Algemene Rekenkamer

Algemene Rekenkamer

- 21 april 2005 -

Integriteitszorg kan forse impuls gebruiken

Het systeem van integriteitszorg bij de ministeries heeft een forse impuls nodig. Sinds eerdere rekenkameronderzoeken naar integriteit in 1996 en 1998 is er wel meer aandacht voor integriteit, maar er worden bijvoorbeeld nog steeds weinig risicoanalyses gemaakt. Ook worden integriteitsinbreuken nauwelijks centraal geregistreerd en zijn beleidsevaluaties schaars.

Integriteit is een voorwaarde voor vertrouwen in het openbaar bestuur en daarom een belangrijk onderdeel van de onderzoeksstrategie 2004-2009 van de Algemene Rekenkamer. Als eerste stap is een nulmeting bij de kernministeries en enkele instellingen uitgevoerd: Zorg voor integriteit.

Uit de nulmeting blijkt dat alle 13 kerndepartementen aandacht besteden aan integriteit. Ze hebben vrijwel alle beleid, een gedragscode, regelgeving en doen integriteitsaudits. Van de tien onderzochte instellingen op afstand van het Rijk (Rechtspersonen met een wettelijke taak, RWT's) doen slechts zes iets aan integriteitszorg.

In de nulmeting zijn de volgende aspecten van integriteitsbeleid onderscheiden: risicoanalyse, gedragscode, interne controle, integriteitsaudits, registratie van meldingen en inbreuken, beleidsevaluatie, onderzoeksprotocol, aangifte bij het OM en de registratie van bestraffingen. De Algemene Rekenkamer benadrukt dat integriteitsbeleid breder moet zijn dan personeelszorg en zich bijvoorbeeld ook moet uitstrekken tot beveiliging en administratieve organisatie. Bij het integriteitsbeleid ontbreken concreet meetbare doelstellingen en evaluaties veelal.

Risicoanalyses nodig
Risicoanalyse is een fundament voor het integriteitsbeleid. In de nulmeting is nagegaan of kwetsbaarheden op het terrein van integriteit gestructureerd zijn geanalyseerd en vastgelegd. Slechts twee ministeries doen dit. Zes ministeries en vier RWT's hebben een beperkte vorm van risicoanalyse. In vergelijking met eerdere onderzoeken in 1996 en 1998 hebben de ministeries op dit punt weinig voortgang geboekt.

Aantal integriteitsinbreuken en bestraffing onduidelijk Er is weinig interne controle op de naleving van regels. Medewerkers weten vaak ook niet welke sancties zijn verbonden aan de overtreding van integriteitsregels. Sommige gedragscodes bevatten slechts 'kernwaarden' op een hoog abstractieniveau. Andere gedragscodes bevatten wel concrete regels op het gebied van bijvoorbeeld het accepteren van geschenken, geheimhouding, het omgaan met eigendommen van het ministerie, het melden van misstanden ('klokkenluidersregeling') en internetgebruik op het werk. De zwaarte van sancties bij overtreding van de regels is echter onduidelijk.

De meeste ministeries en instellingen registreren schendingen nog steeds niet centraal. Hierdoor blijft het onmogelijk een overzicht te geven van integriteitsinbreuken en de afhandeling ervan.

'Bevorderen dat integriteitszorg niet blijft steken in papier' De coördinerend minister van BZK wijst er in zijn reactie onder meer op dat het ook gaat om een cultuurvraagstuk. De Algemene Rekenkamer is het hiermee eens en bepleit een evenwicht tussen kaders en systemen aan de ene kant en gedragsbeïnvloeding aan de andere kant. Instrumenten als naleving en handhaving van regels helpen voorkomen dat integriteitszorg blijft steken in plannen op papier.

Self Assessment Integriteit (SAINT)
Het Ministerie van BZK (Bureau Integriteitbevordering Openbare Sector, BIOS, in oprichting), Bureau Integriteit gemeente Amsterdam en de Algemene Rekenkamer ontwikkelen gezamenlijk het instrument voor self assessment van integriteit SAINT.

Met dit instrument kan een publieke organisatie binnen één dag, tijdens een workshop, zicht krijgen op de belangrijkste kwetsbaarheden en risico's op integriteitsgebied en bepalen of het systeem van integriteitszorg verbetering behoeft.

Op dit moment vinden try-outs van de workshops plaats, die gevolgd zullen worden door pilots bij belangstellende organisaties. Vanaf najaar 2005 is de definitieve versie van SAINT beschikbaar.

Zie voor meer informatie www.integriteitoverheid.nl, www.amsterdam.nl /integriteit en www.rekenkamer.nl.



Algemene Rekenkamer