Nieuws
Stamceltherapie in China (3)
Enkele tientallen mensen met ALS uit Nederland zijn naar China gegaan
of gaan nog naar China om daar stamceltherapie te ondergaan. Hoewel
aanvankelijk de hoop en het enthousiasme de boventoon voerden, nemen
nu de kritische geluiden toe. Het ALS-Centrum heeft begrip voor de
keuze van patiënten, maar neemt op basis van eigen waarneming wel
duidelijk stelling.
Een belangrijke doelstelling van het ALS Centrum Nederland is een
betere behandeling te vinden voor mensen met ALS. Er zijn
verschillende mogelijkheden om dit te bereiken. Allereerst moeten we
meer weten over hoe de ziekte ontstaat. Het ALS Centrum werkt hier
intensief aan zowel in het laboratorium als in de kliniek.
Onderzoek in het ALS Centrum Nederland
Zo beschikken we over de nieuwste proefmodellen om ziektemechanismen
te bestuderen en potentiële nieuwe medicijnen uit te testen. Ook wordt
intensief samengewerkt met andere centra in de wereld en blijven we
goed geïnformeerd over nieuwe ontwikkelingen op het gebied van ALS.
Ook is ons doel om mogelijk werkzame behandelingen zo snel mogelijk
beschikbaar te krijgen voor mensen met ALS. Een partner hierin zijn de
farmaceutische bedrijven. Wij proberen deze bedrijven ervan te
overtuigen nieuwe medicijnen ook bij ALS uit te testen, ondanks dat
het commercieel voor hen minder interessant is dan andere meer
voorkomende chronische ziekten. Hierin zijn we de laatste jaren
succesvol geweest. Patiënten met ALS in Nederland hebben de afgelopen
jaren kunnen deelnemen aan een aantal grote internationale studies.
Ondanks dat deze studies tot op heden niet het gewenste resultaat
hebben laten zien, is het belangrijk dit voort te zetten, omdat het
leidt tot meer ervaring, expertise en samenwerking met ALS klinieken
in andere landen en farmaceutische bedrijven. Ook zetten we zelf
studies op. Een aantal jaren geleden is een Nederlandse studie naar
het effect van het voedingssupplement creatine afgerond
Combinatiebehandeling
Hoe komt nieuwe behandeling tot stand ? Hoe een studie naar
bijvoorbeeld een nieuw medicijn wordt opgezet is afhankelijk van wat
men verwacht van het effect van medicijnen. Het is mogelijk dat er een
medicijn is dat de klachten direct stopt of zelfs verbetert. Een
voorbeeld van dit soort medicijnen is antibiotica. Om het effect van
dit soort medicijnen goed vast te leggen is er slechts een kortdurende
studie met weinig patiënten nodig. Helaas zijn er bij chronische
ziekten maar weinig van dit soort medicijnen. Meer realistisch bij een
ziekte zoals ALS is het om te komen tot een aantal medicijnen die elk
afzonderlijk minder effect hebben, maar samen een beter effect. Deze
medicijnen zullen dus elk afzonderlijk slechts de achteruitgang van de
ziekte vertragen. Een voorbeeld van zo'n medicijn is Rilutek. Het
effect van medicijnen als deze kunnen alleen gevonden worden in
studies met een relatief groot aantal patiënten, waarbij ook een deel
van de patiënten een zg. "nepmedicijn", een placebo, krijgt.
Belangrijk is te realiseren dat Riluzole, waarbij individuele
patiënten niet direct een effect merken, nooit op de markt was gekomen
voor patiënten met ALS als het niet onderzocht was in een grote
zogenaamde placebo-gecontroleerde studie. Als Rilutek zonder onderzoek
beschikbaar gesteld zou zijn, zou iedereen nu al gestopt zijn, omdat
men het idee heeft dat er geen effect is. Nu hebben we behandeling
waarvan goed is aangetoond dat het een (bescheiden) effect heeft en
kunnen we op zoek gaan naar behandeling die samen met Rilutek een
beter effect geeft. Het doel is uiteindelijk te komen tot een
combinatie van medicijnen/behandelingen die de ziekte kunnen stoppen
of zelfs verbeteren. De strategie van combinatiebehandeling is
effectief gebleken bij zowel infectieziekten (tuberculose en AIDS),
als verschillende vormen van kanker.
Wat is het placebo-effect?
Een veel gestelde vraag is, waarom er in studies naar nieuwe
behandeling een nepmedicijn, een placebo, gebruikt moet worden. Zoals
hierboven is beschreven is dit met name belangrijk voor behandeling
die de ziekte niet direct stopt maar vertraagt. Het is belangrijk om
te weten dat bij elke behandeling die uitgetest wordt, er een
zogenaamd placebo-effect is. D.w.z. dat mensen, doordat ze een nieuw
medicijn krijgen, al het gevoel hebben zich beter te voelen. Dit is
een heel normaal verschijnsel. Iedereen kent wel het gevoel als mensen
tegen je zeggen " wat zie je er goed uit", je je vanzelf beter gaat
voelen, of anderom "wat zie je er moe uit, heb je niet goed geslapen
?", je je minder goed voelt. Zo geldt het ook voor het krijgen van
nieuwe medicijnen, alleen al het idee dat er iets gedaan wordt wat
mogelijk een gunstig effect geeft, geeft al een positief effect op de
klachten (= het placebo-effect).
Hetzelfde geldt bij ALS onderzoeken. Een voorbeeld hiervan is een
studie in Nederland bij ALS naar het effect van creatine. Hierbij werd
de spierkracht gemeten en in het begin van de studie nam de
spierkracht bij zowel de placebo- als de creatine-groep toe of bleef
tenminste gelijk, in tegenstelling tot de periode erna, waarbij er een
geleidelijke achteruitgang van de zwakte was te bemerken. Het placebo-
effect is een normaal verschijnsel, en niet "psychisch", waarmee in
alle studies naar nieuwe behandeling rekening gehouden moet worden.
Stamcellen
Stamcellen komen van nature in het menselijk lichaam voor,
bijvoorbeeld in het beenmerg, de plaats waar bloedcellen worden
gevormd. Ook uit embryonaal weefsel (weefsel afkomstig van een embryo,
bijvoorbeeld van een vrouw die een miskraam heeft gehad of na abortus)
en navelstrengbloed kunnen stamcellen worden gehaald. Stamcellen zijn
cellen die de mogelijkheid hebben zich te ontwikkelen tot allerlei
verschillende soorten cellen, zoals lever-, nier-, huid-, maar ook
verschillende soorten zenuwcellen. Tot welke cel de stamcel uitgroeit
is afhankelijk van hoe de cel gestimuleerd wordt en in welke omgeving
de cel zich bevindt. Hoe stamcellen gestimuleerd moeten worden om zich
te ontwikkelen tot bepaalde celtypen is tot op heden grotendeels nog
onbekend.
Stamceltherapie bij ALS
Bij ALS zijn de motorische zenuwcellen in het ruggenmerg en de
hersenen aangetast. De motorische zenuwcellen brengen de impulsen
vanuit de hersenen over naar de spieren. De motorische zenuwcellen
hebben uitlopers die naar de spieren gaan en zorgen dat die
geactiveerd worden. Deze uitlopers kunnen zeer lang zijn zoals
bijvoorbeeld van het ruggenmerg naar de voeten. Als de motorische
zenuwcellen beschadigd zijn ontstaat er zwakte in de spier. Het idee
van stamceltherapie is dat stamcellen, geïsoleerd uit embryo's, in het
lichaam gebracht worden en als motorische zenuwcellen moeten gaan
functioneren om de spieren opnieuw aan te sturen. Het idee lijkt
simpel maar in de praktijk is er nog een aantal problemen:
* Blijft de cel leven?
Er worden cellen uit een embryo gehaald, in een reageerbuis gedaan
en vervolgens bij de mens ingebracht. Gedurende dat traject is het
waarschijnlijk dat er cellen dood gaan. Door cellen in het lichaam
te brengen worden ze in een geheel andere omgeving gebracht en het
lichaam zal ze herkennen als iets "lichaamsvreemd" waardoor een
afweer/ontstekingsreactie in gang gezet wordt en de cellen worden
afgestoten. Bij één patient waarbij stamcellen waren ingebracht
konden de cellen niet meer worden teruggevonden bij obductie
enkele weken later. Ook is het mogelijk dat de cellen
ongecontroleerd gaan groeien waardoor een gezwel kan ontstaan,
zoals waargenomen bij dieren.
* Hoe wordt de stamcel een zenuwcel?
Alleen het inbrengen van stamcellen is niet het enige wat moet
gebeuren, de cellen moeten ook hun werk gaan doen. De stamcellen
moeten zich transformeren in een werkende zenuwcel. Als dit ook
daadwerkelijk gebeurt, dan is de vraag hoe deze nieuw gevormde
zenuwcellen naar de spieren toegaan die niet goed meer werken. Met
andere woorden de cellen moeten hele lange uitlopers gaan vormen
en die uitlopers moeten vervolgens hun weg vinden naar de spier.
De snelheid waarmee een zenuw kan groeien is maximaal enkele
millimeters per dag.
* Komen de cellen wel op de juiste plaats in het ruggenmerg?
De stamcellen worden ingebracht via 2 gaatjes geboord in de
schedel (dus een stuk boven het ruggenmerg). De cellen komen zo
ergens rondom het zenuwstelsel terecht. Het is zeer de vraag of de
cellen het ruggenmerg bereiken. Bij een onderzoek in een
ALS-muismodel werden stamcellen via een operatie in het gehele
ruggenmerg ingebracht. Bij de muis had dit overigens tot resultaat
dat er een iets langere overleving was, vergelijkbaar met het
effect van Rilutek, maar de ziekte kon niet gestopt of verbeterd
worden.
Ethische aspecten rondom stamcel therapie
Het is onethisch om patiënten met een zeer ernstige ziekte zoals ALS
tegen zeer hoge kosten een behandeling aan te bieden, waarvan het
effect (en de bijwerkingen) niet zijn aangetoond. Daarbij wordt het
effect van de aangeboden behandeling niet gemeten volgens
internationale afspraken. Het op deze manier aanbieden van behandeling
is misleidend voor patiënten en zal nooit kunnen leiden tot een
verbeterde behandeling die voor alle patienten beschikbaar is. Bij de
behandeling wordt gebruik gemaakt van materiaal van embryo's
geaborteerd in een relatief ver gevorderd stadium van de zwangerschap
(7e maand).
De huidige feiten over behandeling met stamceltherapie in China
* Sommige patienten uit Nederland en Belgie hebben de therapie
ondergaan en voelen zich beter.
* De veronderstelde verbetering van de kracht en ademhaling kan niet
worden bevestigd met de standaard metingen voor kracht en
ademhaling. De mate van verbetering (het gevoel meer kracht te
hebben, beter te kunnen lopen of beter te kunnen spreken) is
vergelijkbaar met de verbetering die we zien na het geven van een
placebo en kan veroorzaakt worden door het placebo-effect (zie
boven).
* De veronderstelde verbetering bij patienten trad al op enkele uren
na de behandeling. Het is bijna onmogelijk dat stamcellen al na
enkele uren zenuwcellen zijn geworden die ook functioneel zijn.
Het is onmogelijk dat de cellen in zo'n korte tijd de spier al
bereikt hebben.
* Stamceltherapie kan de progressie van de ziekte niet stoppen. Na
een veronderstelde verbetering in het begin, gaan de patienten
daarna verder achteruit. Ook dit is wat we zien na toedienen van
placebo.
* Stamceltherapie (inclusief de reis naar China) heeft ernstige
bijwerkingen, variërend van een thrombosebeen, longontsteking tot
een ernstige hersenvliesontsteking. Diverse patienten zijn
overleden tgv de behandeling.
* Stamceltherapie heeft ook ernstige bijwerkingen op emotioneel
gebied. De behandeling is duur. Patienten verkopen hun huis of
bedrijf om te gaan. Mensen die niet in staat zijn te gaan hebben
(volkomen ten onrechte) het idee dat hen dé behandeling voor hun
ziekte onthouden wordt, wat tot veel verdriet en gevoel van
onmacht leidt.
* Navraag bij collega's in China heeft duidelijk gemaakt dat de
stamcelbehandeling van dr Huang ook in China zeer omstreden is. Dr
Huang staat niet bekend als een gerespecteerd onderzoeker op het
gebied van stamcelbehandeling.
Ten slotte willen wij benadrukken dat het ALS Centrum Nederland van
mening is dat wetenschappelijk onderzoek naar nieuwe
behandelingsmogelijkheden zoals stamceltherapie onverminderd moet
doorgaan om te komen tot een betere behandeling van mensen met ALS.
Bron: ALS-Centrum
17 april 2005
VSN - Lt. gen. van Heutszlaan 6 - 3743 JN Baarn tel: 035-5480480
Spierziekten Infolijn: 0900-5480480 - E-mail: vsn@vsn.nl - Postbank
1422400
Vereniging Spierziekten Nederland