De ongeprijsde schaarste, het milieu moet van een prijs worden
voorzien
1 juni 2005 - Herman Wijffels was de belangrijkste spreker op het
EKO-congres van 31 maart jl. Hij beschouwt de biologische landbouw als
richtinggevend voor de totale landbouw, die in z'n geheel veel
duurzamer moet worden. De consument speelt in zijn ogen een
beslissende rol bij de verdere groei van biologische landbouw. Het
bewustzijn is gecreëerd, nu moeten de opvattingen indalen in het
feitelijke gedrag. `Herinrichting van de maatschappelijke instituties
is daarbij noodzakelijk om dit proces te ondersteunen, zoals het
bevorderen van dit gedrag via fiscale instrumenten.'
Als oud-voorzitter van de Rabobank en huidig SER voorzitter heeft
Wijffels al decennia lang zicht op de ontwikkeling van de landbouw in
Nederland en Europa. Wat zijn de belangrijkste veranderingen die zich
hebben voltrokken in de landbouwsector?
Wijffels: `De belangrijkste verandering in de laatste 25 jaar is dat
de markten zich van aanbod naar vraag georiënteerd hebben ontwikkeld.
Ik ben zelf betrokken geweest bij de opbouw van het Europese landbouw
beleid, dat een context heeft gecreëerd waarin het aanbod werd
bevorderd en als het ware leidend was in de ontwikkeling van de markt.
Vanaf 1985 is dat model verouderd geraakt en vastgelopen. Tweede
belangrijke punt vind ik het gaandeweg meer aanvaarde idee dat de
landbouw de transitie moet maken naar een duurzame wijze van
produceren. De biologische landbouw beschouw ik als pionier van die
ontwikkeling.'
Er is een spanningsveld tussen deze twee veranderingen. Vanuit de
vraagkant is er druk op de prijzen: de salarissen van de boeren zijn
volgens een LEI rapport nog nooit zo laag geweest als in het afgelopen
jaar van de prijsoorlog in de supermarkt. Vanuit de maatschappelijke
behoefte aan duurzame productie hangt juist een hoger prijskaartje aan
voeding. Hoe is dat dilemma op te lossen?
Wijffels: `Zeker in tijden waarin het economisch minder gaat, speelt
de prijsconcurrentie een grotere rol en dat bemoeilijkt de doorbraak
van producten die op een duurzame wijze zijn voortgebracht. Ook zie je
dat veel mensen als burger de noodzaak van duurzame consumptie
onderschrijven, maar als consument laten zij zich toch vaak leiden
door andere overwegingen dan duurzaamheid. Er is een innerlijke
tegenstrijdigheid in de opvattingen en gedragingen van mensen.
Uiteindelijk moet de doorbraak van duurzame ontwikkeling komen van
veranderd consumentengedrag. Daar hoort bij dat bepaalde
maatschappelijke instituties zo worden heringericht dat daarmee die
overgang naar feitelijk gedrag ook ondersteund wordt. De overheid zou
bijvoorbeeld via met name fiscale instrumenten dat gedrag kunnen
bevorderen.'
Ziet u daar met name een rol vanuit het maatschappelijke veld om dat
bewustzijn te bevorderen?
Wijffels: `Uiteindelijk gaat het in mijn ogen om een volgende fase in
het emancipatieproces. In de vorige eeuw hebben we de fase van
groepsemancipatie gehad: arbeiders, boeren, middenstanders,
katholieken, protestanten, kleine luiden, noem maar op. Onze politieke
orde is daar nog in belangrijke mate de reflectie van. Vanaf de jaren
zestig ging het om de emancipatie van het individu. Nu gaat het erom
vanuit die verworven zelfstandigheid en vanaf dat individueel
bewustzijn verantwoordelijkheid te nemen voor wat je doet en voor de
effecten daarvan in de maatschappij. Daar gaat het hele concept
duurzame ontwikkeling over, daar gaat maatschappelijk verantwoord
ondernemen over, daar gaat duurzaam consumeren over: dat we werkelijk
verantwoordelijkheid nemen voor de effecten van wat we doen. Als
burger, als consument, als ondernemer of als werknemer.'
De overheid steunt momenteel de biologische landbouw vanuit de
voortrekkersrol richting verduurzaming. Wordt de biologische landbouw
in de toekomst minder relevant als de gangbare landbouw verder
verduurzaamt?
Wijffels: `Ik beschouw de biologische landbouw als de echte pioniers
op het gebied van duurzaamheid. Het vizier moet erop gericht zijn dat
de hele landbouwsector duurzaam wordt. De biologische landbouw is een
specifieke stroming binnen het totale concept van duurzaamheid. Ik ben
van mening dat de biologische landbouw de openheid moet zoeken:
verbinding zoeken met de wetenschap op nieuwe manieren, verbinding
zoeken met andere vormen van duurzame landbouw en overdracht van
kennis die is op gedaan. De biologische landbouw is al pionierend en
experimenterend een expert geworden in het onderhouden van een gezond
bodemleven. Dat is een aspect dat in de klassieke landbouw heel lang
veronachtzaamd is. Ik denk dat als we de landbouw meer algemeen
duurzaam willen maken, dat aspect weer volop aan bod zal moeten
komen.'
Peter Blom, directievoorzitter van de Triodos Bank, heeft op het
vorige EKO-congres een oproep gedaan voor een scherpere profilering
van biologisch, met name richting gezondheid. Hoe kijkt u daar tegen
aan?
Wijffels: `De verbinding voeding en gezondheid wint op dit moment
sterk aan belangstelling. Dat is een onderdeel van het toenemende
bewustzijn dat wat je bent een reflectie is van wat je in je leven
hebt gegeten en gedronken. Gezondheid in relatie tot voeding is dus
een thema. Vervolgens is de vraag: Heeft biologisch, niet geforceerd
geproduceerd voedsel op dat punt een voorsprong boven traditioneel,
wel geforceerd geproduceerd voedsel? Persoonlijk denk ik het wel, dat
is een van mijn overwegingen om dat soort producten te eten. De vraag
is toch heel vaak, is het echt wetenschappelijk bewijsbaar. Zover is
het nog niet. Het zou wel heel interessant zijn als de wetenschap op
dit terrein de energetische waarde van verschillend voortgebrachte
producten zou kunnen vaststellen. Ik weet van beginnend onderzoek op
dit terrein waar men verschillen op dat gebied heeft vastgesteld. Maar
of daar de scheidslijn biologisch en niet-biologisch is, daar kun je
nog wel over twisten. Ik vind de verbinding van voeding met gezondheid
van belang en denk dat biologisch daar een argument heeft. Maar of dat
wetenschappelijk zo hard is te maken dat het werkelijk onderscheidend
is ten opzichte van anderen daar ben ik niet zo zeker van.'
Bavo van den Idsert
Triodos Nederland