Jaarverslag SIOD 2004
---
In dit jaarverslag worden enkele onderzoeken beschreven die in 2004 door de SIOD zijn uitgevoerd en
in de belangstelling stonden. De onderzoeken worden aangeduid met de codenaam waaronder ze
werden uitgevoerd.
Colofon
Uitgave
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Sociale Inlichtingen en Opsporingsdienst
Postbus 93356
2509 AJ Den Haag
Telefoon: 070 349 33 33
Eindredactie
Frans Hogendoorn, Bureau
Fotografie
Maarten Prins
Vormgeving en productie
FB Grafimedia
Nr. 739530
April 2005
Oplage 1200
SIOD jaarverslag 2004 versie 14 april 2005 Frans Hogendoorn
---
Voorwoord
Voor de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD) is 2004 een boeiend jaar geweest. Na twee
echte 'bouwjaren' is de organisatie in 2004 tot volle wasdom gekomen.
In april zijn de laatste veertig medewerkers ingestroomd. Daarmee zijn we op volle sterkte gekomen
om onze kerntaak, het aanpakken van zware complexe fraudezaken op het terrein van werk en
inkomen, adequaat uit te voeren.
De SIOD heeft in zijn opsporingsbeleid opgenomen dat we zaken baseren op inzicht en beleidsmatige
afstemming met het moederdepartement. Dat we inmiddels vanuit een goede informatiebasis werken
blijkt uit de keuze van de zaken en de wijze waarop we inmiddels een deel van onze onderzoeken zelf
generen. In dit jaarverslag komen we kort terug op een paar spraakmakende en succesvolle
onderzoeken. Uit de wijze waarop de diverse media ons in 2004 hebben weten te vinden blijkt dat we
met onze onderzoeken maatschappelijk gezien een rol hebben vervuld.
Een meerwaarde van de SIOD is de bijdrage die we, vanuit onze inzichtpositie en de alertheid van
onze rechercheurs, leveren aan de verbetering van beleid en wetgeving. Ook die rol is in 2004
verstevigd. Dat blijkt uit de succesvolle beleidssignaleringen, onder meer bij het voorkómen van
identiteitsfraude en de wijziging van wetgeving op het gebied van illegale arbeid. Dit alles was
natuurlijk onmogelijk zonder vergaande samenwerking met natuurlijke partners zoals het Openbaar
Ministerie, de Arbeidsinspectie, de FIOD-ECD en andere collega-(opsporings)diensten. Deze
samenwerking is in 2004 verder verbeterd en uitgebouwd.
Dit jaar heeft ook in het teken gestaan van een nadere bezinning op de nabije toekomst. Zowel binnen
het eigen ministerie als daarbuiten is nagedacht over de organisatie van de bijzondere opsporing. Het
resultaat van die discussie geeft veel vertrouwen voor de toekomst: een sterke SIOD bij het Ministerie
van SZW met strategische allianties met FIOD-ECD, de Arbeidsinspectie en de Nederlandse politie.
Uiteraard is dit alles mogelijk gemaakt door de grote inzet van alle medewerkers van de SIOD. Dit
vertrouwen en optimisme klinken door in het jaarverslag van de SIOD over 2004.
Nico Laagland,
directeur
SIOD jaarverslag 2004 versie 14 april 2005 Frans Hogendoorn
---
Inleiding
Het opsporen en bestrijden van zware complexe criminaliteit op het terrein van werk en inkomen was
in 2004 de kerntaak van de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD). In dit jaarverslag over
2004 leest u welk beleid werd gevoerd, welke inzichten werden verkregen en vooral: welke resultaten
zijn geboekt.
In 2004 heeft de SIOD het proces voltooid waarmee hij de voorgaande jaren is begonnen: het
neerzetten van een professionele en deskundige organisatie die fraude binnen het domein van het
ministerie van SZW inzichtelijk maakt, opspoort en oplossingen op het terrein van beleid en
regelgeving biedt. De dienst voldoet daarmee aan de opdracht een bijdrage te leveren aan het behoud
van het maatschappelijk draagvlak voor sociale wetgeving en voorzieningen.
Na drie jaar van ontstaan, groei en ontplooiing heeft de SIOD zich ontwikkeld tot een volwaardige
Bijzondere Opsporingsdienst (BOD).1
Missie en visie
Bij de oprichting in 2002 luidde de missie van de SIOD:
"De SIOD is een handhavingsorganisatie die door opsporing van zware en/of
sectoroverschrijdende strafbare feiten beoogt misbruik van sociale wetgeving en de
voorzieningen die hieruit voortvloeien, tegen te gaan en aldus een bijdrage te leveren aan het
behoud van het maatschappelijk draagvlak voor deze wetgeving en voorzieningen."
In 2004, terugkijkend en vooruitkijkend, heeft de SIOD de missie aangescherpt met vijf strategische
doelstellingen:
- De SIOD bestrijdt crimineel ondernemerschap binnen de keten van werk en inkomen.
- De SIOD pakt themagericht maatschappelijke verstoring binnen de keten van werk en
inkomen aan.
- Het opsporingsproces van de SIOD is informatiegestuurd.
- Samenwerking wordt bepaald door de wijze waarop de SIOD fraude aanpakt.
- Financiële en digitale expertise maken een geïntegreerd onderdeel uit van het SIOD-proces.
Dat betekent dat de SIOD zware criminaliteit aanpakt op het gebied van arbeidsmarkt, sociale
zekerheid en subsidies.
Beleid
De SIOD is in het leven geroepen om als kwalitatief hoogwaardige opsporingsdienst van het Ministerie
van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) zware fraudezaken op het terrein van de sociale
zekerheid en arbeidsmarkt aan te pakken. Dit betekent dat de SIOD alert en innovatief moet blijven
om het Openbaar Ministerie (OM) en de politiek van achtergrondinformatie te voorzien.
Het beleid van de SIOD is erop gericht te anticiperen op de eisen die naar voren komen in
maatschappelijke discussies en door politieke besluitvorming. Dit betekent dat er keuzes moeten
worden gemaakt in thema's en aard van onderzoek, waarbij zware fraudezaken de core-business zijn
van de SIOD.
1 Er zijn nog drie Bijzondere Opsporingsdiensten: de FIOD-ECD van het Ministerie van Financiën, de AID van het Ministerie van
Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de VROM-IOD van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en
Milieubeheer.
SIOD jaarverslag 2004 versie 14 april 2005 Frans Hogendoorn
---
Naast combinaties van arbeidsmarktfraude en illegale tewerkstelling, premiefraude en
uitkeringsfraude zijn er in 2004 onderzoeken geweest op het terrein van de fraude met verschillende
subsidieregelingen. Zo voert de SIOD onderzoeken uit op het terrein van de Witte Werkster, ESF en
de reïntegratiemarkt.
Van de zes kennisgebieden waar de SIOD beleidsmatige en juridische deskundigheid over verzamelt
(malafide intermediairs, zware uitkeringsfraude, ID-fraude, detacheringsfraude, ESF-fraude en fraude
met reïntegratiesubsidies) zijn in 2004 vier dossiers nagenoeg afgerond. In die dossiers staat welke
wet- en regelgeving aan de orde is, hoe de Tweede Kamer en het kabinet tegen de aanpak van het
fenomeen aankijken, wat bekend is over de aard en omvang en welke instanties betrokken zijn bij
uitvoering en handhaving. Deze beleidsdossiers worden gebruikt om enerzijds de opsporing te
ondersteunen en anderzijds politiek en beleidsmatig te adviseren.
De SIOD genereert met zijn opsporingsonderzoeken ook relevante informatie voor beleid, wetgeving
en uitvoering. Deze signaleringen worden direct onder de aandacht gebracht van de verantwoordelijke
beleidsdirecties, andere departementen of uitvoeringsinstanties. Op deze wijze levert de SIOD een
bijdrage aan verbetering van wet- en regelgeving, beleidsinnovatie en -uitvoering.
Ieder opsporingsonderzoek van de SIOD wordt afgesloten met een document waarin deze
beleidssignaleringen nader zijn uitgewerkt. Voorbeelden zijn de aanbevelingen ter voorkoming van
fraude bij vervoersvoorzieningen en de bestrijding van identiteitsfraude.
Samenwerking
Samenwerking bij opsporing zit de SIOD in het bloed. Dat is ook nodig om grote en complexe fraudes
in de sociale zekerheid effectief te bestrijden. In 2004 werd de samenwerking met de FIOD-ECD
geëvalueerd. Die bleek succesvol genoeg om daarin verder te investeren. Inmiddels zijn (maart 2005)
nieuwe afspraken gemaakt om bijvoorbeeld gezamenlijk arbeidsmarktfraude aan te pakken. In het
convenant staat onder meer dat de FIOD-ECD de hoofdzakelijk SZW-georiënteerde zaken aan de
SIOD overdraagt. Daarnaast wordt operationeel goed samengewerkt op het terrein van specialistische
ondersteuning door Observatieteams (OT's).
De SIOD heeft ook convenanten gesloten met onder meer de Arbeidsinspectie (AI) en
Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). Bovendien zal in 2005 de samenwerking met
de Stichting Meld Misdaad Anoniem (Stichting M.) en de Koninklijke Marechaussee (KMar) een
verdere verdieping krijgen. De samenwerking met de KMar, de AI en de FIOD-ECD brengt wederzijds
een aanvulling op de eigen deskundigheid. Stichting M. draagt alle meldingen op het terrein van SZW
over aan de SIOD. Die neemt vervolgens alle SIOD-waardige zaken in onderzoek, en geeft de overige
meldingen door aan de samenwerkingspartners: AI, gemeenten, UWV, Sociale Verzekeringsbank
(SVB), enzovoort. Doordat veel meldingen combinaties van fraude bevatten is het voor de kwaliteit
van die onderzoeken belangrijk dat SIOD, KMar, FIOD-ECD en andere opsporingsdiensten
samenwerken.
In juni 2004 heeft de SIOD een eerste rondetafelconferentie georganiseerd over het fenomeen
internationale detachering en fraude met detacheringverklaringen.
Inzicht
Opsporing en samenwerkingsvormen kunnen en mogen nooit een doel op zichzelf zijn. De SIOD heeft
als doelstelling het inzicht te vergroten in de aard en de omvang van sociale zekerheidsfraude en
fraudes op het terrein van de arbeidsmarkt. De dienst levert daarom informatie voor prioriteitsstelling,
de sturing van controle- en opsporingsprocessen en de uitvoering van de onderzoeken.
In 2004 werd gewerkt aan de Monitor Sociale Fraude waarin, door middel van het uitwerken van het
begrip crimineel ondernemerschap in risicofactoren, een beschrijving is opgenomen van risicovolle
SIOD jaarverslag 2004 versie 14 april 2005 Frans Hogendoorn
---
branches. Hiermee is een basis gelegd voor de invulling van het thematisch werken door de SIOD in
2005.
De SIOD verkent verschillende thema's om nader te bekijken op welke onderwerpen de
opsporingscapaciteit wordt ingezet en welke branches als risicovol worden aangemerkt. Ook werd
onderzoek gedaan naar methoden van risicoselectie bij partnerorganisaties. Tenslotte is in
samenwerking met de Arbeidsinspectie een systematiek ontwikkeld voor risicoanalyse die in 2005
verder zal worden uitgewerkt.
In 2004 is met het amendement-Verburg extra geld ter beschikking gekomen om de ondersteuning
van de interventieteams met analysedeskundigheid te intensiveren. De criminaliteitsanalisten van de
SIOD hebben in het afgelopen jaar in 55 projecten ondersteuning geleverd, zeventien meer dan in
2003. Van deze 55 zaken waren er zes van externe partners, waaronder vier omvangrijke projecten
van de Interventieteams. Criminaliteitsanalisten zijn in staat grote hoeveelheden informatie inzichtelijk
te maken voor de recherche. Het grootste deel van de ondersteuningsverzoeken betrof verzoeken om
dadergroepanalyses, waarbij netwerken van daders en betrokkenen uiteen worden gerafeld en met
elkaar in verband worden gebracht. Verder is informatie over telefoonverkeer en informatie uit grote
bestanden vergeleken en inzichtelijk gemaakt.
Opsporing
De SIOD werkt aan oplossingsgerichte opsporing door het samenbrengen van beleid, inzicht en
opsporing.
Het afgelopen jaar heeft de dienst vooral de focus gericht op georganiseerde illegale tewerkstelling,
premieontduiking/zwarte fraude en fraude met (SZW)-subsidiegelden.
In 2004 heeft de SIOD 69 onderzoeken afgerond. De herkomst van de onderzoeken is in de tabel
weergegeven.
Herkomst van de in 2004 afgeronde opsporingsonderzoeken
Melder Aantal
UWV 16
Arbeidsinspectie 5
GSD 2
SIOD 18
FIOD-ECD 7
Overige 21
Totaal 69
Bij 32 onderzoeken lag de nadruk op illegale tewerkstelling, bij 36 ging het vooral om
premieontduiking en bij één zaak was sprake van fraude met subsidiegelden. De 69
opsporingsonderzoeken hebben geresulteerd in 66 processen-verbaal (62 ten behoeve van het
Openbaar Ministerie en vier voor een buitenlandse opsporingsinstantie). In 2004 zijn in totaal 75
rechtspersonen en 168 natuurlijke personen als verdachten aangemerkt. Daarnaast waren er eind
2004 37 lopende opsporingsonderzoeken.
De SIOD maakte (via het handhavingsarrangement) afspraken met het OM over de strafrechtelijke
vervolging. De opsporingsonderzoeken hebben gezamenlijk een premienadeel van bijna 18 miljoen
en een totaal fiscaal nadeel van bijna 27 miljoen aan het licht gebracht. Daarmee is de doelstelling
van 12,6 miljoen premienadeel ruimschoots gehaald. Aan bijkomend maatschappelijk nadeel is
eveneens een aanzienlijk bedrag aangetoond. (zie tabel).
Benadelingsbedrag 69 afgeronde opsporingsonderzoeken in 2004
Nadeel Totaal
SIOD jaarverslag 2004 versie 14 april 2005 Frans Hogendoorn
---
Totaal Premie nadeel 17.996.048
Totaal Fiscaal nadeel 26.831.850
Totaal Maatschappelijk nadeel * 39.738.347
Totaal 84.566.245
* Met maatschappelijk nadeel wordt bedoeld de veronderstelde opbrengst die voortvloeit uit
opgespoorde identiteitsfraude. Op basis van ervaringsgegevens van Justitie is het potentiële
benadelingsbedrag van een vals of vervalst identiteitsdocument te ramen op 36.300,-.
Fraudemeldingen
Onderzoeken worden gestart na binnenkomst en beoordeling van een fraudemelding. Elke regio heeft
zijn eigen fraudeloket en zijn eigen selectieoverleg. Bij het Regionaal Fraudeloket (RFL) komen alle
meldingen van de SIOD binnen. Het RFL verzamelt aanvullende informatie over de fraudemelding en
beoordeelt de meldingen op onderzoekswaardigheid.
Naast de financiële grens (minstens 34.000 bij uitkeringsfraude, minimaal 45.000 bij
werkgeversfraude en georganiseerde illegale tewerkstelling) gelden kwalitatieve criteria: bij een
fraudezaak moet sprake zijn van zware criminaliteit, de zaak moet binnen het SZW-domein vallen en
maatschappelijk relevant zijn. Ook kan er sprake zijn van een zaak met een aantoonbare complexiteit
of een internationaal karakter.
In 2004 heeft het RFL in totaal 315 meldingen verwerkt. Hiervan zijn 127 meldingen (40%) met een
onderbouwing van de afwijzing, teruggegeven aan de melder. De twee meest belangrijke redenen
voor het teruggeven van meldingen zijn dat de melding niet onderzoekswaardig is voor de SIOD of
vanwege de prioriteitstelling niet in aanmerking komt voor onderzoek. Het RFL had eind 2004 nog 77
meldingen in behandeling. Van de 69 in 2004 uitgevoerde onderzoeken zijn er achttien gestart op
basis van eigen informatie.
Organisatie SIOD
De SIOD heeft zijn hoofdvestiging in Den Haag. De uitvoering van strafrechtelijke onderzoeken vindt
plaats in drie regio's: Noord-Oost, Zuid en West. Elke regio heeft een regiokantoor (in respectievelijk
Arnhem, Breda en Den Haag) en een steunpunt (Groningen, Roermond en Amsterdam).
Binnen de rechercheafdeling beschikt de SIOD over een eigen Criminele Inlichtingeneenheid (CIE),
die bijzondere politieregisters mag voeren en raadplegen. Naast de afdeling Recherche heeft de SIOD
de beschikking over een Digitaal Rechercheteam, dat de gegevens van allerlei (digitale)
gegevensdragers ontsluit. Tevens ondersteunen criminaliteistanalisten het opsporingsproces. Verder
verleent de Juridische Helpdesk ondersteuning aan de recherche. Zij zetten zich in om binnen het
opsporingsonderzoek grote hoeveelheden informatie inzichtelijk te maken voor de recherche.
Om de status van hoogwaardige Bijzondere Opsporingsdienst te continueren investeert de organisatie
continu in de ontwikkeling en professionalisering van zijn medewerkers.
De SIOD heeft in 2004 met 315 fte's zijn definitieve omvang bereikt.
SIOD jaarverslag 2004 versie 14 april 2005 Frans Hogendoorn
---
Campanula
Het opsporingsonderzoek Campanula richtte zich op een criminele organisatie van Somaliërs. Deze
organisatie smokkelde structureel, via een ingewikkelde reisroute, landgenoten en verzorgde voor hen
het verblijf in Nederland. De financiering van deze activiteiten vond plaats door tal van criminele
handelingen waaronder identiteitsfraude, mensensmokkel, uitkeringsfraude en undergroud-banking.
In dit onderzoek werkte de SIOD samen met de SVB, de KMar, de FIOD-ECD en de politie.
Het onderzoek resulteerde in de aanhouding van twee hoofdverdachten. Naast veertien strafbare
feiten werd door de hoofdverdachte een omzet van ruim 560.000,- in twee jaar gerealiseerd.
Tijdens dit onderzoek bleek door de aard van de criminele activiteiten (identiteitsfraude,
uitkeringsfraude en financiële malversaties) het belang van samenwerking tussen de SIOD, de FIOD-
ECD en de KMar.
Kreta
Het omvangrijke opsporingsonderzoek Kreta richtte zich op het slachten en verwerken van pluimvee.
Partners binnen het onderzoek waren de Vreemdelingendienst, de Immigratie- en Naturalisatiedienst
(IND), de AI, UWV, de FIOD-ECD en de KMar. Er werden onder anderen 45 illegale arbeidskrachten
aangetroffen van wie veertig het land werden uitgezet. De illegalen werden uitgebuit en afhankelijk
gemaakt.
Vier hoofdverdachten werden aangehouden en drie van hen zijn langdurig in voorlopige hechtenis
gesteld. Het premienadeel bedroeg omstreeks 1 miljoen en het fiscale nadeel lag omstreeks 3
miljoen.
Mars
Dit onderzoek spitste zich toe op een vleesverwerkend bedrijf met 25 werknemers in vaste dienst en
zestig structurele uitzendkrachten van drie marginale uitzendbureaus. Uit eerdere onderzoeken bij
uitzendbureaus zijn vermoedens gerezen dat de opdrachtgever opzettelijk illegaal verblijvende
vreemdelingen via deze uitzendbureaus tewerkstelt. Tijdens het onderzoek is een inval gedaan bij het
bedrijf waarbij meer dan vijftig personen werden aangehouden. Van hen verbleven er 43 illegaal in
Nederland.
Om deze actie mogelijk te maken zijn meer dan honderd medewerkers van de politie, AI,
Vreemdelingendienst en de SIOD ingezet. Het onderzoeksteam heeft proces-verbaal opgemaakt
tegen de verdachten vanwege de verdenking van het voorhanden hebben van valse
identiteitsbewijzen en het opzettelijk illegaal tewerkstellen van vreemdelingen.
In vervolg op het SIOD-onderzoek hebben de AI, de FIOD-ECD en UWV afzonderlijk strafrechtelijke
onderzoeken verricht tegen de uitzendbureaus die de illegaal verblijvende vreemdelingen hebben
uitgezonden.
Homerus
Na een melding van UWV startte de SIOD, in samenwerking met de FIOD-ECD en UWV, een
onderzoek naar schoonmaakwerk in achttien fastfood-restaurants. Uit het onderzoek bleek dat het
schoonmaakwerk door illegaal verblijvende personen werd verricht. Op basis van de in beslag
SIOD jaarverslag 2004 versie 14 april 2005 Frans Hogendoorn
---
genomen administratie leek het of het schoonmaakbedrijf uitsluitend met Nederlanders werkte. Na
verhoor van `werknemers' kon worden aangetoond dat geen van de vrouwen die in de
loonadministratie waren opgenomen, feitelijk had gewerkt, maar dat illegaal verblijvende
vreemdelingen op hun naam arbeid verrichtten. Ook waren er veel medewerkers met een gefingeerd
dienstverband.
Het vaststellen van het fraudepatroon was lastig, omdat de loonadministratie geheel juist was. Het
salaris werd zelfs gestort op de rekening van de zogenaamde werknemers die het salaris na contante
opname teruggaven aan het schoonmaakbedrijf voor uitbetaling aan de illegaal verblijvende
vreemdelingen.
De nettowinst voor het schoonmaakbedrijf bedroeg op jaarbasis 700.000 (na het betalen van
vennootschapsbelasting).
In dit onderzoek werd een uitgebreid beleidsdocument opgesteld om het handhavingstekort bij
opdrachtgevers in de schoonmaaksector te dichten, inclusief een aanbeveling om de arbeidstijdenwet
aan te passen.
Labyrint
De SIOD heeft in 2004 een grootschalig strafrechtelijk project uitgevoerd onder de naam Labyrint. In
het kader van dit project zijn zes strafrechtelijke onderzoeken afgerond naar West-Afrikaanse
criminele netwerken. In samenwerking met diverse externe partners zijn diverse delicten vastgesteld,
zoals mensensmokkel en mensenhandel.
Diverse criminele organisaties (o.a. uit Nigeria en Ghana) worden verdacht van het smokkelen van
(enkele duizenden) personen naar Nederland. Deze criminele organisaties maken zich daarnaast
schuldig aan een grote hoeveelheid andere criminele activiteiten. De personen die door deze
organisaties naar Nederland worden gesmokkeld, worden hier vaak op zeer schrijnende wijze
uitgebuit. De uitbuiting heeft zowel betrekking op onderbetaling bij het verrichten van arbeid als op
afpersing van de illegalen bij het `verstrekken' van identiteitsbewijzen en slaapplaatsen. Het geheel
levert een beeld op van moderne slavernij.
De SIOD leverde zes processen-verbaal aan bij het OM. In totaal was sprake van 64 verdachten. Er
zijn negen aanhoudingen verricht en 59 getuigen verhoord in relatie tot 263 sofi-nummers en
dienstverbanden. Als spin-off zijn diverse uitkeringen en voorzieningen stopgezet en teruggevorderd.
De KMar heeft 476 processen-verbaal opgemaakt voor valse en/of vervalste identiteitsbewijzen.
De aanbevelingen uit dit onderzoek richtten zich op de bestrijding van identiteitsfraude en de aanpak
van criminele netwerken die zich schuldig maken aan een grote hoeveelheid verschillende strafbare
feiten (polycriminaliteit). Het project Labyrint kan als basis dienen voor een landelijke, multidisciplinaire
aanpak.
SIOD jaarverslag 2004 versie 14 april 2005 Frans Hogendoorn
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid