Sociaal en Cultureel Planbureau

Jaarboek ICT en samenleving 2005. Kennis in netwerken


* Het Nederlandse ICT-Innovatiesysteem staat in de mondiale subtop op ruime afstand van landen als de Verenigde Staten, Japan en Finland.

* Investeringen in ICT werken contraproductief als niet tegelijkertijd veranderingen in de organisatie en in de kennis van werknemers plaatsvinden.

* De inrichting van zorgprogramma's vergroot de efficiëntie van ziekenhuizen, maar dit wordt vaak belemmerd door belangentegenstellingen tussen de betrokkenen.
* ICT-gebruik versterkt de sociale cohesie in grote groepen, maar verzwakt deze juist in kleine groepen.

* Nederlandse werknemers kennen weinig computerangst.
* In het onderwijs is de ICT-infrastructuur steeds beter op orde en wordt ICT steeds vaker ingezet door leraren voor kennisoverdracht en voor actieve kennisverwerving door leerlingen zelf.
* Scholing via ICT kost minder tijd dan het traditionele cursusaanbod, maar is wel duurder.

Dit zijn de belangrijkste conclusies uit het derde Jaarboek ICT en samenleving 2005. Kennis in netwerken. Het Jaarboek, dat verschijnt bij uitgeverij Boom, is een samenwerkingsproject van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), het programma `Maatschappij en de Elektronische Snelweg' van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO-MES) en het Kenniscentrum Grote Steden (KCGS). Onder redactie van dr. Jos de Haan (SCP) en dr. Lambert van der Laan (EUR / NWO-MES) gaat een aantal wetenschappelijke onderzoekers nader in op de samenhang tussen ICT, het functioneren van publieke en private organisaties en de competenties van werkenden. Ook is er aandacht voor de beleidsgevolgen. Het eerste deel behandelt de ontwikkeling van de kennis- en netwerkeconomie, waarbij met name het innovatievermogen van Nederland en de sociale netwerken van startende ICT-ondernemers aan bod komen. In het tweede deel staan ontwikkelingen in organisaties centraal. Mede onder invloed van ICT worden zij steeds meer netwerkorganisaties. Bijzondere aandacht krijgen de virtuele organisaties, het E-Human Resource Management en de taakherschikking in de zorgsector. Het derde deel behandelt de competenties van (toekomstige) werkenden. Vooral de (gewenste) veranderingen in het onderwijs, de scholing van werkenden en het verschijnsel van de `computerangst', komen hierbij aan de orde.

Mondiale subtop
Het Nederlandse innovatiesysteem (netwerk van ICT-bedrijven met toeleveranciers en afnemers van ICT-producten en -diensten) behoort tot de mondiale subtop. De Verenigde Staten en Japan blijven voorlopig ver buiten het bereik van de Europese Unie in zijn geheel. Binnen Europa neemt Finland (vooral door Nokia) een bijzonder hoge positie in. Nederland volgt op enige afstand.

Netwerken van startende ICT-bedrijven
Startende ICT-bedrijven zijn gebaat bij grote en diverse sociale netwerken in hun zoektocht naar informatie, middelen en erkenning. Spin-offs profiteren van de binding met moederbedrijven, maar te sterke banden werken contraproductief als deze relatie weinig ruimte laat voor nieuwe kansen, klanten en exploratie. Ook ondernemers die door incubators gesteund worden vallen vaak terug op bestaande netwerken.

ICT-investeringen
De effectiviteit van ICT-investeringen is mede afhankelijk van gelijktijdige aanpassingen in de organisatie en in de kennis van werknemers. Zonder aanpassingen in het vermogen om met nieuwe technologie om te gaan, kunnen ICT-investeringen zelfs een negatieve invloed op de productiviteit hebben.

Meer efficiëntie in de zorgsector
Ziekenhuizen kunnen de efficiëntie verhogen door ICT-ondersteunde zorgprogramma's met gestandaardiseerde verwijsafspraken en een gestandaardiseerd zorgaanbod te ontwikkelen. Dit vergroot de transparantie van het zorgproces en maakt dat zorgtaken beter te plannen zijn. Ook de kwaliteit van de zorg is gebaat bij de inrichting van zorgprogramma's. Wel worden deze gunstige effecten vaak belemmerd door concurrentie, statusconflICTen en wantrouwen tussen de betrokken stafleden en professionals.

Groepsgrootte en sociale cohesie
Dat ICT sociale cohesie versterkt in grote groepen en verzwakt in kleine groepen hangt samen met het vervagen van grenzen tussen organisatorische eenheden. Kleine groepen worden door organisatorische veranderingen meer tijdelijk en meer open en verliezen daardoor aan samenhang. In grotere groepen leidt het werken met wisselende projectteams er juist toe dat medewerkers een groter persoonlijk netwerk krijgen, wat op organisatieniveau de cohesie bevordert.

Computerangst bij een kleine groep
Bij werknemers die niet met computers werken speelt computerangst een rol bij de bereidheid om ICT vaardigheden op te doen. Om de loopbaanperspectieven van deze werknemers te verbeteren is het opheffen van deze psychische barrières van belang. De informatiseringsstrategie van bedrijven en het personeelsbeleid kunnen hieraan bijdragen.

Naar individueel leren
In het onderwijs kan de inzet van ICT voor de actieve kennisverwerving van leerlingen nog verbeterd worden door de kennis van ICT als didactisch hulpmiddel onder docenten te vergroten. Een systematische en doordachte ICT-ondersteuning van kennisprocessen verdient toepassing op ruime schaal.

E-leren nog relatief duur
Scholing via ICT is vaak nog duur door de kosten voor ontwikkeling en updates van programma's. Verlaging van deze ontwikkelingskosten is mogelijk door de kosten van het inrichten van elektronische leeromgevingen te reduceren of door goedkopere content aan te schaffen.

Aanbieding eerste exemplaar op 10 maart 2005
Het eerste exemplaar van het Jaarboek ICT en samenleving 2005 wordt op 10 maart 2005 aangeboden aan prof. dr. A.G.B. ter Meulen van het algemeen bestuur van NWO. De aanbieding vindt plaats tijdens een lanceringsbijeenkomst van 13.00-17.30 uur, in Spaansche Hof , Westeinde 12, te Den Haag. Voor het programma zie www.kcgs.nl

Inhoud Jaarboek ICT en samenleving 2005

1 ICT in de kennis- en netwerkeconomie, Lambert van der Laan en Jos de Haan

2 ICT en innovatievermogen: internationale trends, Kees Breed, Peer Ederer en Ron Meyer

3 Startende ondernemers in de ICT en hun netwerken, Wim Hulsink,Tom Elfring en Dick Manuel

4 Warme relaties en koele kanalen; de relatie tussen sociale cohesie en ICT-gebruik in organisaties, Marianne Simons en Jan de Ridder
5 Innovatief human resource management door ICT; E-HRM als hoop of vrees? Huub Ruël,Tanya Bondarouk en Jan Kees Looise
6 Kennisdeling in online groepen: de sociale inbedding van online interactie in offline relaties, Uwe Matzat

7 Taakherschikking en ICT in de zorg, Roland Bal en Antoinette de Bont
8 Leren en ICT, Hans van Gennip en Huub Braam
9 ICT competenties en computerangst van werknemers, Bram Steijn en Kea Tijdens

10 Scholing van werkenden via ICT, Arie Gelderblom en Jaap de Koning

Jaarboek ICT en samenleving 2005. Kennis in netwerken, Jos de Haan en Lambert van der Laan (red.), Amsterdam: Uitgeverij Boom, maart 2005, ISBN 90 8506 083 4, 192 pag.,
prijs EUR 20,-

De publicatie is uitsluitend verkrijgbaar via de boekhandel.

Voor meer informatie over de inhoud van het Jaarboek: drs. Kees M. Paling, Communicatie en Voorlichting SCP, tel: 070 - 340 7256/7000,
e-mail: k.paling@scp.nl; website: www.scp.nl

Voor het aanvragen van recensie-exemplaren:
Uitgeverij Boom, tel: 020 - 622 6107 , e-mail: info@uitgeverijboom.nl

Voor meer informatie over de organisatie van de presentatiebijeenkomst:
KCGS, tel: 070 - 344 0966, e-mail: info@kcgs.nl; website: www.kcgs.nl

Op het terrein van onderzoek naar ICT-ontwikkelingen verschenen eerder de SCP-rapporten Geleidelijk digitaal van Jan Steyaert en Jos de Haan, Van huis uit digitaal. Verwerving van digitale vaardigheden tussen thuismilieu en school van Jos de Haan en Frank Huysmans en E-cultuur. Een empirische verkenning van Jos de Haan en Frank Huysmans, Achter de schermen, van Frank Huysmans, Jos de Haan en Andries van den Broek. Zie hiervoor de website: www.scp.nl
Ook bij NWO-MES zijn meerdere onderzoeken over de samenhang tussen ICT en de samenleving te vinden: www.nwo.nl/mes.

Bekijk publicatie

Zie het origineel