat doorgeslagen
nutsdenken kun je uitleggen wat je wilt, je komt er toch niet
doorheen.'
Gevolgen
Dan de gevolgen. Die zijn moeilijker vast te stellen. Eén ding is
zeker, wat Hoen betreft: `We moeten de uitslag niet dramatiseren. Het
verdrag van Nice uit december 2000 blijft gewoon in werking.' We
zullen na een korte adempauze de komende jaren opnieuw met Europa
bezig gaan. Dat hoort bij het proces van trial en error waar de Unie
mee te maken heeft. `Je kunt de Grondwet niet afdoen met een bijbelse
metafoor: en de Grondwet kwam er, en we zagen dat het goed was. Zo
simpel ligt het niet.'
Het verdrag van Nice is niet de beste optie voor een steeds groter
wordende Unie. Met 25 lidstaten en enkele toetredingen voor deur,
wordt ze steeds moeilijker bestuurbaar. Nederland heeft wat dat
betreft een kans gemist door `nee' te zeggen, vindt Hoen: `We zijn nu
een vragende partij. We moeten het ratificatieproces tot 1 november
2006 uitzitten. Eigenlijk zouden we willen onderhandelen, maar dat kan
niet, want we hebben niets te bieden. Daardoor raakt Nederland iets
van haar leidende positie in Europa kwijt.'
Mening
Van doemscenario's is geen sprake. De beurzen blijven draaien en de
economie stort niet in elkaar. Directe politieke consequenties zijn er
evenmin: `We stemmen niet voor of tegen Balkenende en zijn kabinet.
Het zou ook heel onlogisch zijn om nu Bot of Nicolaï naar huis te
sturen. Zij hebben alleen het volk naar haar mening gevraagd, verder
niets.'
De komende tijd moet duidelijk worden waar we als Nederland met de EU
wél naartoe willen. Dat wordt lastig. Zowel het voor-kamp, als het
tegen-kamp zijn vrij heterogene groepen, constateert Hoen. Niemand
heeft echt iets mee te nemen naar de onderhandeltafel, ook Balkenende
niet. Het wachten is tot één van beide kampen moe wordt, daarna komt
er alsnog iets tot stand. `Geen bijbelse taferelen, maar de evolutie
van de Grondwet. Vallen en opstaan. We evolueren naar een beter
Europa. Dit was een terugslag, we passen ons aan en pakken het weer
op.'
Curriculum Vitae
Herman Hoen studeerde algemene economie aan de RUG, waar hij in 1988
cum laude afstudeerde. Vier jaar later verdedigde hij zijn
proefschrift over de uitvoerprestaties van Hongarije. Hij werkte onder
andere in Boedapest en Göttingen en is sinds 1997 verbonden aan de
opleiding internationale betrekkingen van de RUG, waar hij in 2000
hoogleraar internationale politieke economie werd.
Hoen richt zich in zijn onderzoek met name op Oost-Europa en de
transitieprocessen van centraal geleide economieën naar
markteconomieën en van dictaturen naar democratieën. Hij is co-auteur
van een boek over de politieke economie van de EU-uitbreiding dat in
2006 verschijnt.
Noot voor de pers
Informatie: prof. dr. Herman Hoen tel: (050) 363 60 19, e-mail:
h.w.hoen@rug.nl
Rijksuniversiteit Groningen