Nieuws
Stamceltherapie in China (3)
Een belangrijke doelstelling van het ALS Centrum Nederland is een
betere behandeling te vinden voor mensen met ALS. Er zijn
verschillende mogelijkheden om dit te bereiken. Allereerst is moeten
we meer weten over hoe de ziekte ontstaat. Het ALS Centrum werkt hier
intensief aan zowel in het laboratorium als in de kliniek.
Zo beschikken we over de nieuwste proefmodellen om ziektemechanismen
te bestuderen en potentiële nieuwe medicijnen uit te testen. Ook wordt
intensief samengewerkt met andere centra in de wereld en blijven we
goed geïnformeerd over nieuwe ontwikkelingen op het gebied van ALS.
Ook is ons doel om mogelijk werkzame behandelingen zo snel mogelijk
beschikbaar te krijgen voor mensen met ALS. Een partner hierin is de
farmaceutische bedrijven. Wij proberen deze bedrijven ervan te
overtuigen nieuwe medicijnen ook bij ALS uit te testen ondanks dat het
commercieel voor hen minder interessant is dan andere meer voorkomende
chronische ziekten. Hierin zijn we de laatste jaren succesvol geweest.
Patiënten met ALS in Nederland hebben de afgelopen jaren kunnen
deelnemen aan een aantal grote internationale studies. Ondanks dat
deze studies tot op heden niet het gewenste resultaat hebben laten
zien is het belangrijk dit voort te zetten, omdat het leidt tot meer
ervaring, expertise en samenwerking met ALS klinieken in andere landen
en farmaceutische bedrijven. Ook zetten we zelf studies op. Een aantal
jaren geleden is een Nederlandse studie naar het effect van het
voedingssupplement creatine afgerond
Hoe komt nieuwe behandeling tot stand ? Hoe een studie naar
bijvoorbeeld een nieuw medicijn wordt opgezet is afhankelijk van wat
men verwacht van het effect van medicijnen. Het is mogelijk dat er een
medicijn is wat de klachten direct stopt of zelfs verbetert. Een
voorbeeld van dit soort medicijnen is antibiotica. Om het effect van
dit soort medicijnen goed vast te leggen is er slechts een kortdurende
studie met weinig patiënten nodig. Helaas zijn er meer bij chronische
ziekten maar weinig van dit soort medicijnen. Meer realistisch bij een
ziekte zoals ALS is het om te komen tot een aantal medicijnen die elk
afzonderlijk minder effect hebben, maar samen een beter effect. Deze
medicijnen zullen dus elk afzonderlijk slechts de achteruitgang van de
ziekte vertragen. Een voorbeeld van zo'n medicijn is Rilutek. Het
effect van medicijnen als deze kunnen alleen gevonden worden in
studies met een relatief groot aantal patiënten, waarbij ook een deel
van de patiënten een zg. "nepmedicijn", een placebo, krijgt.
Belangrijk is te realiseren dat Riluzole, waarbij individuele
patiënten niet direct een effect merken, nooit op de markt was gekomen
voor patiënten met ALS als het niet onderzocht was in een grote
zogenaamde placebo-gecontroleerde studie. Als Rilutek zonder onderzoek
beschikbaar gesteld zou zijn, zou iedereen nu al gestopt zijn, omdat
men het idee heeft dat er geen effect is. Nu hebben we behandeling
waarvan goed is aangetoond dat het een (bescheiden) effect heeft en
kunnen we op zoek gaan naar behandeling die samen met Rilutek een
beter effect geeft. Het doel is uiteindelijk te komen tot een
combinatie van medicijnen/behandelingen die de ziekte kunnen stoppen
of zelfs verbeteren.
De strategie van combinatie behandeling is effectief gebleken bij
zowel infectie ziekten (tuberculose en AIDS) als verschillende vormen
van kanker. Wat is het placebo-effect? Een veel gestelde vraag is
waarom er in studies naar nieuwe behandeling een nepmedicijn, een
placebo, gebruikt moet worden. Zoals hierboven is beschreven is dit
met name belangrijk voor behandeling die de ziekte niet direct stopt
maar vertraagt. Het is belangrijk om te weten dat bij elke behandeling
die uitgetest wordt, er een zogenaamd placebo-effect is. D.w.z. dat
mensen, doordat ze een nieuw medicijn krijgen, al het gevoel hebben
zich beter te voelen. Dit is een heel normaal verschijnsel. Iedereen
kent wel het gevoel als mensen tegen je zeggen " wat zie je er goed
uit", je je vanzelf beter gaat voelen, of anderom "wat zie je er moe
uit, heb je niet goed geslapen ?", je je minder goed voelt. Zo geldt
het ook voor het krijgen van nieuwe medicijnen, alleen al het idee dat
er iets gedaan wordt wat mogelijk een gunstig effect geeft, geeft al
een positief effect op de klachten (= het placebo-effect).
Hetzelfde geldt bij ALS onderzoeken. Een voorbeeld hiervan is een
studie in Nederland bij ALS naar het effect van creatine. Hierbij werd
de spierkracht gemeten en in het begin van de studie nam de
spierkracht bij zowel de placebo- als de creatine-groep toe of bleef
tenminste gelijk, in tegenstelling tot de periode erna, waarbij er een
geleidelijke achteruitgang van de zwakte was te bemerken. Het placebo-
effect is een normaal verschijnsel, en niet "psychisch", waarmee in
alle studies naar nieuwe behandeling rekening gehouden moet worden.
Stamcellen - algemeen Stamcellen komen van nature in het menselijk
lichaam voor, bijvoorbeeld in het beenmerg, de plaats waar bloedcellen
worden gevormd. Ook uit embryonaal weefsel (weefsel afkomstig van een
embryo, bijvoorbeeld van een vrouw die een miskraam heeft gehad of na
abortus) en navelstrengbloed kunnen stamcellen worden gehaald.
Stamcellen zijn cellen die de mogelijkheid hebben zich te ontwikkelen
tot allerlei verschillende soorten cellen, zoals lever-, nier-, huid
maar ook verschillende soorten zenuwcellen. Tot welke cel de stamcel
uitgroeit is afhankelijk van hoe de cel gestimuleerd wordt en in welke
omgeving de cel zich bevindt. Hoe stamcellen gestimuleerd moeten
worden tot bepaalde celtypen is tot op heden grotendeels nog onbekend.
Stamceltherapie bij ALS Bij ALS zijn de motorische zenuwcellen in het
ruggenmerg en de hersenen aangetast. De motorische zenuwcellen brengen
de impulsen vanuit de hersenen over naar de spieren. De motorische
zenuwcellen hebben uitlopers die naar de spieren gaan en zorgen dat
die geactiveerd worden. Deze uitlopers kunnen zeer lang zijn zoals
bijvoorbeeld van het ruggenmerg naar de voeten. Als de motorische
zenuwcellen beschadigd zijn ontstaat er zwakte in de spier. Het idee
van stamceltherapie is dat stamcellen, geïsoleerd uit embryo's, in het
lichaam gebracht worden en als motorische zenuwcellen moeten gaan
functioneren om de spieren opnieuw aan te sturen. Het idee lijkt
simpel maar in de praktijk is er nog een aantal problemen:
- Blijft de cel leven ? Er worden cellen uit een embryo gehaald, in
een reageerbuis gedaan en vervolgens bij de mens ingebracht. Gedurende
dat traject is het waarschijnlijk dat er cellen dood gaan. Door cellen
in het lichaam te brengen worden ze in een geheel andere omgeving
gebracht en het lichaam zal ze herkennen als iets "lichaamsvreemd"
waardoor een afweer/ontstekingsreactie in gang gezet wordt en de
cellen worden afgestoten. Bij één patient waarbij stamcellen waren
ingebracht konden de cellen niet meer worden teruggevonden bij
obductie enkele weken later. Ook is het mogelijk dat de cellen
ongecontroleerd gaan groeien waardoor een gezwel kan ontstaan, zoals
waargenomen bij dieren.
- Hoe wordt de stamcel een zenuwcel ? Alleen het inbrengen van
stamcellen is niet het enige wat moet gebeuren, de cellen moeten ook
hun werk gaan doen. De stamcellen moeten zich transformeren in een
werkende zenuwcel. Als dit ook daadwerkelijk gebeurt, dan is de vraag
hoe deze nieuw gevormde zenuwcellen naar de spieren toegaan die niet
goed meer werken. Met andere woorden de cellen moeten hele lange
uitlopers gaan vormen en die uitlopers moeten vervolgens hun weg
vinden naar de spier. De snelheid waarmee een zenuw kan groeien is
maximaal enkele millimeters per dag.
- Komen de cellen wel op de juiste plaats in het ruggenmerg ? De
stamcellen worden ingebracht via 2 gaatjes geboord in de schedel (dus
een stuk boven het ruggenmerg). De cellen komen zo ergens rondom het
zenuwstelsel terecht. Het is zeer de vraag of de cellen het ruggenmerg
bereiken. Bij een onderzoek in een muismodel van ALS werden stamcellen
via een operatie in het gehele ruggenmerg ingebracht. Bij de muis had
dit overigens tot resultaat dat er een iets langere overleving was,
vergelijkbaar met het effect van Rilutek, maar de ziekte kon niet
gestopt of verbeterd worden. Ethische aspecten rondom stamcel therapie
Het is onethisch om patiënten met een zeer ernstige ziekte zoals ALS
tegen zeer hoge kosten een behandeling aan te bieden waarvan het
effect (en de bijwerkingen) niet zijn aangetoond. Daarbij wordt het
effect van de aangeboden behandeling niet gemeten volgens
internationale afspraken. Het op deze manier aanbieden van behandeling
is misleidend voor patiënten en zal nooit kunnen leiden tot een
verbeterde behandeling die voor alle patienten beschikbaar is. Bij de
behandeling wordt gebruik gemaakt van materiaal van embryo's
geaborteerd in een relatief ver gevorderd stadium van de zwangerschap
(7e maand).
De huidige feiten over behandeling met stamceltherapie in China:
- Sommige patienten uit Nederland en Belgie hebben de therapie
ondergaan en voelen zich beter.
- De veronderstelde verbetering van de kracht en ademhaling kan niet
worden bevestigd met de standaard metingen voor kracht en ademhaling.
De mate van verbetering (het gevoel meer kracht te hebben, beter te
kunnen lopen of beter te kunnen spreken) is vergelijkbaar met de
verbetering die we zien na het geven van een placebo en kan
veroorzaakt worden door het placebo-effect (zie boven).
- De veronderstelde verbetering bij patienten trad al op enkele uren
na de behandeling. Het is bijna onmogelijk dat stamcellen al na enkele
uren zenuwcellen zijn geworden die ook functioneel zijn. Het is
onmogelijk dat de cellen in zo'n korte tijd de spier al bereikt
hebben.
- Stamcel therapie kan de progressie van de ziekte niet stoppen. Na
een veronderstelde verbetering in het begin, gaan de patienten daarna
verder achteruit. Ook dit is wat we zien na toedienen van placebo.
- Stamcel therapie (inclusief de reis naar China) heeft ernstige
bijwerkingen, variërend van een thrombosebeen, longontsteking tot een
ernstige hersenvliesontsteking. Diverse patienten zijn overleden tgv
de behandeling.
- Stamcel therapie heeft ook ernstige bijwerkingen op emotioneel
gebied. De behandeling is duur. Patienten verkopen hun huis of bedrijf
om te gaan. Mensen die niet in staat zijn te gaan hebben (volkomen ten
onrechte) het idee dat hen dé behandeling voor hun ziekte onthouden
wordt, wat tot veel verdriet en gevoel van onmacht leidt.
- Navraag bij collega's in China heeft getoond dat de stamcel
behandeling van dr Huang ook in China zeer omstreden is. Dr Huang
staat niet bekend als een gerespecteerd onderzoeker op het gebied van
stamcelbehandeling. Ten slotte willen wij benadrukken dat het ALS
Centrum Nederland van mening is dat wetenschappelijk onderzoek naar
nieuwe behandelingsmogelijkheden zoals stamceltherapie onverminderd
moet doorgaan om te komen tot een betere behandeling van mensen met
ALS.
17 april 2005
VSN - Lt. gen. van Heutszlaan 6 - 3743 JN Baarn tel: 035-5480480
Spierziekten Infolijn: 0900-5480480 - E-mail: vsn@vsn.nl - Postbank
1422400
Vereniging Spierziekten Nederland