het weer nader verklaard
Onvoorstelbare groeisnelheid
(links/ tabel/ natuurkalender/ Klimaatverandering in eigen tuin zichtbaar in
natuurkalendergids)
Na een echte warmtegolf, waarbij de temperatuur op veel plaatsen tot boven
20 graden opliep, hebben we te maken met een veel koudere periode. De snelle
ontwikkeling in de natuur, aan de gang gebracht door de hoge temperaturen en
later ook nog regen, gaat echter onverminderd door. Wat betreft de eerste
bloei heeft de natuur dit voorjaar de zeer vroege lente van 2004 bijkans
ingehaald.
De hoge nachttemperaturen en de regen aan het einde van de warme periode
deed grassen en kruiden versneld groeien. Bij gunstige omstandigheden
bedraagt de groei van plantendelen vaak vele centimeters tot een decimeter
per dag en soms nog meer. De celdeling in de daarvoor aan de top van
stengels en wortels aanwezige weefsels, de meristemen, gaat dan zo snel dat
onder de microscoop de kerndeling, die aan de celdeling voorafgaat, is te
volgen. De eigenlijke lengtegroei volgt door celstrekking van de nieuw
gevormde cellen. De zeer snelle groei is bijvoorbeeld mooi te volgen bij
fluitenkruid en bolgewassen als narcis en tulp.
Pinksterbloemen of paasbloemen?
De eerste dagen met het lenteweer waren droog met veel zon. De temperatuur
was toen nog niet zo hoog. Het was uitstekend weer voor zogeheten
bodembloeiers, zoals klein hoefblad, ereprijs, madelief, hondsdraf,
speenkruid en paarse dovenetel. Deze planten kwamen massaal in bloei. Op de
laatste warme dagen verschenen ook paardebloemen en pinksterbloemen. De
pinksterbloemen bloeiden nog net niet met de paasdagen, maar Pasen was dit
jaar ook zeer vroeg. Voordat er in Nederland duidelijk warmere lentes
voorkwamen, bloeiden de Pinksterbloemen eveneens soms al ver voor
Pinksteren, maar de laatste vijftien jaar is bloei op de paasdagen geen
uitzondering meer. Omdat het weer nu veel kouder en wisselvalliger is zal er
de eerste tijd nog geen sprake zijn van gele wegbermen (paardebloemen) of
licht lila weilanden (pinksterbloemen), maar na het weekeinde zal dit niet
lang meer op zich laten wachten.
De prachtige bloei van de vroege Prunussoorten en de sleedoorn, ook een
Prunus, loopt ten einde, maar zodra het weer iets warmer volgt de bloei van
krentenbomen wilde kers. In de tuinen staan de Magnolia's al vanaf eind
maart in volle bloei. Het warme weer was niet alleen te veel voor krokussen,
ook de narcissen gaan nu snel achteruit. Er voor in de plaats komen de
tulpen. Tulpenbollen, die in de grond bleven, bloeien eerder dan nieuw
geplante bollen, die na het planten eerst nog moeten wortelen.
Het uitlopen van de bomen gaat trager dan de groei van de kruiden. De
sapstroom moet op gang komen door het ontstaan van de worteldruk. De
temperatuur in de diepere bodem is na het smelten van de dikke sneeuwlaag
nog aan de lage kant. De kastanjebomen komen geleidelijk in blad, sommige
zijn al geheel groen en de kaarsen zichtbaar. Treurwilgen staan er ook al
groen bij doordat tegelijk met de katjes de eerste blaadjes verschijnen. De
katjes van de groene treurwilg (Salix babylonica) bevatten geen stuifmeel,
de meeste stekken komen van vrouwelijke exemplaren De veel meer aangeplante
gele treurwilg (Salix alba 'tristisis') is een cultuurproduct, een bastaard
van de schietwilg (Salix alba) en kan mannelijk en/of vrouwelijk zijn. De
gele kleur is karakteristiek voor de jonge twijgen. De iepen zijn ook al
groen, niet vanwege het blad, maar omdat de twijgen beladen zijn met
schijfvormige vruchten. Het uitlopen van de beuk wordt voor het midden van
het land omstreeks half april verwacht. Beuken lopen na 1988 zo'n veertien
dagen eerder uit dan in de jaren daarvoor. Spoedig volgen populieren en
platanen, nog iets later essen, linden, esdoorns en berken. De allerlaatste
in blad komende boom is de Acacia, meestal pas in mei.
Berkenstuifmeel moet nog komen
Op het ogenblik is er niet veel stuifmeel in de lucht. De
weersomstandigheden dragen hiertor bij en bovendien is het stuifmeel dat
geen allergische reacties bij daarvoor gevoelige personen veroorzaakt.
Sterke reacties geeft het stuifmeel van grassen en berken. De bloei van
beide planten is nog niet begonnen. Matige reacties veroorzaakt het
stuifmeel van hazelaar en els. Die zijn echter vrijwel uitgestoven.
Stuifmeel van de els was er al eind december, begin januari, maar daarna
verdween het weer uit de atmosfeer. De stuifmeelproductie kwam weer op gang
in februari, maar de bulk kwam pas omstreeks half maart toen het niet alleen
droog was maar ook belangrijk warmer. De elzen stoven eigenlijk twee keer.
Andere windbestuivers als de iep, de wilg en de populier zijn vrijwel
uitgestoven. Essen zijn nu de stuifmeel producerende bomen, de mannelijke
populieren zijn hun katjes al kwijt geraakt. Het wachten is op de berk,
waarvan het begin van de stuifmeelproductie in de komende week verwacht kan
worden. Knol- en bolgewassen als krokus, tulp en narcis produceren ook veel
stuifmeel, maar bij die planten is het een kleverige substantie, die door
insecten wordt verzameld en zodoende verspreid. Het komt niet in grote
hoeveelheden voor in de atmosfeer.
door Baltus Zwart, oud- meteoroloog KNMI
Bomen, struiken en kruiden illustreren vervroeging van de lente na 1987
(bron: B. Zwart, Meteorologica, 1-2000 en recente waarnemingen)
Begin bladontplooiing of Gemiddelde datum Gemiddelde datum Verschil in
bloei dagen
1975-1988 1988-2002
Van boom en plant
Oude beuken KNMI-park 1 mei 22 april 9 dagen
Eiken KNMI-park 3 mei 24 april 9 dagen
Vroegste kastanje KNMI-park* 7 april 19 maart 19 dagen
Idem (begin bloei)* 4 mei 15 april 19 dagen
Appel 7 mei 23 april 14 dagen
Peer 22 april 11 april 11 dagen
Prunus serrulata (Oosterse 25 april 17 april 8 dagen
Kers)
Magnolia ("Tulpenboom") 18 april 3 april 15 dagen
Hamamelis 14 januari 4 januari 10 dagen
Forsythia 25 maart 5 maart 20 dagen
Cornus mas (Gele Kornoelje) 1 maart 10 februari 19 dagen
Hazelaar (begin stuiven) 7 februari 19 januari 19 dagen
Zwarte Els (begin stuiven) 2 maart 13 februari 17 dagen
Crocussen KNMI-park 7 maart 19 februari 14 dagen
Gele Trompetnarcis (Dutch 30 maart 11 maart 19 dagen
Master)
Speenkruid 29 maart 2 maart 27 dagen
Fluitenkruid 25 april 8 april 17 dagen
Klein Hoefblad 24 maart 26 februari 26 dagen
Paardebloem 15 april 13 maart 33 dagen
* Gekapt in 2000
Bron: Baltus Zwart. Wat doet de natuur als het klimaat verandert.
Meteorologica, maart 2000.Baltus Zwart volgt de ontwikkelingen in de natuur en schreef daarover een aantal bijdragen in Weermagazine en Meteorologica.
Literatuur:
J.P.M. Woudenberg. Geschiedenis van de Landbouwmeteorologie in Nederland tot 1972. Technisch rapport KNMI, TR 116, De Bilt 1989.
Overeem, Aart en Arnold J.H. van Vliet en Rudolf de Groot (Wageningen Universiteit). Vervroeging van het hooikoortsseizoen in een warmer klimaat? Meteorologica 1-2003.
Natuurkalender: klimaatverandering in je achtertuin
Het VARA-programma "Vroege Vogels", zondagochtend tussen 8 en 10 uur op radio 1, besteedt onder de naam "De Natuurkalender" , aandacht aan het uitlopen van de bloeiende natuur en het verschijnen van vlinders en vogels. Het project, dat vorig jaar startte is een groot succes; talloze natuurliefhebbers volgen de ontwikkelingen in hun tuin en geven de informatie trouw door. De opzet is om met hulp van Nederlanders gestructureerd fenologische waarnemingen uit Nederland te verzamelen en analyseren. Door oude en nieuwe gegevens te vergelijken kan inzicht worden verkregen in het verband tussen de fenologie en het klimaat en of de fenologie al is veranderd door de temperatuurstijging. U kunt zelf uw eigen natuurkalender bijhouden en uw waarnemingen doorgeven via internet of de fenolijn (035 67 11 338). De gegevens komen van pas bij een internationaal onderzoek van de Wageningen Universiteit.
Te laat opgestaan? Luister Vroege Vogels in Real Audio
Lente in het weer nader verklaard
Index het weer nader verklaard
Laatste wijziging: 8 april 2005
Harry Geurts, PR & Voorlichting KNMI
Copyright © KNMI