Toespraak ter gelegenheid van de ´Actieplan Gender Themadag´ van het Defensie Vrouwen Netwerk

10-3-2005 14:39:00

Toespraak door de staatssecretaris van Defensie, C. van der Knaap, ter gelegenheid van de ´Actieplan Gender Themadag´ van het Defensie Vrouwen Netwerk op 10 maart 2005

Dames en heren,

"De opmars van de vrouw stagneert", "Vrouwenemancipatie raakt in het verdomhoekje", dat constateerde het Sociaal Cultureel Planbureau in haar emancipatiemonitor het afgelopen jaar.

"Maar niet bij Defensie", was mijn reactie, met enige trots denkend aan het net tot stand gekomen Actieplan Gender.

Maar de afgelopen maanden ben ik herhaaldelijk aangesproken op het onderwerp gender. Zowel door de media, Kamerleden, als door defensiepersoneel. Sommigen dachten, of denken nog steeds, dat ik gek geworden was: vrouwen bij het Korps Mariniers? Vrouwen bij de Onderzeedienst? Bijstellen van functie-eisen? Hoe haalde ik het in mijn hoofd te tornen aan deze masculiene tradities bij de krijgsmacht? Snapte ik dan niet dat genderbeleid misschien politiek correct is, maar dat sommige zaken werkelijk onmogelijk zijn?

Dat mijn uitspraken enige discussie zouden opleveren had ik wel verwacht, maar enigszins verbaasd over de stortzee aan reacties en voornamelijk kritiek was ik wel.

Ik zie overigens de laatste tijd wel een kentering. In de discussies met Commandanten zie ik dat ze wel degelijk constructief meedenken en het belang inzien van meer vrouwen bij de krijgsmacht.

Maar ik laat mij hierdoor uiteraard niet uit het veld slaan en ik ben blij dat u vandaag gaat praten over het Actieplan Gender. Dit plan is in oktober vorig jaar door mij, de HDP en de genderambassadeurs ondertekend. Het plan is niet door het Haagse opgesteld, maar door de defensieonderdelen zèlf. Het gaat om een actie plan en geen beleids plan. Het gaat om concrete actiepunten per organisatieonderdeel, met concrete doelstellingen en concrete deadlines. Ik heb dan ook hoge verwachtingen van de resultaten. Maar laat mij u eerst op hoofdlijnen informeren over het plan.

Het Actieplan Gender is een bundeling van deelplannen, waarmee de verschillende defensieonderdelen invulling geven aan de ambitie om tot een evenwichtige man-vrouwbalans te komen. Het gaat om de uitwerking van de speerpunten van het Genderbeleid zoals ik die in de laatste Personeelsbrief heb aangegeven. Deze zijn: een instroom van 30 procent vrouwen (om zo de streefpercentages van 12 procent vrouwelijke militairen en 30 procent vrouwelijke burgermedewerkers te halen); het positioneren van rolmodellen op zichtbare posities en het vergroten van de betrokkenheid van commandanten en andere sleutelfiguren, om zo een klimaat te scheppen waarin zowel vrouwen als mannen zich kunnen ontplooien en thuisvoelen.

Waarom is dit zo belangrijk? Daar zijn een aantal overwegingen voor en dat zijn geen politiek correcte, maar vooral zakelijke. Alhoewel ze zeker bij u, als leden van het Defensie Vrouwen Netwerk, niet onbekend zullen zijn, neem ik ze kort met u door.

Defensie ondergaat momenteel een grote reorganisatie. Het expeditionaire karakter, het snel inzetbaar zijn waar ook ter wereld, staat in de nieuwe organisatie centraal. Om dat te realiseren is een verjonging van het personeelsbestand noodzakelijk en een vulling van 100 procent van de operationele eenheden. Er zijn de komende jaren duizenden nieuwe, jonge militairen nodig. Dit is één van de praktische redenen waarom het zo belangrijk is vrouwen te werven. De arbeidsmarkt bestaat immers voor de helft uit vrouwelijk potentieel.

Bovendien is een divers samengesteld personeelsbestand ook van belang om de maatschappelijke acceptatie niet te verliezen. Organisaties met glazen plafonds, of impliciet vrouwonvriendelijke gewoontes, doen het niet goed op de arbeidsmarkt. Wie laag scoort op de lijst van vrouwonvriendelijke organisaties, krijgt vroeg of laat problemen met het werven van personeel.

Maar het gaat om meer dan het binnenhalen van extra vrouwen. Ik wil ze vervolgens ook graag binnen Defensie hóuden. Goede doorstroommogelijkheden en een carrièreperspectief zijn daarom belangrijk. Het is zonde dat nu veel vrouwen de dienst uitgaan, omdat ze kinderen krijgen en dat niet kunnen combineren met uitzendingen.

Daarnaast zijn er diverse operationele en strategische redenen om over meer vrouwen in de gelederen te beschikken. Dit ook waar de VN-resolutie 1325 ´Vrouwen, Vrede en Veiligheid´ over gaat. Deze resolutie pleit voor het zoveel mogelijk betrekken van vrouwen bij de voorbereiding, besluitvorming en uitvoering van vredesmissies. Nederland/Defensie, hecht er groot belang aan de internationale afspraken hierover na te komen.

Uit onderzoeken, maar ook tijdens verschillende missies, is gebleken dat excellerende organisaties bestaan uit mannen en vrouwen. Verschillende soorten spelers, leidt tot de beste teamprestaties. Een gemengde eenheid is beter in staat goede contacten op te bouwen met de omgeving. Denkt u bijvoorbeeld aan het fouilleren van vrouwen door vrouwelijke militairen. Maar ook leggen in veel landen vrouwen makkelijker contact met lokale vrouwen. Dit is belangrijk voor het draagvlak onder de bevolking voor de militaire aanwezigheid en daarmee van belang voor een militaire operatie. Die ervaring hebben de Nederlandse militairen ook in Bosnië, Irak en Afghanistan. Ten slotte kunnen vrouwen een belangrijke rol spelen in de opvang van oorlogsslachtoffers. Recent onderzoek van Amnesty International heeft uitgewezen dat de meeste slachtoffers vrouwen zijn.

Deze redenen zijn al diverse malen in diverse beleidsstukken genoemd. Zo zoetjes aan werd het tijd voor daadwerkelijke actie (ik kom niet voor niks uit vakbondsland). Vandaar het Actieplan Gender. In dit plan geven we aan wàt en hóe we zaken willen bereiken.

Waar gaat het om? Denkt u bijvoorbeeld aan het ontwikkelen van wervingscampagnes speciaal gericht op vrouwen. En dan ook voor daadwerkelijke gevechtsfuncties. Dat betekent overigens ook dat er gekeken moet worden naar de huidige fysieke eisen voor die functies. Uiteraard zonder concessies te doen aan de operationele inzetbaarheid en veiligheid.

Een ander voorbeeld, als het gaat om vrouwen binnen de defensiegelederen te houden, is hen als zij jonge kinderen hebben, de gelegenheid te bieden tijdelijk een bureaufunctie te vervullen, om daarna weer uitgezonden te kunnen worden. Dit zou ook moeten gelden voor mannen met jonge kinderen.

Het actieplan bevat daarnaast actiepunten als een onderzoek naar de mogelijkheid van combiwerkplekken, het instellen van mentoren om vrouwen te begeleiden bij hun carrière, het positioneren van vrouwelijke rolmodellen op zichtbare functies, cultuurveranderingsprojecten, en zo kan ik doorgaan.

Met het actieplan wordt een gang van zaken doorbroken, die tot nu toe gebruikelijk was. Dat tast posities aan en geeft weerstanden. Dat leidt begrijpelijkerwijs tot discussie. Die moet ook gevoerd worden. Ik vind het nu alleen jammer dat deze zich lijkt te beperken enkel één actiepunt uit het plan (namelijk een onderzoek naar of de huidige ontoegankelijkheid van twee specifieke onderdelen niet aan herziening toe is). Daarbij dreigt men het totaalplaatje uit het oog te verliezen.

Maar desalniettemin bewijst dit actieplan dat er bij Defensie het lef aanwezig is om de discussie aan te gaan. Bij de opstelling van het document heb ik in ieder geval veel enthousiasme ontmoet bij de genderambassadeurs, commandanten, defensievrouwen en andere betrokkenen. Ik hoop dat ook uw bijeenkomst vandaag hieraan zal bijdragen.

Ten slotte wil ik nog van de gelegenheid gebruik maken om, alhoewel ik begrepen heb dat zij vandaag niet aanwezig is, luitenant-kolonel Henny Snellen te complimenteren voor de invulling die zij jarenlang heeft gegeven aan het voorzitterschap van het Defensie Vrouwen Netwerk. Haar aandeel in het genderbeleid, ook in het actieplan, zijn essentieel geweest. Daarnaast heeft zij in zeer positieve zin bijgedragen aan het beeld van vrouwen bij Defensie en de bekendheid van het netwerk.

Ik wens u allen een goede bijeenkomst.