Vrije Universiteit Amsterdam

Persbericht

Promotie politiesocioloog Jaap Timmer

Betere informatie over geweld en agressie maakt politiewerk veiliger

Politiewerk is de afgelopen decennia onveiliger geworden. Het aantal gewonde agenten door burgergeweld (per duizend politieambtenaren) is in vijfentwintig jaar verdubbeld. Toegenomen agressie en geweld in de maatschappij hebben hieraan bijgedragen, maar kunnen de cijfers niet helemaal verklaren. Verbetering van de politieopleiding en -training en van de politieorganisatie als geheel, aan de hand van verbeterde registratie en analyse van geweldincidenten, moeten de trend keren. Dat stelt politiesocioloog Jaap Timmer, die dinsdag 26 april zijn proefschrift verdedigt getiteld Politiegeweld. Geweldgebruik van en tegen de politie in Nederland.

Hoewel er de afgelopen vijfentwintig jaar veel is bereikt op het gebied van beheersing van gevaar en geweld bij politiewerk, zijn belangrijke verbeteringen nodig en mogelijk. Volgens Jaap Timmer geldt dat met name voor de afwikkeling van geweldmeldingen, de registratie en verantwoording van politiegeweld, de objectiviteit van het onderzoek naar de rechtmatigheid van politiegeweld en de kwaliteit van de beoordeling hiervan. Verbetering van deze aspecten maakt het schijnbaar onvoorspelbare in politiewerk namelijk meer voorspelbaar, en daarmee de politiepraktijk veiliger. Het geweldmonopolie zelf in de Nederlandse samenleving staat niet principieel ter discussie, al zal het volgens Timmer nooit een rustig bezit worden. Aan het onderzoek van Timmer heeft de hele Nederlandse politieorganisatie meegewerkt. De politiesocioloog raadpleegde daarnaast onder meer archieven en dossiers van de Rijksrecherche, rechtbanken, parketten van het Openbaar Ministerie en het Nederlands Forensisch Instituut. Verder sprak en correspondeerde Timmer met vele politie- en justitiefunctionarissen.

De afgelopen vijfentwintig jaar is de geweldscriminaliteit in Nederland toegenomen. Moord en doodslag zijn ongeveer verdubbeld, aangiftecijfers van andere geweldmisdrijven vervijfvoudigd en ook het illegaal (vuur-)wapenbezit nam toe. Desondanks is het politiegeweld - gemeten naar het aantal slachtoffers van politiekogels - niet gegroeid in ernst en omvang. Het aantal burgers dat jaarlijks door politiekogels omkomt of gewond raakt, is al een kwart eeuw stabiel. Timmer wijst erop dat studies in onder meer Australië, Latijns Amerika en de Verenigde Staten laten zien dat naarmate de politie minder hiërarchisch is georganiseerd en meer in de samenleving staat, het politiegeweld in aard en omvang beperkt blijft. Ook regelmatige herziening van de wettelijke geweldbepalingen, helpt het geweld in de hand te houden. Deze factoren verklaren waarschijnlijk deels het ingetogen politiegeweld in Nederland. Aan de derde factor die aantoonbaar het politiegeweld kan dempen, valt in Nederland het nodige te verbeteren: de interne en externe openheid van informatie over politiegeweld, en de verantwoording en beoordeling daarvan.

Het aantal gewonde agenten (per duizend politiebeambten) steeg van 6 in 1974 naar 16 in 2000. Om die stijgende trend te keren, adviseert Timmer extra zorg te besteden aan de veiligheid van politiewerk. Inzicht in de aard en de omvang van het geweldgebruik van én tegen de politie is noodzakelijk voor verbetering van opleiding en training en voor goede informatieverstrekking, maar verplichte eenduidige registratie ontbreekt. Zo verschillen regels voor registratie en toetsing van geweldincidenten tussen politieregio's onderling. Timmer stelt dat het politiewerk in gevaarsituaties veiliger zal worden door informatiegestuurd optreden, net zoals de aanpak van strafbare feiten door burgers recentelijk is verbeterd door het zogeheten informatiegestuurd opsporen.

De oprichting en ontwikkeling van de Mobiele Eenheid (handhaving van de openbare orde) en Arrestatieteams (politiewerk onder levensbedreigende en risicovolle omstandigheden) hebben bijgedragen aan de veiligheid van het politiewerk. Sinds begin jaren 1990 is echter in sommige politieregio's een nieuw geweldspecialisme ontstaan. Deze zogeheten regionale of districtgebonden ondersteuningsgroepen gebruiken procedures en vaardigheden uit de opleiding Vaardigheden Aanhouden in Groepsverband (VAG) van de Politieacademie. De VAG-teams verrichten in inmiddels evenveel aanhoudingen als de Arrestatieteams bij elkaar. Door de indringende aard van het optreden van deze VAG-teams is er in feite sprake van een nieuw, zij het informeel en ongeregeld geweldspecialisme. Dit betekent versnippering van geweldspecialismen zonder dat daaraan politiek-bestuurlijke besluitvorming ten grondslag ligt. Het nadelige gevolg van de versnippering waarop Timmer wijst, is dat indringende aanhoudingsmethoden die de politieministers willen voorbehouden aan de Arrestatieteams, worden toegepast door minder goed getrainde teams zonder dat de Hoofdofficier van Justitie de juistheid van het gebruik van die methoden heeft getoetst.



Vrije Universiteit Amsterdam