Ministerie van Buitenlandse Zaken

http://www.minbuza.nl/20050526-153453-A

Staatssecretaris voor Europese Zaken Atzo Nicolaï

Samenvatting

Op woensdag 1 juni wordt in Nederland een referendum gehouden. De vraag die voorligt ­ bent u vóór of tegen de Europese Grondwet? ­ klinkt makkelijker dan hij is. Want wat verandert er eigenlijk als de Europese Grondwet van kracht wordt? En wat niet? En is het eigenlijk wel een Grondwet waarover wordt gestemd? In dit artikel legt staatssecretaris voor Europese Zaken Atzo Nicolaï uit waarom de Europese Grondwet is opgesteld, wat er met de Grondwet verandert en wat gelijk blijft. Het artikel staat samen met veel meer informatie over de Grondwet ook op de regeringssite - www.grondweteu.nl.

Bent u vóór of tegen de Europese Grondwet? Die vraag kunt u op 1 juni aanstaande in het stemhokje beantwoorden. Dan vindt voor het eerst in bijna tweehonderd jaar in Nederland een nationaal referendum plaats.

In de media woedt de discussie over de Grondwet in alle hevigheid. Dat er over de Grondwet wordt gepraat, is heel goed. Maar veel van wat erover wordt beweerd, is onjuist of heeft er niets mee uit te staan. Je kunt over de Grondwet van mening verschillen, maar laten we ons wel tot de feiten beperken. Waar gaat het op 1 juni om?

Als u precies wilt weten wat is afgesproken, dan kunt u de volledige tekst van de Grondwet lezen. Surf daarvoor bijvoorbeeld naar - www.grondweteu.nl, de website van de regering. Maar niet iedereen zal er nog aan toekomen de hele Grondwet door te nemen. En zelfs wie dat wel lukt, weet nog steeds niet op welke punten de tekst verschilt van die van de huidige verdragen.

Daarom volgt hieronder een korte uiteenzetting wat er gaat veranderen als de Europese Grondwet van kracht wordt. Daarna volgt een overzicht van zaken die niet veranderen. Dan weet u waarover het gaat als u straks uw stem uitbrengt!

Maar eerst een paar woorden over het waarom van de Grondwet.

De Grondwet bestaat uit vier delen. In die delen wordt vastgelegd wat de Europese Unie is, hoe zij besluiten neemt en waarmee zij zich wel en niet bezighoudt. Afspraken daarover zijn er in de bijna vijftig jaar dat binnen Europa wordt samengewerkt altijd geweest. Doordat de EU groter is geworden en er nieuwe beleidsterreinen zijn gekomen waarop samenwerking belangrijk is (bijv. terrorisme, criminaliteit, asiel en migratie), zijn die afspraken aan herziening toe.

Maar de Grondwet gaat niet louter over nieuwe spelregels. Tot dusverre is de EU vooral een zaak geweest van regeringen. Maar de EU is niet alleen een unie van staten, maar ook een gemeenschap van burgers. Om dat te benadrukken, besteedt de Grondwet voor het eerst uitgebreid aandacht aan de rechten van burgers en wordt hun invloed in Brussel vergroot.

Typische zaken die in een grondwet behoren te worden geregeld, zijn de basisprincipes van de Europese samenwerking en de grondrechten van de burgers. Die staan in Deel I en II. Daarna volgen zaken die landen gewoonlijk bij verdrag regelen: Deel III gaat over de terreinen waarop de EU actief is en Deel IV bevat slotbepalingen. Door die combinatie zou je eigenlijk moeten spreken over een 'Grondwettelijk Verdrag'. Toch hebben we het in de praktijk altijd over 'de Europese Grondwet'.

Wat brengt die Grondwet voor veranderingen met zich mee?

Door de Grondwet gaat het door u gekozen Europees Parlement eindelijk over bijna alle Europese onderwerpen meebeslissen. Ook mag het Europees Parlement zich met alle uitgaven op de jaarlijkse begroting gaan bemoeien. Anders dan nu het geval is maakt de Grondwet namelijk geen uitzondering voor belangrijke begrotingsposten als landbouw.

Wat Nederland betreft had het Europees Parlement nog meer invloed gekregen, bijvoorbeeld door hem het recht te geven afzonderlijke Commissarissen weg te sturen. Dat is niet gelukt. Het gedwongen terugtreden vorig jaar van Rocco Buttiglione als kandidaat-Commissaris geeft aan dat het Europees Parlement ook zonder dit recht ongewenste benoemingen kan voorkomen.

De Grondwet versterkt ook de rol van de Eerste en Tweede Kamer. Als ten minste een derde van de parlementen van de lidstaten van mening is dat een wetsvoorstel uit Brussel geen Europese, maar een nationale zaak is, dan gaat het wetsvoorstel terug. Met deze 'gele kaart' kunnen de nationale parlementen voorkomen dat nationale bevoegdheden worden uitgehold.

Daarnaast introduceert de Grondwet het burgerinitiatief. Wie de steun weet te verwerven van ten minste een miljoen Europeanen (de EU telt ruim 450 miljoen inwoners) mag in Brussel zelf een bepaald wetsvoorstel indienen. Vooruitlopend op deze mogelijkheid is GroenLinks al begonnen handtekeningen te verzamelen om striktere eisen te gaan stellen aan veetransporten in de EU.

Ten slotte erkent de Grondwet het belang van het maatschappelijk middenveld. Door de Grondwet wordt de rol van de sociale partners versterkt. Tevens verplicht de EU zich regelmatig gesprekken te voeren met kerken en andere levensbeschouwelijke organisaties.

De Grondwet bepaalt dat de EU zo open mogelijk moet werken. Vergaderingen waar de ministers van de 25 lidstaten wetsvoorstellen bespreken, worden openbaar. Ook worden documenten beter toegankelijk en worden de taken van de Europese ombudsman vastgelegd.

Daarnaast beperkt de Grondwet het aantal soorten regels en worden procedures eenvoudiger. De wirwar van bestaande Europese verdragen wordt door één tekst vervangen en de vijftien verschillende soorten besluiten teruggebracht naar zes. Daarnaast worden de stemprocedure en het wetgevingsproces versimpeld.

De Grondwet maakt de EU besluitvaardiger. Het aantal onderwerpen waarover met meerderheid van stemmen kan worden besloten, neemt fors toe. Op sommige terreinen waar unanimiteit voorlopig gehandhaafd blijft, zijn afspraken gemaakt die de overstap naar meerderheidsbesluitvorming op een later moment vergemakkelijken.

Al wordt in de praktijk zelden gestemd, door het afschaffen van veto's kan ook Nederland overstemd worden. Wel behoudt Nederland zijn veto over de Europese meerjarenbegroting om een einde te maken aan de situatie waarbij wij naar verhouding teveel aan de EU bijdragen. De Grondwet maakt het ook mogelijk om binnen de EU met een kleinere groep landen nauwer samen te werken.

De Grondwet leidt ook tot organisatorische aanpassingen. Om ervoor te zorgen dat de Europese Commissie niet onnodig groot wordt, bepaalt de Grondwet dat de lidstaten vanaf 2014 bij toerbeurt een Commissaris leveren. Net als alle andere landen heeft Nederland dan tien van elke vijftien jaar een eigen Commissaris met stemrecht. In ruil daarvoor wordt de Commissie efficiënter.

Ook het voorzitterschap van de Europese Raad, de vergadering van de regeringsleiders van de 25 EU-landen, wordt hervormd. De huidige praktijk waarbij elk land een half jaar voorzitter is, verdwijnt. Daarvoor in de plaats komt een vaste voorzitter, die voor tweeënhalf jaar wordt benoemd. Het roulerend voorzitterschap blijft wel bestaan voor de andere Raden, waar niet de regeringsleiders, maar de ministers samenkomen.

De Grondwet legt duidelijk vast wat de lidstaten zelf regelen, welke taken door de EU worden uitgevoerd en waar de EU en de lidstaten samen optrekken. Bevoegdheden die in een eerder stadium aan de EU zijn overgedragen, kunnen aan de lidstaten worden teruggegeven. Als de Commissie zich in haar wetsvoorstellen niet aan de taakverdeling houdt, kunnen de Eerste en Tweede Kamer een gele kaart opsteken. Doen acht andere nationale parlementen dat ook, dan moet de Commissie haar voorstel heroverwegen.

Het Handvest van de grondrechten vormt onderdeel van de Grondwet. In het Handvest is een hele reeks van rechten en vrijheden opgenomen, zoals de vrijheid van meningsuiting, het recht op een eerlijk proces en de gelijke behandeling van mannen en vrouwen. Door opname in de Grondwet wordt het Handvest juridisch bindend.

Daarnaast verruimt de Grondwet de mogelijkheid uw recht te halen. Het Europese Hof van Justitie mag zich met meer terreinen bemoeien en wordt toegankelijker. Als een verdachte is opgesloten, kan het Hof sneller met een uitspraak komen. De EU verplicht zich zorgvuldig met persoonsgegevens om te gaan.

Lidstaten die dat willen, kunnen zich uit de EU terugtrekken. Anders dan de huidige verdragen bevat de Grondwet een bepaling die dat regelt. Tegelijk worden de voorwaarden waaronder landen tot de EU mogen toetreden aangescherpt. Eerbied voor de menselijke waardigheid, gelijkheid en de rechten van personen die tot minderheden behoren zijn in de Grondwet expliciet als criteria toegevoegd.

Misdaad wordt steeds internationaler. De Grondwet geeft politie en justitie meer armslag om de opsporing en vervolging van criminelen en terroristen ook buiten de landsgrenzen voort te zetten. Concreet betekent dit dat de verschillende politiediensten in Europa nauwer gaan samenwerken, dat de taken van Europol en Eurojust worden uitgebreid en dat de mogelijkheid wordt gecreëerd een Europees openbaar aanklager aan te stellen.

Door de Grondwet komt er een Europees asielstelsel. Als in alle landen dezelfde regels gelden, kan een einde worden gemaakt aan het zogenaamde 'asielshoppen' waarbij asielzoekers door de hele EU reizen om een status te krijgen. Ook worden maatregelen genomen op het gebied van buitengrensbewaking, visumbeleid, beveiliging van reisdocumenten en een gezamenlijk terugkeerbeleid met als doel illegale immigratie moeilijker maken.

Daarnaast besteedt de Grondwet aandacht aan de integratie van migranten en wordt de samenwerking versterkt met landen buiten de EU, bijvoorbeeld om ervoor te zorgen dat asielzoekers worden opgevangen in de regio waar zij vandaan komen.

Het buitenlands beleid van de EU wordt krachtiger en duidelijker. Door de Grondwet krijgt de EU een minister van Buitenlandse Zaken. Deze minister wordt ondersteund door een diplomatieke dienst met vertegenwoordigingen in 125 landen. De mogelijkheden om sancties op te leggen aan andere landen en personen worden vergroot.

Daarnaast voorziet de Grondwet in nauwere samenwerking tussen de lidstaten op defensiegebied. Allereerst wordt het mogelijk om aan een groep landen een missie toe te vertrouwen. Daarnaast gaan de lidstaten materieel poolen om het rendement ervan te verhogen. Ten slotte kunnen lidstaten die dat willen besluiten tot een meer permanente vorm van militaire samenwerking.

Armoedebestrijding wordt het hoofddoel van ontwikkelingssamenwerking. De EU en de lidstaten blijven op dit gebied beide actief. Wel dwingt de Grondwet hen ertoe hun inspanningen beter op elkaar af te stemmen.

Als een lidstaat wordt getroffen door een terreuraanslag, een natuurramp of een menselijke ramp dan verplicht de Grondwet alle andere lidstaten dat land bij te staan. Maar ook elders in de wereld kunnen rampen toeslaan. Europeanen die daarvan het slachtoffer zijn, profiteren van de versterkte consulaire samenwerking tussen de lidstaten die in de Grondwet is afgesproken.

Maar ook de lokale bevolking kan op hulp rekenen. Omdat humanitaire hulp als doelstelling in de Grondwet is opgenomen, zal de EU zich blijven inzetten om de gevolgen te bestrijden van rampen die buiten Europa plaatsvinden, zoals bij de tsunami van vorig jaar. De Grondwet maakt ook de oprichting mogelijk van een vrijwilligerscorps van Europese jongeren dat kan worden ingezet om humanitaire hulp te verlenen.

Op economisch gebied wordt binnen de EU al jarenlang zeer nauw samengewerkt. Door de Grondwet wordt de samenwerking nog hechter. De Commissie krijgt meer mogelijkheden om te waarschuwen wanneer een lidstaat zich niet aan economische afspraken houdt. Daarnaast krijgen landen die de euro als munteenheid hebben meer vrijheid buiten de overige landen om economische beslissingen te nemen die voor hun belangrijk zijn. Ten slotte wordt het makkelijker om je als zelfstandige in een andere lidstaat te gaan vestigen.

In de Grondwet wordt vastgelegd dat de EU streeft naar volledige werkgelegenheid en sociale vooruitgang. Het belang van organisaties van werknemers en werkgevers wordt erkend, net als dat van de zogenaamde tripartiete sociale top voor groei en werkgelegenheid, waarin de EU met de sociale partners overlegt. De Grondwet bepaalt ook dat steeds in de gaten wordt gehouden wat de sociale gevolgen zijn van het beleid dat de EU voert.

Verder legt de Grondwet vast dat mannen en vrouwen gelijke rechten hebben, dat consumenten worden beschermd en dat de ministers van Sociale Zaken van de lidstaten in beginsel met meerderheid van stemmen besluiten als het gaat over de sociale zekerheid van werknemers of zelfstandigen die ergens anders in de EU gaan wonen.

De grootste veranderingen in het beleid vinden plaats bij de bestrijding van misdaad en terreur, de aanpak van asiel en migratie, de ontwikkeling van een gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid en het economisch en monetair beleid. Maar ook op andere terreinen is de Grondwet vernieuwend.

Zo wordt in de Grondwet vastgelegd dat bij de ontwikkeling van nieuw beleid steeds rekening wordt gehouden met milieu en dierenwelzijn. Ook wordt de mogelijkheid gecreëerd maatregelen te nemen ter bevordering van toerisme. Sport kan op steun rekenen vanwege de opvoedkundige werking die ervan uitgaat en volksgezondheid wordt genoemd om ziektes zoals SARS te bestrijden en de mogelijkheid te bieden kwaliteits- en veiligheidseisen op te stellen voor medische producten en hulpmiddelen. Ook bevordert de Grondwet samenwerking in grensgebieden wat betreft de gezondheidszorg, bijvoorbeeld waar het gaat om ambulancediensten.

Er verandert dus nogal wat door de Grondwet. Maar niet alles wordt anders. Er blijft ook veel hetzelfde.

De Nederlandse Grondwet blijft gewoon bestaan en hoeft niet te worden gewijzigd als de Europese Grondwet (of eigenlijk: het Europees Grondwettelijk Verdrag) van kracht wordt. De Nederlandse Grondwet laat zien wat wij in Nederland belangrijk vinden en hoe wij onszelf organiseren. De Europese Grondwet gaat over wat wij in Europa willen en hoe we dat met z'n allen kunnen bereiken.

Nederland wordt geen provincie van een Europese superstaat. De Grondwet versterkt de al bestaande Europese samenwerking waar dat zinvol is, zoals bij de bestrijding van criminaliteit en de aanpak van asiel en migratie. Maar nieuwe bevoegdheden krijgt de EU door de Grondwet nauwelijks. Wel worden de bevoegdheden die de EU heeft duidelijker afgebakend, waarbij de nationale parlementen kunnen controleren of de EU zich inderdaad aan de afgesproken taakverdeling houdt.

Nederland blijft Nederland. Daar verandert niets aan. Respect voor de nationale identiteit van de lidstaten is zelfs in de Grondwet opgenomen. Wij houden onze vlag, ons volkslied en ons voetbalelftal. Ook gaat Brussel zich niet bemoeien met onze taal, ons koningshuis en onze feestdagen.

Voor grensoverschrijdende problemen heeft Nederland de EU nodig. Maar bij andere zaken willen we geen inmenging. De Grondwet maakt daar geen punt van. We blijven zelf bepalen hoe we omgaan met de sociale voorzieningen, de belastingen, de medische zorg, het cultuurbeleid en het onderwijs. Ook blijven we eigen baas bij zaken als abortus, euthanasie, het homohuwelijk en soft drugs. Dat daarover in andere landen vaak heel anders wordt gedacht, maakt geen verschil.

Er komt geen Europees leger. Nederland houdt zijn eigen leger en Europa blijft een vredelievend continent. Door de Grondwet gaan de Nederlandse defensie-uitgaven niet omhoog.

In de meeste Europese landen zorgt de staat ervoor dat iedereen fatsoenlijk kan leven, ongeacht of hij nu werkt of niet. De Grondwet maakt zich sterk voor het behoud van het kenmerkende sociale gezicht van de Europese verzorgingsstaat. Dat het marktdenken de EU volledig gaat beheersen, is onjuist.

Tien jaar geleden is besloten de euro in te voeren. Drie jaar geleden was het zover. Sindsdien betalen we met Europees geld. Dat blijft zo, of de Grondwet nu wel of niet wordt aangenomen. Een stem voor de Grondwet is dus geen stem voor de euro. De Grondwet en de euro staan los van elkaar.

Als Turkije aan de strenge Europese criteria voor lidmaatschap voldoet, mag het tot de EU toetreden. Dat is onlangs besloten. Of het ook echt gaat gebeuren hangt af van het verloop van de onderhandelingen die met Turkije gevoerd gaan worden. In ieder geval zal een Turks lidmaatschap nog vele jaren op zich laten wachten.

In de vele honderden artikelen van de Grondwet komt het woord Turkije niet eenmaal voor en ook zonder de Grondwet kan Turkije toetreden. Hooguit kun je zeggen dat de toetredingsvoorwaarden een beetje scherper worden geformuleerd. Het referendum gaat over de Grondwet, niet over Turkije.

Dit is wat er door de Grondwet verandert ­ en wat niet. Dit zijn de feiten waarover u zich op 1 juni kunt uitspreken. De uitslag van dit referendum gaat over de toekomst van Nederland. Wees dus goed geïnformeerd. En ga stemmen op 1 juni!