Pax Christi Nederland

Pax Christi: De wereld verliest een gedreven advocaat voor vrede en vrijheid.

Utrecht, 2 april 2005

Verklaring van Pax Christi Nederland bij het overlijden van Paus Johannes Paulus II

Met de dood van Paus Johannes Paulus II verliest de wereld een gedreven advocaat voor vrede en vrijheid. De bijdrage van Paus Johannes Paulus II aan het politieke debat over vrede en veiligheid kenmerkte zich door een radicale keuze voor vrede en de rechten van de mens. Het internationale recht beschouwde hij als de "grammatica van de universele moraliteit" die mensen verenigt, ongeacht verschillen in culturele achtergrond.

Met zijn inzet voor vrijheid en menselijke waardigheid speelde hij een invloedrijke rol bij de politieke omwentelingen in Oost Europa. Als katholieke vredesbeweging heeft Pax Christi deze Europese ontspanning en samenwerking steeds gesteund als proces van verzoening en beweging naar vreedzame verhoudingen. Pax Christi voelde zich daarom gesteund door de oproep van Paus Johannes II aan Europa tot het herontdekken van zijn identiteit. De Paus zag Europa vooral als een gemeenschap van verzoenende naties, open naar andere continenten en betrokken in het proces van globalisering. Daarmee nam hij afstand van de reductionistische visie op Europa als economische vrijmarkt en veilig fort.

Bij gelegenheid van het vijftig jarig bestaan van Pax Christi in 1995 richtte de Paus zich direct tot Pax Christi: "Bewegingen als die van u zijn kostbaar. Zij richten de publieke aandacht op het geweld dat de harmonie tussen mensen, die aan de basis van de schepping ligt, vernietigt. Zij ontwikkelen het bewustzijn zodat gerechtigheid en het zoeken naar het gemeenschappelijk goed in de relaties tussen mensen en volkeren kan zegevieren."

In zijn laatste boodschap ter gelegenheid van Wereldvrededag op 1 januari 2005 veroordeelde de Paus met krachtige bewoordingen het geweld, vooral in Afrika maar ook in Irak: "Geweld is een leugen, (...) het vernietigt wat het zegt te verdedigen: de menselijke waardigheid, het leven en de vrijheid van burgers." De steun die deze Paus vertaalde met de promotie van "een cultuur van vrede", die hij steeds plaatste tegenover "de cultuur van de dood", ook in actieve ondersteuning van ontwapeningen en non-proliferatie en publieke veroordelingen van inhumane wapens die in strijd zijn met de principes van het Internationaal Humanitair Recht. Daarmee nam deze Paus ook stelling tegen de voortdurende ondermijning van het non-proliferatie verdrag.

Tegenover de fataliteit van de "Clash of Civilisations" praktiseerde deze Paus een enorme inzet voor de ontmoeting van culturen en voor de interreligieuze dialoog. In 1986 kwamen op uitnodiging van de Paus leiders van de wereldreligies bijeen in Assisi waar zij hun commitment aan het vredeswerk bevestigden en nadrukkelijk elkaars nabijheid zochten bij het gebed om vrede. In één van zijn boodschappen aan de moslims bij het begin van de ramadan formuleerde hij in 2002 de vijf peilers van de interreligieuze dialoog: waarheid, gerechtigheid, liefde, vrijheid en het gebed.

Betekenisvol waren ook de verontschuldigingen voor de historische schuld van de Kerk, niet in de laatste plaats tegenover het Joodse Volk, waarnaar hij tijdens een bezoek aan de Grote Synagoge in Rome verwees als "onze oudere broeders". Hij bracht de holocaust, waarvan hij in zijn geboorteland Polen getuige is geweest, regelmatig in herinnering. "Hoe kunnen we de kampen des doods vergeten, de gruwelijke uitroeiing van de zonen van Israël?" Tijdens een bezoek aan het holocaust-herdenkingscentrum Yad Vashem in het jaar 2000 verklaarde de Paus: "De katholieke kerk is diep bedroefd door de haat, de vervolging en de uitingen van antisemitisme gericht tegen de Joden door Christenen in elke tijd en op elke plaats".

Tijdens een bezoek aan Senegal refereerde de Paus aan "de gruwelijke misstappen van hen die tot slavernij onderwierpen de broeders en zusters die door het evangelie bestemd waren voor vrijheid" en zei hij: "Op dit Afrikaanse altaar van zwarte pijn smeken we om vergeving".

In elke politieke crisis nam de Paus stelling, niet zelden ging hij daarmee in tegen de geopolitieke belangen van de grootmachten op deze wereld. Zo waarschuwde hij voor de oorlog in Irak dat "oorlog nooit zomaar een ander middel is dat men kan inzetten bij het beslechten van geschillen tussen naties". Hij veroordeelde "elke terroristische actie" in het Midden Oosten en verklaarde in 2003 dat "het Heilige Land geen muren maar bruggen nodig heeft".

Als eerste Paus bezocht Johannes Paulus II alle continenten. De stem van het Zuiden is steeds hoorbaar in zijn gepassioneerde ondersteuning van de Millennium Development Goals, de ontwikkelingsdoelen die de Verenigde Naties overeen zijn gekomen ten einde in 2015 de honger en armoede in de wereld te halveren. Hij liet ook niet na de politieke onwil van regeringen om te voldoen aan de afgesproken norm voor ontwikkelingssamenwerking, moreel te veroordelen.

In één van zijn laatste toespraken voor het corps van diplomaten stelde de Paus: "De arrogantie van de macht moeten we counteren met verstand, geweld met dialoog, gerichte wapens met uitgestrekte handen, kwaad met goed." Daarmee sprak de Paus niet alleen diplomaten toe maar alle mensen van goede wil, want vrede is een urgente opdracht aan iedereen, niet alleen aan politieke leiders.

Nu Paus Johannes Paulus II de Vrede van Christus zelf is binnengegaan, zullen we hem dankbaar blijven herinneren als een voorvechter van de vrede en de mensenrechten, die van de Kerk zelf meer dan ooit een vredesbeweging heeft gemaakt.