046 - Prof.dr. René Boomkens, cultuurfilosoof: 'Wij zijn allang geen
Nederlanders meer.'
Datum: 20 april 2005
Moeten we ons zorgen maken over het beschavingspeil in Nederland? Het
antwoord op deze vraag brengt de VPRO op zondag 24 april met haar
uitzending `De Grote Avond van de Beschaving'. René Boomkens,
hoogleraar sociale en cultuurfilosofie aan de faculteit der
Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit Groningen, schroomt niet om nu
alvast een voorschot te nemen: `Wat nou Nederlandse beschaving?
Eigenlijk zijn we allang geen Nederlanders meer.'
`Neem zo'n debat over een canon van de vaderlandse geschiedenis. Dat
is één grote vergissing. Geleerden buitelen over elkaar heen om te
vertellen dat we meer aandacht moeten hebben voor de Slag bij
Nieuwpoort in 1600. En ik maar denken dat een van de verworvenheden
van de laatste dertig jaar is dat we juist níet meer op een
patriottische manier naar ons verleden hoeven te kijken. Dat we ook
oog mogen hebben voor de Molukken, de Antillen en andere plaatsen uit
ons koloniale verleden.'
McDonaldisering
`Het is niet voor niets,' denkt Boomkens, `dat we het contact met de
Tachtigjarige Oorlog aan het verliezen zijn. Want Nederland is veel
verder met het proces van internationalisatie dan veel mensen denken.
De "McDonaldisering" is tot in de verste uithoeken van ons land
doorgedrongen, internationale invloeden zijn overal. Daarom moeten we
de aandacht voor de Nederlandse cultuur en historie in een
internationaal kader plaatsen. Dat is niet nieuw. Nederlanders zijn
altijd vertalers geweest. Een doorgeefluik voor interessante
ontwikkelingen. We oriënteren ons al eeuwen op Amerika en op Europa,
daar moeten we niet te moeilijk over doen.'
Als het zo simpel ligt, waarom dan toch die Oranje-oprisping, de roep
om Multatuli, de Bataafse Republiek en Willem van Oranje als hart van
onze beschaving? Boomkens: `De elite voelt zich bedreigd, samen met
een aantal politici. Ze zijn bang dat een ander soort cultuurdragers
de macht overneemt, dat de Ivo Niehes het winnen van de Michaël
Zeemannen. Ze willen de hoge Nederlandse cultuur koste wat het kost
behouden. De beschaving musealiseren, in een blikje stoppen en zorgen
dat niemand er afbreuk aan kan doen.'
Volkscultuur
De vraag is of deze hoge cultuur synoniem is voor Nederlandse
beschaving. Het grootste deel van de Nederlandse cultuur wordt niet
vormgegeven door de elite, maar door de massa, het volk. Vroeger werd
de elite nauwelijks geconfronteerd met deze volkscultuur; ze leefde in
een geïsoleerde wereld met literatuur en wetenschappen. Tegenwoordig
is dat niet meer mogelijk. De nieuwe volkscultuur openbaart zich aan
iedereen, bijvoorbeeld via de massamedia.
Dus wordt de Nederlandse elite geconfronteerd met de dynamiek van de
massa. Die staat altijd al onder grote invloed van andere landen, maar
sinds de Marshallhulp met name onder die van Amerika. `De band
Pussycat zingt over de Mississippi, niet over de Maas. En Ilse de
Lange uit Almelo speelt countrymuziek. Je ertegen verzetten door een
kunstmatig "Nederlanderschap" in het leven te roepen heeft geen zin.'
Wantrouwen
Boomkens benadrukt dat het niet de voltallige Nederlandse elite is die
wil teruggrijpen op eenvoudiger tijden met leuzen als `fatsoen moet je
doen'. Ondernemers, academici en architecten bijvoorbeeld, zijn altijd
al internationaal georiënteerd geweest. De publieke intellectuelen
zouden er volgens Boomkens beter aan doen om de volkscultuur
genuanceerder te bekijken en haar rol serieuzer te nemen, dan deze te
verwerpen of te bestrijden met een flinke portie "beschaving": `We
moeten kijken naar de positie van Nederland in de wereld. Wat leren
wij van anderen en wat leren zij van ons?'
Curriculum Vitae
René Boomkens studeerde tot 1982 filosofie aan de Universiteit van
Amsterdam. In 1998 promoveerde hij aan de RUG op een onderzoek naar
stedelijke cultuur. Sindsdien is hij als hoogleraar sociale en
cultuurfilosofie verbonden aan de faculteit der Wijsbegeerte en doet
onder andere onderzoek naar nieuwe media en globalisering. Momenteel
werkt Boomkens aan het boek `De nieuwe wanorde', over de gevolgen van
globalisering voor de alledaagse cultuur. Daarnaast ontwikkelt hij een
onderzoeksaanvraag voor NWO samen met de faculteit der Psychologische,
Pedagogische en Sociale Wetenschappen en de faculteit der Letteren.
Hierbij zal de betekenis die mensen aan zichzelf en hun cultuur
toeschrijven centraal staan.
Noot voor de pers
Informatie: prof. dr. R.W. Boomkens (050) 363 6152 (werk), e-mail:
R.W.Boomkens@philos.rug.nl
Rijksuniversiteit Groningen