Ministerie van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer Postbus 90801
2509 LV Den Haag
der Staten-Generaal Anna van Hannoverstraat 4
Binnenhof 1a Telefoon (070) 333 44 44
2513 AA 's-GRAVENHAGE Telefax (070) 333 40 33
Uw brief Ons kenmerk Doorkiesnummer
AM/AMI/05/29313
Onderwerp Datum Contactpersoon
Evaluatie werknemersverkeer 20 mei 2005
MOE-landen
In de brief van 13 februari 2004 heeft de toenmalige Staatssecretaris van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid aangegeven dat Nederland, gelet op de economische en politieke
omstandigheden in Nederland en de positie van de andere EU-landen, in beginsel tot 1 mei
2006 een overgangstermijn voor het vrij verkeer van werknemers met de acht nieuwe EU-
lidstaten uit Midden- en Oost-Europa zal hanteren. Ook werd een tussentijdse evaluatie
aangekondigd.
Hierbij zend ik u deze evaluatie toe. De conclusie die het kabinet op basis van de evaluatie
heeft getrokken, is dat het huidige regime met betrekking tot het werknemersverkeer met de
nieuwe lidstaten van de Europese Unie tot 1 mei 2006 zal worden voortgezet. Vóór 1 mei
2006 zal Nederland bij de Europese Commissie aangeven of zij op grond van de
arbeidsmarktsituatie de overgangstermijn wil verlengen.
De Staatssecretaris van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid,
(H.A.L. van Hoof)
2
1. Inleiding
Het kabinet heeft in de brief aan de Tweede Kamer van 13 februari 2004 aangegeven dat
Nederland, gelet op de economische en politieke omstandigheden in Nederland en de positie van
de andere EU-landen, tot 1 mei 2006 een overgangstermijn voor het vrij verkeer van werknemers
met de acht nieuwe EU-lidstaten uit Midden- en Oost-Europa zal hanteren. Het gaat om de
volgende landen: Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije en Slovenië.
Wel zullen in die sectoren of beroepen waar niet van verdringing sprake is, de administratieve
lasten voor de werkgever die een tewerkstellingsvergunning wil aanvragen, tot een minimum
worden teruggebracht. Ook werd een tussentijdse evaluatie aangekondigd.
Vóór 1 mei 2006 zal Nederland aan de Europese Commissie moeten melden of zij voortzetting
van de overgangstermijn wenst dan wel of zij, het communautaire beleid volgend, een vrij verkeer
van werknemers zal implementeren. Het kabinet zal hierover in het voorjaar van 2006 een
beslissing nemen. In deze evaluatie wordt dan ook niet vooruitgelopen op de beslissing die het
kabinet dan zal nemen.
Deze evaluatie bestaat uit de volgende onderdelen.
·
Een beschrijving van het beleid met betrekking tot het werknemersverkeer met de MOE-
landen en de uitvoering daarvan.
·
Een inventarisatie, analyse en verklaring van de arbeidsmigratie vanuit de MOE-landen.
·
De effecten van de arbeidsmigratie uit de MOE-landen op de Nederlandse arbeidsmarkt.
·
Alternatieven voor het werknemersverkeer
·
De ontwikkelingen in andere EU-landen.
·
De te verwachten arbeidsmigratie in de periode 1 mei 2005 tot 1 mei 2006.
·
De conclusie met betrekking tot het beleid tot 1 mei 2006.
De cijfers in deze evaluatie over de aantallen tewerkstellingsvergunningen in Nederland, zijn
afkomstig van CWI.
2. Het werknemersverkeer met de nieuwe lidstaten
a. EU beleid
Het fundament van de economische samenwerking binnen de EU wordt gevormd door de
interne markt. Doel hiervan is te komen tot een Europese Economische Ruimte waarbinnen
het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal (de `vier vrijheden') is
verzekerd. Nederland heeft als handelsnatie groot belang bij een goed functionerende interne
markt die vrij is van onnodige handelsbelemmeringen.
Onderdeel van het vrij personenverkeer is het vrij verkeer van werknemers: EU-burgers
hebben het recht om binnen de gehele Unie werk in loondienst te verrichten. Vrij verkeer
van werknemers is een essentiële voorwaarde om te komen tot een gemeenschappelijke
3
arbeidsmarkt binnen Europa. Het draagt bij aan de totstandkoming van een betere allocatie
van arbeid en daarmee aan de welvaart van de Europese Unie als geheel.
Met de toetreding tot de EU op 1 mei 2004 zijn de nieuwe lidstaten deel gaan uitmaken van
deze interne markt. Op het punt van het vrij werknemersverkeer bevat het
Toetredingsverdrag een overgangstermijn. De reden daarvoor is dat er bij de meerderheid
van de oude lidstaten vrees bestond voor grootschalige arbeidsmigratie vanuit de MOE-
landen die een verstorende werking zou hebben op de nationale arbeidsmarkt.
In het Toetredingsverdrag van de EU en de tien nieuwe lidstaten is daarom voor het
werknemersverkeer met acht MOE-landen het volgende overgangsregime neergelegd (voor
Malta en Cyprus geldt vanaf 1 mei 2004 al direct een vrij verkeer van werknemers). De
EU-15 lidstaten passen de eerste twee jaar na toetreding nationale maatregelen toe, onverlet
de mogelijkheid om de toegang tot hun arbeidsmarkten direct na toetreding te liberaliseren.
Een aanscherping van dit beleid is niet mogelijk, een versoepeling wel. Voor het einde van
deze periode van twee jaar zal de Raad op basis van een rapport van de Europese
Commissie het functioneren van de overgangsmaatregelen evalueren. Voor de acht nieuwe
lidstaten wordt op 1 mei 2006 communautair het vrij verkeer van werknemers ingevoerd.
Voor die datum dienen de EU-15 lidstaten de Europese Commissie te informeren of zij de
overgangsmaatregelen willen opheffen en het Gemeenschapsrecht gaan toepassen, dan wel
of zij de overgangsbepalingen nog willen voortzetten voor een periode van drie jaar. In
principe dienen de EU-15 lidstaten na 1 mei 2009 het Gemeenschapsrecht volledig toe te
passen. Daarna is verlenging van de overgangstermijn, tot uiterlijk 1 mei 2011, alleen nog
mogelijk indien er sprake is van een dreigende ernstige verstoring van de arbeidsmarkt.
Indien reeds het vrij verkeer van werknemers was ingevoerd, kan een lidstaat bij een
(dreigende) ernstige verstoring van de arbeidsmarkt tot uiterlijk 1 mei 2011 een
vrijwaringsmaatregel treffen die het vrij verkeer van werknemers weer beperkt.
Voor een verdere uitwerking van het EU-overgangsrecht, zie bijlage 1.
Voor wat betreft de vestiging van zelfstandigen, bevat het Toetredingsverdrag geen
beperkingen op de bestaande communautaire regelgeving. Dit houdt in dat zelfstandigen uit
de nieuwe lidstaten zich vrij mogen vestigen in Nederland en vrij opdrachten mogen
uitvoeren.
Voor wat betreft het communautaire dienstenverkeer hebben alleen Duitsland en Oostenrijk
in het Toetredingsverdrag bedongen dat zij een overgangstermijn mogen hanteren voor een
aantal specifiek genoemde sectoren, met name in de bouwsector. Dit houdt in dat er sprake
is van een vrij verkeer van diensten binnen de EU-25 met uitzondering van enkele sectoren
in Duitsland en Oostenrijk
b. Nederlands beleid
Nadat het kabinet Kok II in de aanloop naar de toetreding had besloten tot een vrij verkeer
van werknemers direct na toetreding van de nieuwe lidstaten, heeft het huidige kabinet eind
2003 dit beleid heroverwogen en het CPB gevraagd om een prognose te maken inzake het
---
aantal arbeidsmigranten dat vanuit de nieuwe lidstaten kon worden verwacht. Het CPB heeft
in januari 2004 in de notitie `Arbeidsmigratie uit de Midden- en Oost-Europese
toetredingslanden' aangegeven dat naar zijn verwachting tussen 1 mei 2004 en 1 mei 2006
per jaar tussen de 5.000 en 10.000 arbeidsmigranten netto (instroom minus uitstroom van
MOE-werknemers) zich in Nederland zouden vestigen voor een periode langer dan 4
maanden. Daarbij is ervan uitgegaan dat de bruto instroom 1,5 keer de netto-instroom
bedraagt. Het aantal MOE-werknemers dat per jaar naar Nederland zou komen, zou liggen
tussen de 7.500 en 15.000. Daarnaast zouden ongeveer 10.000 seizoenswerkers per jaar
naar Nederland komen. Het CPB heeft bij deze raming de kanttekening gemaakt dat in het
licht van een aantal onzekerheden een hogere uitkomst niet kan worden uitgesloten. Deze
CPB-raming ging uit van de veronderstelling van een vrij verkeer van werknemers met de
nieuwe lidstaten.
Op basis van het CPB-onderzoek naar de te verwachten arbeidsmigratie uit de MOE-
landen, heeft het kabinet in de brief aan de Tweede Kamer van 23 januari 2004 een
grenswaarde vastgesteld van 22. 000 voor arbeidsmigranten uit de MOE-landen.1 Daarbij
ging het kabinet uit van handhaving van de tewerkstellingsvergunningsplicht, evenwel zonder
arbeidsmarkttoets voor MOE-werknemers.
Na het Tweede Kamerdebat op 3 februari 2004, heeft het kabinet in de brief aan de
Tweede Kamer van 13 februari 2004 aangegeven dat het in beginsel tot 1 mei 2006 de
communautaire overgangstermijn voor het werknemersverkeer zal toepassen. Wel zullen in
sectoren waar niet van verdringing sprake is, de administratieve lasten voor de werkgever
die een tewerkstellingsvergunning aanvraagt, tot een minimum worden teruggebracht.
Uitgangspunt is derhalve dat aanvragen om tewerkstellingsvergunningen voor werknemers uit
de MOE-landen worden getoetst op aanwezigheid van prioriteitgenietend arbeidsaanbod.
Voor het terugdringen van de administratieve lasten heeft CWI de opdracht gekregen om
sectoren/beroepsgroepen aan te wijzen waarvoor de arbeidsmarkttoets bij de aanvraag om
een tewerkstellingsvergunning voor een MOE-arbeidsmigrant achterwege kan blijven. Dit
houdt in dat de werkgever geen vacature hoeft te melden bij CWI en geen eigen
wervingsinspanningen hoeft te verrichten. Voorwaarde is dat `er aantoonbaar onvoldoende
geschikt en beschikbaar prioriteitgenietend arbeidsaanbod voor de vraag naar arbeid in de
desbetreffende beroepsgroep/sector is, terwijl naar verwachting in de nieuwe lidstaten wel
arbeidsaanbod beschikbaar is.'
Ten aanzien van sectoren/beroepsgroepen waarvoor een tekort aan prioriteitgenietend
arbeidsaanbod dreigt, kan CWI vrijstelling van de arbeidsmarkttoets verlenen onder
voorwaarde dat met desbetreffende sector/beroepsgroep afspraken worden gemaakt,
gericht op het oplossen van de knelpunten in de personeelsvoorziening.
De vrijstelling van de arbeidsmarkttoets geldt voor niet meer dan 3 maanden en is
verlengbaar.
1 TK 2003-2004, 29 407, nr. 1. De 22.000 is het naar boven afgeronde gemiddelde van de bruto instroom van 7.500
tot 15.000 arbeidsmigranten + 10.000 seizoenwerkers.
---
Bovengenoemd beleid is met de Tweede Kamer besproken op 19 februari en 29 april 2004
en is door de Tweede Kamer aanvaard. Wel is als gevolg van het aannemen van de motie
Bruls/Varela ten behoeve van de oogst van open teeltgewassen een vrijstelling verleend
tussen 1 juni en 1 september 2004 voor aanvragen om tewerkstellingsvergunningen met een
maximale duur van twee maanden.
3. Uitvoering Nederlands beleid
a. Besluitvorming vrijstelling individuele arbeidsmarkttoets
De CWI maakt in het kader van de voorbereiding van een besluit tot vrijstelling van de
individuele arbeidsmarkttoets een arbeidsmarktanalyse op basis van het aantal afgegeven
tewerkstellingsvergunningen voor sectoren en beroepen, de ontwikkeling van vraag en
aanbod op de arbeidsmarkt en gegevens over het aantal aanvragen om ontslagvergunningen.
Zie voor de chronologische volgorde van deze procedure bijlage 2.
Op basis van bovenstaande analyse neemt de Raad van Bestuur van CWI een besluit over
het al dan niet vrijstellen van sectoren en/of beroepen. Een besluit tot ontheffing van de
individuele arbeidsmarkttoets geldt voor een maximale periode van 3 maanden en eindigt van
rechtswege. Na ommekomst van deze termijn kan de vrijstelling worden verlengd voor
telkens een periode van maximaal drie maanden.
CWI kan ook een vrijstelling tussentijds intrekken. Van deze bevoegdheid is tot op heden
geen gebruik gemaakt.
CWI publiceert het besluit in de Staatscourant en communiceert dit richting betrokkenen
(o.a. naar werkgeversorganisaties).
b. Publicatie Besluiten CWI
Ter uitvoering van de opdracht om sectoren en beroepen aan te wijzen waar een (dreigend)
tekort aan prioriteitgenietend arbeidsaanbod is, heeft CWI een aantal besluiten gepubliceerd.
Per 1 mei 2004 resp. 1 augustus zijn de volgende sectoren/beroepsgroepen aangewezen
(Stcrt. 2004, nr. 89 en 136):
- Internationaal chauffeur in het beroepsgoederen vervoer;
- Matroos, volmatroos en stuurman in de binnenvaart;
- OK-assistent, radiotherapeutisch laborant en radiodiagnostisch laborant in de zorgsector
- Uitbener en slachter van varkens, runderen, kalveren, lammeren en schapen in de
slachtsector en vleesverwerkende industrie.
Ingevolge de aangenomen motie Bruls/Varela2 is de tuinbouwsector tussen 1 juni en 1
september 2004 vrijgesteld van de arbeidsmarkttoets. Vanwege het grote aantal afgegeven
tewerkstellingsvergunningen in de land- en tuinbouw wordt deze sector apart behandeld in
par. 3d.
Per 1 november 2004 zijn naast de hierboven genoemde functies ook aangewezen slachter
en viller van edelpelsdieren (Stcrt. 2004, nr. 206).
2 TK 2003-2004, 29 407, nr. 12
---
Per 1 februari 2005 (Stcrt. 2005, nr. 26) is de functie van slachter en viller van
edelpelsdieren niet langer vrijgesteld en per 1 mei 2005 ook niet meer de bovengenoemde
functies in de zorgsector. Het aantal functies waarvoor een vrijstelling van de individuele
arbeidsmarkttoets geldt, is daardoor per 1 mei 2005 beperkt tot:
- Internationaal chauffeur in het beroepsgoederen vervoer;
- Matroos, volmatroos en stuurman in de binnenvaart.
c. Administratieve lasten
In de brief van 13 februari 2004 aan de Tweede Kamer heeft het kabinet aangegeven dat in
sectoren waar niet van verdringing sprake is, de administratieve lasten voor de werkgever
worden teruggebracht tot een minimum.
De vermindering van administratieve lasten is op de volgende wijze gerealiseerd.
Indien een sector/functie is vrijgesteld van de individuele arbeidsmarkttoets hoeft de
werkgever zijn vacature niet ten minste 5 weken te melden bij het CWI voordat hij de
aanvraag voor de tewerkstellingsvergunning kan indienen. Bovendien hoeft de werkgever
geen eigen wervingsinspanningen te verrichten. Het gevolg is dat de werkgever minder
administratieve gegevens hoeft aan te leveren bij CWI. In tegenstelling tot de reguliere
procedure waarvoor geldt dat CWI binnen 5 weken een beslissing dient te nemen op een
aanvraag geldt voor aanvragen op grond van par. 19a dat deze binnen 1 maximaal 2 weken
worden afgehandeld.
d. Tuinbouw/project LTO
De land- en tuinbouwsector kent jaarlijks rond de 100.000 vacatures voor seizoenwerk.
Het grootste deel daarvan wordt ingevuld door Nederlands arbeidsaanbod (scholieren,
studenten, huisvrouwen, familie). Naarmate dit voor seizoenswerk traditionele
arbeidsaanbod wegvalt, worden door Nederlandse werkgevers werknemers uit met name
de MOE-landen ingezet: legaal (met tewerkstellingsvergunning, dan wel MOE-landers met
een Duits paspoort), of illegaal.
De land- en tuinbouw sector is door CWI in eerste instantie niet aangewezen als
tekortsector.3 Dit was onder meer gebaseerd op de verwachting dat het aanbod van
personeel structureel zou toenemen, zowel door de opgelopen werkloosheid als door de per
1 januari 2004 in werking getreden Wet werk en bijstand (Wwb). Hierbij werd overwogen
dat de gezamenlijke aanpak van CWI en de sector in het project seizoenarbeid goed heeft
gewerkt.
Het project seizoensarbeid is in 2002 opgezet door LTO-Nederland, in samenwerking met
CWI, met als doelstellingen het verbeteren van de personeelsvoorziening in de land- en
tuinbouw en het tegengaan van illegale arbeid. CWI heeft zich daarbij in overleg met de
sector ingezet voor een snelle vervulling van de vacatures, hetzij met prioriteitgenietend
arbeidsaanbod, hetzij bij het ontbreken daarvan met arbeidsmigranten. Verder heeft CWI
heeft de afhandeling van de aanvragen voor tewerkstellingsvergunningen teruggebracht van 5
weken naar2 weken. Gevoegd bij de verplichte termijn voor de vacaturemelding van 5
weken, kan hierdoor de totale aanvraagprocedure voor seizoensarbeid binnen 7 weken
worden afgerond.
3 brief van 16 april 2004, CWI/2004/2239.
---
In deze procedure kan CWI gedurende de 5 weken voordat de aanvraag om een
tewerkstellingsvergunning wordt ingediend, bekijken of prioriteitgenietend aanbod aanwezig
is. Ook wordt van de werkgever verwacht dat hij gedurende deze periode zich inspant om
de vacature door middel van prioriteitgenietend aanbod te voorzien. Dit wordt meegenomen
bij de beoordeling of al dan niet een tewerkstellingsvergunning wordt verleend. Medio mei
2004 is door CWI een bemiddelingsteam ingericht met als opdracht prioriteitgenietend
arbeidsaanbod te plaatsen op vacatures. Het aantal bemiddelingen is in 2004 uiteindelijk
zeer beperkt geweest: 305 Nederlandse werkzoekenden zijn door CWI bemiddeld en 213
EU-werknemers uit de oude lidstaten via Eures.
Als gevolg van het aannemen van de motie Bruls/Varela heeft de Staatssecretaris van SZW
aan CWI verzocht nadere afspraken met de LTO Nederland voor de land- en
tuinbouwsector te maken. CWI heeft besloten over te gaan tot een tijdelijke vrijstelling van
de individuele arbeidsmarkttoets.4 Die afspraken houden in dat de sector met CWI en
gemeenten werkgevers zullen stimuleren zich inzetten om in toenemende mate
prioriteitgenietend aanbod te werven en te plaatsen. CWI heeft vervolgens een tijdelijke
vrijstelling verleend voor de periode 1 juni tot 1 september 2004 voor zover het
seizoenwerk in de open teelten in de land- en tuinbouw betreft (Stcrt. 2004, nr. 108). Deze
vrijstelling gold voor aanvragen van tewerkstellingsvergunningen, waarvan de
werkzaamheden daadwerkelijk starten voor 1 september 2004 en welke werkzaamheden
een maximale duur hebben van 2 maanden.
De procedure in het kader van het LTO/CWI-project en de procedure in het kader van de
vrijstelling zijn verschillend. In het kader van het LTO/CWI-project moet een werkgever zijn
vacature melden en dient hij eigen wervingsinspanningen te verrichten. In het kader van de
vrijstelling gelden deze vereisten niet. De procedure in het LTO/CWI-project bedraagt
zeven weken, bij de vrijstelling bedraagt deze slechts één tot twee weken.
CWI heeft besloten om op 1 februari 2005 de tuinbouwsector opnieuw niet aan te wijzen als
tekortsector en het project Seizoenarbeid voort te zetten. Zoals aangekondigd in de notitie
`Uitkeringsgerechtigden aan de slag in de land- en tuinbouw' van 15 maart jl. wordt in 2005
meer ingezet op de inschakeling van Nederlandse uitkeringsgerechtigden. 5In deze notitie, die
in reactie op het RWI-advies over de grotere inzet van uitkeringsgerechtigden in de tuinbouw
naar de Tweede Kamer is verzonden, heeft het kabinet een groot aantal actiepunten
geformuleerd. Dit betreft onder meer pilots van de RWI met detacheringsconstructies
waarbij uitkeringsgerechtigden worden ingeschakeld in de seizoensarbeid,
voorlichtingsactiviteiten door LTO-Nederland en extra inspanningen van CWI, UWV,
gemeenten en rijk. Momenteel werkt RWI, samen met enkele gemeenten en de sector, pilot-
projecten uit in drie regio's. Daarbij komen uitkeringsgerechtigden in dienst van een
detacheringsbedrijf dat in feite fungeert als `tussenwerkgever'. Het detacheringsbedrijf is
verantwoordelijk voor de organisatie van de seizoensarbeid en voorziet de inlener snel en
flexibel van gekwalificeerde arbeid. In april 2005 is het convenant voor de eerste pilot
4 TK 2003-2004, 29 407, nr.15.
5 TK 2004-2005, 29 544, nr. 19.
8
getekend. Gemeenten kunnen via premies stimuleren dat bijstandsgerechtigden weer aan de
slag gaan en UWV zal het aanvragen van een nieuwe werkloosheidsuitkering nadat de
seizoenswerkzaamheden zijn afgerond, administratief vereenvoudigen.
Uit cijfers van CWI blijkt dat het aantal CWI-kandidaten dat in het eerste kwartaal 2005 is
geplaatst in de seizoensarbeid aanzienlijk hoger is dan in het eerste kwartaal 2004 (van 17
naar 184, waaronder 64 bijstandsgerechtigden). Vanwege het belang om de Nederlandse
uitkeringsgerechtigden aan het werk te krijgen, zal ik de voortgang van deze activiteiten
nauwgezet monitoren.
e. Conclusie
Samenvattend kan de conclusie getrokken worden dat het beleid inzake de vrijstelling van
sectoren en beroepen in de praktijk een steeds beperktere invulling heeft gekregen. Naast
het vrijstellingen-beleid bestaat er voor de tuinbouw een apart project dat via een versnelde
en versoepelde procedure werknemers de mogelijkheid biedt om arbeidsmigranten uit de
nieuwe lidstaten te werk te stellen. In 2005 zal meer nadruk komen te liggen op de inzet van
Nederlandse uitkeringsgerechtigden.
4. Aantal toegelaten MOE-werknemers in 2004
a. Inleiding
In algemene zin laat het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen de laatste vijf jaar een
stijgende trend zien. Deze stijging heeft twee belangrijke oorzaken. In de eerste plaats is er
sprake van een toenemende internationalisering. Bedrijven opereren in toenemende mate
internationaal; als gevolg daarvan neemt de internationale uitwisseling van personeel steeds
meer toe. In de tweede plaats is er de tendens dat voor oogstwerkzaamheden in de
tuinbouw in toenemende mate tewerkstellingsvergunningen worden verleend.
In 2004 heeft die stijgende trend zich voortgezet. Wel is er een opvallende verschuiving waar
te nemen voor wat betreft de herkomst van de arbeidsmigranten (zie tabel 1). Voor het eerst
neemt het aantal arbeidsmigranten uit niet-EU landen fors af met meer dan 6.000. Deze
afname wordt meer dan gecompenseerd door de toename van het aantal arbeidsmigranten
uit de MOE-landen (+ 12.000). Zowel wat betreft aantal als percentage stijgt het aantal
toegelaten arbeidsmigranten uit de MOE-landen sinds 2000. Met de toetreding tot de EU
neemt deze stijging sterk toe.
Het aantal tewerkstellingsvergunningen dat in 2004 is afgegeven voor MOE-werknemers
bedraagt 24.728.
Tabel 1: Afgegeven tewerkstellingsvergunningen 2000-2004
Totaal Afgegeven Afgegeven Percentage
afgegeve twv's voor twv's voor twv's voor
n twv's MOE- niet-EU MOE-
werknemers werknemers werknemers
2000 27.678 5.487 22.191 20%
2001 30.153 7.031 23.122 23%
9
2002 34.558 10.563 23.995 31%
2003 38.036 12.540 25.496 33%
2004 44.207 24.728 19.479 56%
Bij bovengenoemde cijfers passen twee belangrijke nuanceringen.
In de eerste plaats betreft het overgrote deel van de afgegeven tewerkstellingsvergunningen
kortdurend werk. In 2004 hadden 30.911 van de 44.207 tewerkstellingsvergunningen een
geldigheidsduur van minder dan 24 weken. Voor de MOE-arbeidsmigranten geldt dit voor
19.082 van de 24.728.
In de tweede plaats worden veel tewerkstellingsvergunningen afgegeven zonder
arbeidsmarkttoets, omdat de toegelaten arbeidsmigranten vanwege de aard van het werk dat
zij verrichten, geen prioriteitgenietend arbeidsaanbod zullen verdringen. Deze uitzonderingen
op de toepassing van de arbeidsmarkttoets zijn in de Wav-regelgeving neergelegd. Bij
verlenging van de tewerkstellingsvergunning vindt in het geheel geen Wav-toets plaats
voorzover de arbeidsmigrant niet langer dan drie jaar in Nederland werkt. Voor andere
categorieën vindt een beperkte toets plaats. Voorbeelden hiervan zijn stagiaires en
praktikanten, asielzoekers die kortdurend werk verrichten, sleutelpersoneel van
internationale concerns. De beperkte toets houdt in dat niet wordt getoetst op aanwezigheid
van prioriteitgenietend arbeidsaanbod, maar wel op andere criteria zoals de
arbeidsvoorwaarden. Van alle afgegeven tewerkstellingsvergunningen wordt het merendeel,
namelijk 55% slechts beperkt getoetst (28.426 van de 44.207 afgegeven vergunningen).
Voor MOE-werknemers ligt is dit percentage vergelijkbaar, namelijk 52%.
Op grond van de cijfers in tabel 1 kan de vraag rijzen of er sprake is van substitutie van niet-
EU arbeidsmigranten door MOE-arbeidsmigranten. Dit blijkt echter nauwelijks het geval te
zijn.
Zoals in tabel 2 wordt weergegeven, komt de groei van het aantal afgegeven
tewerkstellingsvergunningen voor MOE-werknemers voor 90% terecht in de tuinbouwsector
en in de slachterijen/ vleesverwerkende industrie. In deze sectoren waren in 2003 ook al
grotendeels MOE-werknemers werkzaam, zodat hier van substitutie geen sprake is.
De daling van het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen voor niet-EU werknemers
heeft met name te maken met de vrijstelling van de tewerkstellingsvergunningsplicht die per 1
mei 2004 zijn ingevoerd voor artiesten en musici die kortdurend optreden, voor houders van
een vergunning tot verblijf bepaalde tijd asiel en voor gastdocenten. Deze vrijstelling heeft
geleid tot een volgende daling van het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen met
2.786. Daarnaast is het aantal tewerkstellingsvergunningen voor asielzoekers die maximaal
12 weken binnen 12 maanden arbeid mogen verrichten, in 2004 gedaald met 1.537 (2004:
3.735; 2003: 5.272).
b. Toegelaten MOE-werknemers
10
De uitbreiding van de Europese Unie per 1 mei 2004 heeft geleid tot een sterke stijging van
het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen aan MOE-werknemers (zie figuur 1). Het
aantal is bijna verdubbeld van 12.540 in 2003 naar 24.728 in 2004. Met name vanaf het
tweede kwartaal, waarin de uitbreiding van de EU plaats vond, neemt het aantal toegelaten
MOE-werknemers sterk toe. In het vierde kwartaal van 2004 neemt het aantal afgegeven
tewerkstellingsvergunningen weer af. Maar ook dan blijft het aantal afgegeven
tewerkstellingsvergunningen bijna twee keer zo hoog als in het vierde kwartaal van 2003.
(4.115, resp. 2.093). Uit cijfers van CWI over het eerste kwartaal 2005 blijkt dat de groei
van het aantal afgegeven tewerkstellingvergunningen verder toeneemt: 4.616 in vergelijking
met 2.031 in 2004).
Figuur 1: afgegeven tewerkstellingsvergunningen aan MOE-landen 2003-2004.
Polen
12000 Tsjechen
Slowaken
10000
Hongaren
8000 Overige
6000
4000
2000
0
2003-I 2003-II 2003-III 2003-IV 2004-I 2004-II 2004-III 2004-IV
De afgegeven tewerkstellingsvergunningen voor MOE-arbeidsmigranten zijn in een aantal
categorieën onder te verdelen. Via de vrijstelling van de individuele arbeidsmarkttoets in
specifieke sectoren/beroepen, konden in deze sectoren/beroepen via een eenvoudige en
snelle procedure arbeidsmigranten uit de MOE-landen worden aangetrokken. Op basis van
deze regeling zijn 9.664 tewerkstellingsvergunningen afgegeven, dat is 39% van het totale
aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen voor MOE-werknemers.
Tabel 2: tewerkstellingsvergunningen MOE-landers in vrijgestelde sectoren
Sector/beroep 2004 2004 2003
totaal vrijgesteld totaal
Tuinbouw vrijstelling 01-06- 16.538 7.630
04 tot 01-09-04 5.480
Slachterijen/vleesverwerkende 3000 2.783 600
industrie
11
vrijstelling 01-05-04 tot 01-
02-05
Binnenvaart 826 793 638
(matroos/stuurman)
Internationaal wegtransport 923 608 565
(chauffeur)
Zorgsector (ok-assistenten/ 5 0 -
radio-therapeutisch- en
radiodiagnostisch laborant)
Het blijkt dat de vrijstelling van sectoren met name in de tuinbouw en de
slachterijen/vleesverwerkende industrie heeft geleid tot een sterke groei van het aantal
afgegeven tewerkstellingsvergunningen.
Van het totale aantal voor MOE-werknemers afgegeven tewerkstellingsvergunningen van
24.728 zijn er in 2004 16.538 verleend in de land- en tuinbouw, waarvan 15.467 voor
seizoenwerkers (daarnaast worden in de land- en tuinbouw ook tewerkstellingsvergunningen
afgegeven voor bijvoorbeeld stagiaires). Dit is een toename van bijna 9.000 in vergelijking
met 2003. Ook in de slachterijen/vleesverwerkende industrie is het aantal afgegeven
tewerkstellingsvergunningen fors gestegen. Beide sectoren zijn goed voor 90% van de totale
toename van het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen voor MOE-landen in 2004.
Inmiddels zijn de tuinbouw en de slachterijen/vleesverwerkende industrie per 1 september
2004 respectievelijk 1 februari 2005 niet langer vrijgesteld.
In de binnenvaart en het internationaal transport heeft de vrijstelling geleid tot een geringe
toename van het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen. In de zorgsector is voor de
vrijgestelde functies geen enkele tewerkstellingsvergunning afgegeven. De kwalificatie-
vereisten voor deze functies blijken een struikelblok te zijn voor het vervullen met personeel
uit de nieuwe lidstaten.
Tot slot kunnen de afgegeven tewerkstellingsvergunningen worden uitgesplitst naar
beleidscategorieën. Dit is relevant, omdat daarmee wordt aangegeven welke categorieën
tewerkstellingsvergunningen met een volledige Wav-toets zijn afgegeven. Een volledige
Wav-toets houdt in dat de aanvragen om tewerkstellingsvergunningen worden getoetst op
aanwezigheid van prioriteitgenietend arbeidsaanbod vanwege het risico op verdringing van
dit arbeidsaanbod. Voor andere categorieën geldt dat vanwege de aard van het werk er
geen risico van verdringing is en dat daarom op grond van de regelgeving niet wordt getoetst
op aanwezigheid van prioriteitgenietend arbeidsaanbod. Ongeveer de helft van het aantal
aanvragen om tewerkstellingsvergunningen voor MOE-werknemers is getoetst aan de
arbeidsmarkt. Wanneer echter de tuinbouw buiten beschouwing gelaten wordt, is dat nog
maar maximaal 1.868 (1e toelating bedrijfsleven + overige).
12
Tabel 3. Tewerkstellingsvergunningen MOE-landen naar beleidscategorie 2004
Beleidscategorie Aantal Percentage Volledige
Wav-toets
LTO-project 9.987 40% Ja
Vrijgestelde 9.664 39% Nee
sectoren
Stagiaires 1.715 7% Nee
1e toelating 1.498 6% Ja
bedrijfsleven
Praktikanten 664 3% Nee
Levering goederen 261 1% Nee
Studenten 216 1% Nee
Sleutelpersoneel 198 1% Nee
internationale
concerns
Wetenschappelijk 155 1% Nee
personeel
Overige 370 2% -
Totaal 24.728 101 -
c. Duur van de afgegeven tewerkstellingsvergunningen.
Conform het Toetredingsverdrag met de nieuwe lidstaten zijn werknemers uit de MOE-landen
die legaal één jaar ononderbroken hebben gewerkt in een `oude' EU-lidstaat, in die lidstaat
vrij op de arbeidsmarkt. Iedere tewerkstellingsvergunning die wordt afgegeven voor ten minste
één jaar, biedt een MOE-werknemer dan ook de mogelijkheid tot permanente toegang tot de
Nederlandse arbeidsmarkt. Dit geldt overigens niet voor stagiaires die een
tewerkstellingsvergunning kunnen krijgen voor maximaal één jaar; zij verrichten immers geen
reguliere arbeid.
Tabel 4: Afgegeven tewerkstellingsvergunningen voor MOE-landers naar
geldigheidsduur in 2004
Duur twv's max. arbeidsjaren
Max. 2 maanden 5.480 913
2 maanden tot 24 weken 13.602 6.277
24 weken tot 1 jaar 3.137 3.137
Langer dan 1 jaar 2.509 2.509
Totaal 24.728 12.836
De meeste tewerkstellingsvergunningen die voor minder dan één jaar zijn afgegeven, hebben
betrekking op het seizoenswerk in de tuinbouw. Op grond van de vrijstellingsregeling in de
13
tuinbouw zijn 5.480 tewerkstellingsvergunningen met een maximale geldigheidsduur van 2
maanden afgegeven. De overige 9.987 tewerkstellingsvergunningen die voor seizoenswerk in
de tuinbouw zijn afgegeven, hebben een maximale geldigheidsduur van 24 weken. Het
maximale aantal arbeidsjaren van MOE-werknemers in de tuinbouw bedraagt dan ook:
5.522. Het maximale aantal arbeidsjaren, vervuld door MOE-werknemers in de overige
sectoren, bedraagt: 7.314. Het aantal volledig aan de Wav getoetste
tewerkstellingsvergunningen bedraagt in arbeidsjaren maximaal : 6.477.6 Aanvragen om
tewerkstellingsvergunningen worden volledig getoetst wanneer er sprake is van een risico van
verdringing.
d. Nationaliteit
Wat betreft de nationaliteit van de MOE-werknemers vormen de Polen met 20.439 personen
verreweg de grootste categorie. Hiervoor zijn twee oorzaken. In de eerste plaats heeft Polen
verreweg de grootste arbeidsmarkt van de nieuwe lidstaten en kent het land bovendien een
grote werkloosheid. In de tweede plaats zijn al vanaf de jaren '80 Polen actief in het
seizoenswerk in de tuinbouw. Hierdoor zijn netwerken tussen Nederlandse werkgevers en
Poolse werknemers ontstaan die een stimulerend effect hebben op arbeidsmigratie.
Figuur 2 : nationaliteit MOE-werknemers.
Overig: 3%
Hongaren: 4%
Slowaken: 5%
Tsjechen: 6%
Polen: 82%
e. Functieniveau
Uit onderstaande tabel 5 blijkt dat MOE-werknemers met name lager geschoolde functies
vervullen. Voor een groot deel wordt dit verklaard door het seizoenwerk in de tuinbouw,
waarin met name Polen werkzaam zijn. Voor de overige nationaliteiten geldt dat vooral
functies op middelbaar niveau worden uitgeoefend. Het gaat daarbij onder meer om functies
in het internationaal transport.
6 Zie tabel 3. Voor de categorieën `1e toelating bedrijfsleven' en `overige' is een volledig arbeidsjaar gerekend,
voor het LTO-project max. 24 weken.
14
Tabel 5: Nationaliteit en functieniveau
Laag Midden Hoog Onbekend
Polen 13.696 3.002 339 3.093
Tsjechen 207 897 167 184
Hongaren 189 579 152 160
Slowaken 195 820 125 94
Litouwers 158 114 11 19
Esten 3 12 17 5
Letten 32 20 17 3
Slovenen 8 14 11 17
Totaal 14.488 5.485 839 3.575
f. De CPB-raming en Het RWI rapport `Poolshoogte'
Het aantal van 24.728 afgegeven tewerkstellingsvergunningen ligt hoger dan de
oorspronkelijk door het kabinet vastgestelde grenswaarde van 22.000 maar valt wel binnen
de raming van het CPB voor wat betreft de bruto instroom van arbeidsmigranten. Deze
werd geraamd op 7.500 tot 15.000 arbeidsmigranten (netto 5.000 tot 10.000) en 10.000
seizoenswerkers. Met name het aantal seizoenarbeiders (15.467) is aanzienlijk hoger dan het
CPB heeft geraamd. Het aantal arbeidsmigranten exclusief de seizoenswerkers (9.261)valt
wel binnen de raming van het CPB. Een belangrijke kanttekening is evenwel dat de CPB-
raming uitging van een situatie van een vrij verkeer van werknemers, terwijl de actuele cijfers
over 2004 betrekking hebben op een situatie waarin voor het overgrote deel van de
arbeidsmarkt een restrictief toelatingsbeleid gold. Wanneer hiermee rekening gehouden
wordt, is het aantal toegelaten MOE-werknemers in 2004 hoger dan op grond van de CPB
raming mocht worden verwacht.
Het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen ligt lager dan het aantal werkzame Polen
dat in het RWI rapport Poolshoogte wordt genoemd. Dit rapport spreekt over een geschat
aantal van 34.000 tot 53.000 Polen die in Nederland werkzaam zouden zijn. Dit verschil
heeft voor een groot deel te maken met het feit dat de RWI de zogenoemde `Duitse' Polen
en de zelfstandigen meeneemt in haar berekening. Duitse Polen zijn Polen met een Duits
paspoort op wie het vrij verkeer van werknemers van toepassing is. De vraag of het
wenselijk is om de overgangsregeling voor het vrij verkeer van werknemers per 1 mei 2005
al dan niet te liberaliseren, is voor deze categorie werknemers en voor de zelfstandigen uit de
MOE-landen niet relevant.
g. Geweigerde vergunningen
Ondanks het bestaan van een soepele toelatingsregeling voor MOE-arbeidsmigranten in
verschillende sectoren, worden niet alle aanvragen om een tewerkstellingsvergunning
gehonoreerd. Uit tabel 7 blijkt dat 84% van het aantal aanvragen daadwerkelijk leidt tot
15
verlening van de vergunning. Dit percentage wijkt voor MOE-werknemers niet veel af van dat
van niet-MOE-werknemers.
Tabel 6: Niet-verleende tewerkstellingsvergunningen
MOE- Totaal
werknemers
aangevraagd 29.476 54.243
verleend 24.728 44.207
geweigerd 2.800 6.342
niet in behandeling 43 151
genomen
ingetrokken 1.817 3.910
Intrekking van een aanvraag vindt plaats omdat de werkzaamheden vervallen zijn, de
werkgever en de arbeidsmigrant toch niet een arbeidsovereenkomst aangaan, of omdat een
werkgever de aanvraag intrekt, omdat hem duidelijk wordt dat hij geen kans heeft op afgifte
van de vergunning.
De meeste weigeringen hebben in 2004 plaats gevonden in de tuinbouw (1.537), op grond van
onvoldoende wervingsinspanningen van de werkgever. Bij onvoldoende wervingsinspanningen
wordt aangenomen dat in principe prioriteitgenietend arbeidsaanbod voor de functie
beschikbaar is. In het internationaal wegvervoer zijn 216 vergunningen geweigerd, in de
binnenvaart 284 en in de slachterijen/vleesverwerkende industrie 494. In deze sectoren was de
weigering met name gebaseerd op het niet betalen van een marktconforme beloning. Een
vrijstelling van de arbeidsmarkttoets betekent derhalve niet dat automatisch de
tewerkstellingsvergunningen worden verleend.
h. Conclusie
· Het aantal afgegeven tewerkstellingvergunningen voor MOE-werknemers is in 2004 bijna
verdubbeld van 12.540 tot 24.728. Dat is 56% van het totaal aantal afgegeven
tewerkstellingsvergunningen. Dit aantal is iets hoger dan de raming die in januari 2004 door het
CPB is gemaakt. Deze raming ging echter uit van een situatie van volledig vrij verkeer van
werknemers.
· De grootste stijging van het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen vond plaats in de
land- en tuinbouw: van 7.630 naar 16. 538 en de slachterijen/vleesverwerkende industrie: van
600 naar 3.000. Beide sectoren nemen meer dan 90% van de stijging voor hun rekening. In
overige sectoren en beroepen zijn de verschillen met 2003 minimaal.
· Het overgrote deel van de MOE-werknemers komt uit Polen: 20.439 van de 24.728.
· Berekend in arbeidsjaren is de arbeidsmigratie vanuit de MOE-landen aanzienlijk minder dan
het aantal arbeidsmigranten, namelijk maximaal 12.836 . Van die 12.836 arbeidsjaren, is bij
maximaal 6.477 arbeidsjaren getoetst op de aanwezigheid van prioriteitgenietend
arbeidsaanbod.
· Het overgrote deel van de MOE-arbeidsmigranten vindt werk in laaggeschoolde arbeid.
16
6. Verklaring van aantal toegelaten MOE-landers
De toename van het aantal tewerkstellingsvergunningen voor MOE-werknemers wordt
hoofdzakelijk door twee factoren veroorzaakt.
· In de eerste plaats heeft de vrijstelling van de individuele arbeidsmarkttoets geleid tot een
toename van het aantal aangevraagde en verleende tewerkstellingsvergunningen. In de
slachterijen/vleesverwerkende industrie is het aantal tewerkstellingsvergunningen in 2004
meer dan verviervoudigd van rond de 600 naar bijna 2.800 .Ook in de tuinbouw zijn tussen
1 juni en 1 september 2004 een groot aantal tewerkstellingsvergunningen met vrijstelling
verleend (5.480). In de overige sectoren met een vrijstelling is de toename aanzienlijk
beperkter.
· In de tweede plaats is de deelname van tuinders aan het LTO/CWI-project sterk gestegen.
Het aantal gemelde vacatures steeg daardoor van 8.380 in 2003 tot 16.090 in 2004.
Naarmate voor deze toename geen prioriteitgenietend arbeidsaanbod geplaatst is, zijn er
tewerkstellingsvergunningen afgegeven. en daarmee ook het aantal aangevraagde en
afgegeven tewerkstellingsvergunningen.
· Een derde factor die een rol heeft gespeeld, is de legalisering van voorheen illegale
werknemers uit de MOE-landen. Uit de evaluatie van het LTO/CWI-project in de tuinbouw
blijkt dat de toegenomen deelname aan het project heeft geleid tot een vermindering van de
illegale tewerkstelling in de tuinbouw. De (dreigende) invoering van de hoge bestuurlijke
boete in de Wet arbeid vreemdelingen heeft een stimulerend effect gehad op werkgevers om
arbeid te legaliseren. Wanneer het gaat om illegale tewerkstelling van MOE-werknemers in
zijn geheel, ziet de Arbeidsinspectie geen vermindering van illegaliteit. Wel treedt er een
verschuiving op. Ook in andere vrijgestelde sectoren, de binnenvaart en het internationaal
transport en de slachterijen/vleesverwerkende industrie zijn er dergelijke signalen van
legalisering. 7 In andere sectoren, en met name de bouw, is er daarentegen sprake van een
toename de door de AI gesignaleerde illegale tewerkstelling te constateren (zie ook bijlage
3).
· Een vierde factor is het bestaan van netwerken, met name in de tuinbouw en het
internationaal transport, tussen Nederlandse werkgevers en met name Poolse
arbeidskrachten. Al vanaf de jaren '80 zijn met name Poolse werknemers in deze sectoren
actief. Het bestaan van netwerken zijn een belangrijke faciliterende voorwaarde voor
migratie en hebben bij versoepeling van beleid een aanzuigende werking.
7. Effecten van arbeidsmigratie MOE-landers
a. Algemeen
Hoewel het aantal arbeidsmigranten uit de MOE-landen in 2004 sterk is gestegen, zijn de
effecten van deze migratie op de arbeidsmarkt beperkt om een tweetal redenen.
In de eerste plaats is op het totaal van de Nederlandse arbeidsmarkt het aantal toegelaten
MOE-werknemers uiterst klein en zijn de sociaal-economische effecten navenant. In 2004
7 Uit berichten van de Engelse ambassade blijkt dat in het VK bijna de helft van het aantal MOE-werknemers dat
zich heeft geregistreerd al voor 1 mei 2004 daar aanwezig was. Verondersteld wordt dat een deel van hen eerder
illegaal in het VK werkte.
17
kent Nederland een werkende beroepsbevolking van 7.183.000 personen. Het aantal
toegelaten MOE-werknemers is 24.728, dat is 0,3%.
In de tweede plaats heeft een groot deel van de afgegeven tewerkstellingsvergunningen een
geldigheidsduur van minder dan 24 weken. Het maximaal aantal arbeidsjaren dat door
MOE-werknemers is gewerkt, is dat nog aanzienlijk minder, namelijk 12.836. Op een totaal
arbeidsvolume in Nederland in 2004 van 6.357.000 is dat 0,2%.
Hoewel in het algemeen de effecten van de arbeidsmigratie uit de nieuwe lidstaten op de
Nederlandse arbeidsmarkt gering zijn, zijn er sectoraal wel grote verschillen. Zoals eerder
aangegeven zijn met name in de tuinbouw en in de slachterijen/vleesverwerkende industrie
relatief veel MOE-werknemers toegelaten. Verdringende effecten vanwege de
arbeidsmigratie uit de MOE-landen kunnen zich in deze sectoren hebben voorgedaan (zie
par. 7b). Hieronder wil ik daar nader op ingaan. Voor de overige sectoren geldt dat de
arbeidsmigratie in het algemeen een positieve bijdrage heeft geleverd aan de Nederlandse
economie. Vacatures waarvoor geen prioriteitgenietend arbeidsaanbod beschikbaar was,
zijn vervuld, waardoor de bedrijfsvoering zijn voortgang kon hebben. Feitelijk sluit dit
volledig aan bij het beleid dat aan de Wet arbeid vreemdelingen ten grondslag ligt: het
voorkomen van verdringing van prioriteitgenietend arbeidsaanbod enerzijds en bij een tekort
daaraan, het vervullen van vacatures door vreemdelingen anderzijds. Daarnaast hebben
arbeidsmigranten sociale premies en belastingen betaald en als zodanig een positieve
bijdrage geleverd aan de openbare kas.
b. Tuinbouw, slachterijen en vleesverwerkende industrie
Voor de slachterijen/vleesverwerkende industrie en voor de oogstwerkzaamheden in de
tuinbouw gaat het om laaggeschoolde arbeid die vanwege het karakter (zwaar, onregelmatig,
laagbetaald) moeilijk vervulbaar blijkt te zijn met prioriteitgenietend arbeidsaanbod. In de
brief die op 15 maart 2005 naar de Tweede Kamer is verzonden, geeft het kabinet aan dat
er veel werknemers uit de MOE-landen werkzaam zijn in de oogst en buitengewoon weinig
binnenlandse werkzoekenden.8 Deze onwenselijke situatie bestaat al gedurende langere tijd.
Met de grote toename van het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen aan MOE-
werknemers in de tuinbouwsector in 2004, komt dit probleem echter nog pregnanter naar
voren. De vrijstelling op basis van de motie Bruls/Varela heeft geleid tot een groot aantal
verleningen, maar ook buiten de vrijstelling om zijn veel tewerkstellingsvergunningen
afgegeven. Voorzover er sprake is van legalisering van voorheel illegale arbeid, is dit een
positief effect. De mogelijkheid om MOE-werknemers in te zetten in de
oogstwerkzaamheden kan ertoe hebben geleid dat werkgevers minder inspanningen hebben
verricht om Nederlands arbeidsaanbod aan te trekken, waardoor verdringende effecten zijn
opgetreden. Voor het kabinet is de gang van zaken in 2004 in ieder geval aanleiding geweest
om, zoals in de brief van 15 maart 2005 is verwoord, een groot pakket van maatregelen te
nemen om in 2005 meer Nederlandse werkzoekenden en uitkeringsgerechtigden naar de
oogstwerkzaamheden in de tuinbouw te bemiddelen.
Ook voor de slachterijen en vleesverwerkende industrie geldt dat aanzienlijk meer
werknemers uit de nieuwe lidstaten zijn toegelaten. Hoewel er binnen deze sector geen
8 TK 2004-2005, 29 544, nr. 16.
18
sprake is van een toegenomen aantal ontslagvergunningen of een toename van het aantal
ingeschreven werkzoekenden (wat zou kunnen wijzen op verdringende effecten), heeft CWI
de slachterijen/vleesverwerkende industrie vanaf 1 februari 2005 niet meer aangewezen als
vrijgestelde sector. Met de instroom van MOE-werknemers in 2004 is het bestaande tekort
in de sector opgelost.
8. Alternatieven voor het werknemersverkeer
In deze evaluatie gaat het om de vraag of het wenselijk is het werknemersverkeer met de
MOE-landen per 1 mei 2005 verder te liberaliseren. Bij de beantwoording van deze vraag is
het relevant rekening te houden met andere wijzen waarop MOE-burgers in Nederland
arbeid kunnen verrichten. Naast het werknemersverkeer is er binnen de EU het vrij verkeer
van diensten en het recht om als zelfstandige (al dan niet met personeel) arbeid te verrichten.
Het dienstenverkeer en met name het inschakelen van zelfstandigen kunnen leiden tot
aanzienlijke besparing op de kosten van arbeid voor de Nederlandse opdrachtgever (zie
hiervoor het RWI-rapport Poolshoogte, waarin hierover uitvoerig onderzoek is gedaan).
Beide routes zijn evenwel, als aan de voorwaarden wordt voldaan, legaal. Door de
voorgenomen uitbreiding van de werkingssfeer van de Wet arbeidsvoorwaarden
grensoverschrijdende arbeid (Waga) zal het kostenvoordeel bij dienstverlening grotendeels
wegvallen. Daarnaast is er de mogelijkheid van illegale tewerkstelling als illegaal alternatief.
Dit alternatief wordt uiteraard krachtig bestreden, onder meer door de invoering van de
hoge bestuurlijke boete per 1 januari 2005.
Een verdere uitwerking van deze alternatieve routes is weergegeven in bijlage 4.
9. Ontwikkelingen in andere EU-lidstaten
Vrijwel alle lidstaten van de EU hanteren de communautaire overgangsregeling en passen de
eerste twee jaar na toetreding nationale maatregelen toe, onverlet de mogelijkheid om de
toegang tot hun arbeidsmarkten direct na toetreding te liberaliseren.. Uitzonderingen hierop
zijn Ierland, Zweden, het Verenigd Koninkrijk en in mindere mate Denemarken.
Ierland en Zweden hebben een volledig vrij verkeer van werknemers geïmplementeerd. Het
Verenigd Koninkrijk heeft de tewerkstellingsvergunningsplicht afgeschaft voor MOE-
werknemers, maar stelt wel als eis dat MOE-werknemers zich melden om inzicht te houden
op het aantal toegelaten MOE-werknemers. Denemarken handhaaft de
tewerkstellingsvergunningsplicht, maar zonder arbeidsmarkttoets. Het wil de vergunning
gebruiken als instrument om de arbeidsvoorwaarden van de MOE-landers te kunnen
controleren.
De Europese Commissie zal in het voorjaar 2006 een uitgebreid onderzoek naar de werking
van de overgangsmaatregel inzake het vrij verkeer van werknemers publiceren ten behoeve
van de besluitvorming over het werknemersverkeer per 1 mei 2006. Op basis van dit
onderzoek zullen naar verwachting met meer stelligheid conclusies getrokken kunnen
worden. Voorzover de andere EU-lidstaten informatie beschikbaar hebben gesteld, kunnen
daaruit met enige terughoudendheid de volgende conclusies worden getrokken
19
Landen met een vrij verkeer van werknemers laten in 2004 een sterke instroom van het
aantal MOE-werknemers zien. Het VK heeft tussen 1 mei 2004 t/m 31 december 2004
122.770 MOE-werknemers geregistreerd.. In vergelijking met het aantal afgegeven
werkvergunningen in 2003 van 14.974 is dit een zeer aanzienlijke stijging. Daarbij past wel
de kanttekening dat volgens het VK bijna 40% van deze MOE-werknemers al voor 1 mei
2004 in het VK aanwezig was. In Ierland is het aantal MOE-werknemers bijna
verviervoudigd, van 8.231 in 2003 tot naar schatting 35.200 in 2004. Beide landen hebben,
ondanks de grote instroom van MOE-werknemers, aangegeven het beleid niet te wijzigen.
In Zweden en Denemarken is de stijging minder groot. In Zweden steeg het aantal MOE-
werknemers (exclusief seizoenswerkers) van 2.100 in 2003 naar 3.900 in 2004. In
Denemarken steeg het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen (vanaf 1 mei 2004
zonder arbeidsmarkttoets) van 776 naar 2.119.
Het overgrote deel van de MOE-werknemers in bovengenoemde landen verricht
laaggeschoolde arbeid. Sectoren die genoemd worden zijn: tuinbouw (seizoenwerk), de
schoonmaaksector, de horeca en de bouw.
In Duitsland, Frankrijk en Oostenrijk, die een restrictief arbeidsmigratiebeleid voeren, is het
aantal tewerkstellingsvergunningen voor MOE-werknemers ook gestegen, maar in mindere
mate. In Duitsland bedroeg de stijging in 2004 2,5% tot 318.111, in Frankrijk met 13% tot
9.494 en in Oostenrijk 20% tot 41.500. Duitsland heeft aangegeven dat het in ieder geval tot
1 mei 2006 de overgangsregeling zal hanteren. Voor 1 mei 2006 zal een beslissing worden
genomen over een mogelijke verlenging van de overgangsregeling, waarbij de ervaringen met
de nieuwe Immigratiewet zullen worden meegewogen. De andere landen hebben aangegeven
dat een tussentijdse wijziging van beleid vóór 1 mei 2006 geen onderwerp van politieke
discussie is.
Over de situatie in België, Luxemburg, Italië, Spanje, Portugal en Griekenland zijn op dit
moment nog geen betrouwbare cijfers beschikbaar.
10. Te verwachten arbeidsmigratie tot 1 mei 2006
De vraag hoeveel MOE-werknemers zich bij ongewijzigd beleid tussen 1 mei 2005 en 1 mei
2006 in Nederland arbeid zullen verrichten, is afhankelijk van de economische ontwikkeling
in Nederland en in de MOE-landen en van mogelijke wijzigingen in het toelatingsbeleid van
andere EU-lidstaten.
Hoewel de economische situatie in de MOE-landen naar verwachting volgend jaar zal
verbeteren, blijft het verschil in werkgelegenheid en het verschil in loon nog dermate groot
dat er een aanzienlijke push-factor voor migratie aanwezig blijft (zie bijlage 5). Indien de
Nederlandse economie het komend jaar aantrekt, zal dat een grotere vraag naar arbeid en
arbeidsmigranten - tot gevolg hebben.
Een andere factor die invloed kan hebben op de arbeidsmigratie naar Nederland vanaf 1 mei
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid