Nederlands Centrum voor Dopingvraagstukken
Nieuwe inzichten nandrolonzaken
(30-05-2005)
Nieuwe wetenschappelijke inzichten wijzen erop dat er in een
urinemonster reststoffen van nandrolon kunnen worden aangemaakt,
zonder dat de betreffende sporter doping heeft genomen. Het Wereld
Anti-Doping Agentschap heeft alle dopinglaboratoria in de wereld
geïnformeerd over de wijze waarop deze factor kan worden uitgesloten.
Sinds eind jaren '90 testten een groeiend aantal sporters positief op
nandrolon. Ook Nederlandse sporters waren hierbij betrokken, te
beginnen met Troy Douglas in 1999. In 2001 volgden de
voetbalinternationals Edgar Davids, Frank de Boer en Jaap Stam. De
wetenschap kwam destijds met verschillende mogelijke verklaringen voor
deze hausse aan nandrolonzaken. Na veel onderzoek kon worden
geconcludeerd dat de meest reële oorzaak voor deze hausse lag in het
feit dat de consumptie van voedingssupplementen kan leiden tot een
positieve dopinguitslag op nandrolon (zie de NZVT-site). Twee recente
publicaties hebben echter een nieuwe mogelijke oorzaak gegeven. Het
blijkt dat er in het urinemonster, nadat het is afgenomen, door
enzymatische activiteit reststoffen van nandrolon kunnen ontstaan.
Onverwachte omzetting
In een gezamenlijk onderzoek van de dopinglaboratoria in Keulen en in
Oslo wordt bewezen dat het mogelijk is dat in een opgeslagen
urinemonster uit androsteron (een stof die iedereen via de urine
uitscheidt) de stof 19-norandrosteron (19-NA) wordt gevormd. 19-NA is
de stof die tot nu toe altijd werd beschouwd als een 100% aanwijzing
dat er nandrolon is toegediend, mits de waarde van 19-NA hoger is dan
2 nanogram per milliliter urine (kleinere hoeveelheden kunnen een
enkele keer voorkomen). Deze onverwachte vorming van 19-NA wordt
groter naarmate er meer androsteron in de urine aanwezig is, naarmate
de transporttijd van het urinemonster toeneemt en naarmate de
transportomstandigheden warmer zijn.
De mogelijkheid tot vorming van 19-NA is onomstotelijk bewezen door
gebruik te maken van speciale androsteronmoleculen. Deze zijn
gedeutereerd, oftewel één waterstofatoom van het molecuul is vervangen
door een waterstofatoom met een dubbele moleculaire massa. Hierdoor
wordt de biologische werking van het molecuul niet veranderd, maar de
fysische eigenschappen wel, en daarmee wordt de mogelijkheid gecreëerd
om dit specifieke molecuul te detecteren. In alle onderzochte monsters
werd gedeutereerd 19-NA aangetroffen.
Het artikel gaat niet in op de schaal waarop deze mogelijkheid zich
voor kan doen, of op welke wijze de omzetting wordt veroorzaakt. Deze
aspecten zijn nog niet voldoende bekend. Wel wordt aangegeven dat de
mate waarin de omzetting gebeurt gering is: hooguit 0,1% van de
aanwezige androsteron wordt omgezet. Dit komt neer op een maximale
verhoging van de 19-NA waarde van slechts enkele nanogrammen per
milliliter.
Er is in 2003 een soortgelijke zaak geweest, toen de Keniaanse atleet
Lagat aanvankelijk positief testte op EPO. Ook in de urine van Lagat
vond een tot dan toe onbekende vorm van "activiteit" plaats, waardoor
er EPO-vormen werden aangemaakt die in eerste instantie leken te
wijzen op verboden EPO-toediening. De dopinglabs hebben toen binnen
korte tijd de bestaande EPO-testen aangepast, waardoor deze
mogelijkheid tot het verleden ging behoren.
Gevolgen
De gevolgen van deze nieuwe inzichten zijn op dit moment nog niet goed
te overzien. Het valt niet uit te sluiten dat bij nandrolonzaken in
het verleden deze tot nu toe onbekende omzetting een bepalende rol
heeft gespeeld bij het overschrijden van de grenswaarden. Inmiddels
heeft het Wereld Anti-Doping Agentschap (WADA) inmiddels naar alle
dopinglaboratoria een richtlijn uitgevaardigd hoe de laboranten dienen
te toetsen op een mogelijke omzetting van androsteron naar 19-NA. Ook
wordt een aanvullende test aanbevolen, alvorens een urinemonster
positief te verklaren op nandrolon.
Literatuur
J Grosse, P Anielski, P Hemmersbach, H Lund, RK Mueller, C Rautenberg
& D Thieme. Formation of 19-norsteroids by in situ demethylation of
endogenous steroids in stored urine samples. Steroids 70(8): 499-506,
2005.
D Thieme, P Anielski, J Grosse, P Hemmersbach, H Lund & C Rautenberg.
Kinetic of in-situ demethylation of deuterated endogenous steroids in
urine samples. In: Recent advances in doping analysis (12);
Proceedings of the Manfred Donike workshop 2004. W Schänzer, H Geyer,
A Gotzmann & U Mareck (eds). Verlag Sport & Buch Strauß, Köln,
Duitsland: 177-88, 2004. Deze publicatie is te downloaden als
pdf-bestand.