Geloofwaardige (verkeers)handhaving
Flevoland 24-03-2005 - Koropschef Pier Eringa heeft in het Tijdschrift
van Politie van maart het volgende artikel geschreven over een
geloofwaardige (verkeers)handhaving. Dit heeft hij al eerder kenbaar
gemaakt op de nieuwsjaarsreceptie van 5 januari in Lelystad en tijdens
het startsein van de mobiele trajectcontrole door Politie Flevoland op
11 maart. Hierbij de integrale weergave van het artikel in het
tijdschrift.
Een van de favoriete gespreksonderwerpen op feesten en partijen is de
gretigheid waarmee de politie onschuldige snelheidsovertreders op de
bon slingert. Eringa kan zich de irritatie van de verongelijkte burger
goed voorstellen. 'Wat mij betreft pakken we alleen de echte
(verkeers)boeven.'
Mijn voorliefde voor het verkeer is groot. Als het mogelijk is, pak ik
de politiemotor en ik bekeur per jaar ongeveer 25 mensen die zich
misdragen in het verkeer. Daarbij kan men denken aan veel te snel
rijden, rechts inhalen, niet handsfree bellen enzovoort. In bijna alle
gevallen gebeurt dit met staandehouding.
Nadenken
Een persoonlijk gesprek met een politieman of -vrouw is wel zo
prettig. Toch zouden we goed moeten nadenken over wijze van handhaving
door de politie. Ik geloof niet dat het huidige strakke
bekeuringsregiem van snelheidsovertredingen de beste methode is. Het
leidt vast tot beter verkeersgedrag, maar het lijkt voor mij te veel
op het schieten met een mitrailleur waar je juist gericht met enkele
schoten meer bereikt. Overigens, wat willen we eigenlijk bereiken?
Gaat het om verkeersveiligheid of om het handhaven van een norm
vanwege de norm?
Andere
Het bekeuren voor lichte snelheidsovertredingen lijkt een enorme
imagokiller voor de politie. Op verjaardagsvisites en in spotprentjes
in de krant is het een van de favoriete thema's. Nu hoeft de politie
niet te gaan voor de landelijke populariteitsprijs, maar zouden we
niet gewoon moeten stoppen met de huidige intensivering van de
verkeershandhaving? Er zijn anderen en andere methoden die kunnen
zorgen voor meer verkeersveiligheid. Mijn idee is om te komen tot een
Keurmerk Veilig Rijden voor wegen én motorvoertuigen.
Staphorster variant
De actieve rol van de politie in het domein Verkeer dateert van de
jaren zestig, daarvoor was die rol veel minder dominant. Dat de
politie iets met verkeer moest, was logisch: de hoeveelheid deelnemers
aan het verkeer nam in die periode sterk toe. Maar de bemoeienis ging
wel heel ver. We kennen allemaal het beeld van agenten die op drukke
kruispunten op verhogingen het verkeer stonden te regelen. Dat komt op
dit moment nauwelijks meer voor, want de techniek kan dit veel beter
en efficiënter. Ook kwamen in die tijd de verkeersspecialisten op, die
in witte jassen en met witte petten de weg op gingen om regelend en
verbaliserend op te treden.
In 1980 startte ik mijn opleiding aan de Nederlandse Politie Academie.
Een van de vakken was verkeerskunde. Als aankomend officier moest je
van alles weten over de werking van verkeerslichtinstallaties en moest
je kruispunten kunnen ontwerpen. Wie uit die studietijd kent niet de
Staphorster variant?
Eenmaal na de opleiding in een korps gekomen, zag ik op de afdeling
Verkeer een of meer tekentafels. Want zo ging dat. Politiemensen namen
plaats achter de tekentafel om kruispunten en andere verkeerssituaties
schetsen. Dit lijkt inmiddels achterhaald; mensen van de
Verkeersacademie die nu bij provincie en gemeenten werken, kunnen dit
veel beter. Het is gewoon niet ons vak.
Wegbeheerders pakten op dit terrein hun verantwoordelijkheid en maken
dankbaar gebruik van de techniek en de specialisten die ze zelf in
huis hebben. Je zou verwachten dat met de handhaving het zelfde zou
gebeuren. Het tegenovergestelde is het geval. In plaats van een
terugtrekkende beweging van de politie zijn we er nadrukkelijker
ingestapt: intensivering van de verkeershandhaving! Ik vind dit jammer
en onterecht.
Reptielen
Hoe werkt handhaving in het verkeer? Piet Vroon schreef in zijn boek
De Wolfsklem een aantal interessante noties die voor ons toepasbaar
lijken. Hij beschrijft het menselijk handelen en denken op een aantal
niveaus. Hier mijn eigen interpretatie daarvan.
Ons hoogste niveau van denken kan redeneren en is gevoelig voor
argumenten. In het verkeer kun je dit benutten met
voorlichtingscampagnes waarin de risico's van verschillende
gedragingen naar voren komen.
Daarnaast hebben we ook nog een dierlijk niveau. Dit bereikt niet het
redeneerniveau, maar is gevoelig voor straffen en belonen. Daar waar
Pavlov het over had. Met flitsen en verbaliseren raak je dit niveau.
Een hoge pakkans leidt tot aangepast gedrag.
Het oudste denkniveau heeft te maken met een begrip als instinct. Hij
noemt dat het reptielenniveau. Hier gaat het niet om redeneren of
straffen en belonen. Een voorbeeld. Het besturen van de auto geeft ons
een heerlijk gevoel van zitten in ons domein. Dit heerlijke gevoel
wordt versterkt door veel snelheid te maken: Het appelleert aan het
oorspronkelijke instinctmatige gevoel van met snelheid door de ruimte
zoeven.
Deze sensatie kan zo sterk zijn dat straffen, belonen en redeneren er
niet tegenop kunnen. Snel rijden is gewoon lekker! De beste
interventiestrategie hierop is het fysiek onmogelijk maken door auto
of weg aan te passen in plaats van de (gedachten) van de bestuurder
van de auto. Daarmee kom je op de volgende interventiestrategieen:
voorlichting en informatie, straffen en belonen (handhaven) en fysieke
aanpassing.
Keurmerk
Mijn stelling is dat het in het verkeer vanwege een hoge mate van
'reptielendenken' beter is om gerichter te bekeuren en meer de doen
met de fysieke en technische mogelijkheden. Zowel wegen als voertuigen
zouden een Keurmerk Veilig Rijden moeten hebben, bij voorkeur zonder
dat de politie hier een rol in heeft. Hoe zou dat er dan uit kunnen
zien?
Begrenzen
De meeste wegen zijn te snel voor hun maximumsnelheid. Niemand rijdt
te snel in een woonerf met veel bobbels, bochten een paaltjes. Om
mensen de juiste snelheid te laten rijden, is het belangrijk dat de
gestelde maximumsnelheid zichzelf afdwingt en niet afhankelijk is van
aanwezigheid van de politie.
Bijna alle auto's, motoren en bromfietsen zijn veel te snel. Waarom
voeren we niet de discussie dat het geen enkele zin heeft om
motorvoertuigen op ons wegennet in Nederland toe te laten die sneller
kunnen dan 120 kilometer per uur? Waarom begrenzen we wel de snelheid
van vrachtwagens en niet van auto's, motoren en bromfietsen? Om te
beginnen inwoonwijken..
Minirotondes
Met de tegenwoordige techniek is veel meer mogelijk. Via technische
snufjes is het mogelijk de weg veel veiliger te maken. Minirotondes
helpen enorm, 30-kilometerzones gaan werken als de infrastructuur is
aangepast, ribbelstrepen (deze maken geluid als je eroverheen rijdt)
kunnen voorkomen dat mensen suffend in de berm komen. Goed afgestelde
verkeerslichtinstallaties moeten voorkomen dat mensen onnodig staan te
wachten voor rood. Dit is beter dan er een politieagent naast te
zetten. Het invoeren van een Keurmerk Veilig Rijden voor wegen kan
echt helpen de juiste snelheid op de juiste plek te krijgen.
Gegevens koppelen
Waarom werkt het niet dragen van een gordel niet als startonderbreker?
Technisch moet het mogelijk zijn dat de auto pas start bij het omdoen
van de gordels. Je hoeft de politie dan alleen maar in te schakelen om
fraudeurs te pakken. De techniek doet de rest. Ook kan gedacht worden
aan een ingebouwde blaastester, die ook het starten van de auto
onmogelijk maakt bij te veel alcohol. Zo zijn er vast meer voorbeelden
te bedenken die voorwaarden kunnen zijn om een auto toe te laten op de
weg.
Te snel
Verzekeraars mogen veel meer doen aan de premie als klanten zich niet
aan de wet houden. In mijn optiek mag er een koppeling komen tussen
justitiële gegevens en verzekeringsmaatschappijen. Iemand die te veel
drinkt achter het stuur, die veel te snel rijdt of zonder helm op een
veel te snelle bromfiets rijdt, verdient of een hoge premie of een
afscheid van het verzekeringsbedrijf. Wél zijn
verzekerings-maatschappijen actief met het inbouwen van chips tegen
autodiefstal. Mag het dan misschien ook op andere fronten?
Speerpunt
En de politie dan? Wat mij betreft pakken we de echte verkeersboeven.
Voor mij zijn dat mensen die bijvoorbeeld misbruik maken van de
hiervoor genoemde technieken op het gebied van alcohol, snelheid of
gordel. Ook zal asociaal en onveilig verkeersgedrag speerpunt van de
politie moeten blijven. Die groep bestuurders mag weten dat fout
gedrag geld kost of zelfs (tijdelijk) je rijbewijs! Politie en
Openbaar Ministerie moeten zich richten op geloofwaardige handhaving
en vervolging. En geloofwaardig voor mij is als vrienden en bekenden
met een gemiddeld rechtvaardigheidsbesef (hoe subjectief dat ook moge
zijn) begrip hebben voor de bekeuringen die ze zelf krijgen. De
flitsbekeuringen van nu die jaarlijks leiden tot meer dan 500 miljoen
euro opbrengst voor de schatkist geven dat gevoel niet.
Pier Eringa is korpschef van politie Flevoland en hoofdredacteur van
dit tijdschrift.
Politie Flevoland