Roemenië: het begin van een nieuw tijdperk?
7 maart 2005
Binnenkort moet het Europees Parlement zich uitspreken over de toetreding
van Roemenië. Ter voorbereiding van het aanstaande debat reisde GroenLinks
europarlementariër Joost Lagendijk naar Boekarest, waar hij met
journalisten, NGO's en politici discussieerde over persvrijheid en
corruptie. Hoe kan de EU de ingezette hervormingscours optimaal stimuleren?
Eerder liet Lagendijk zich in het Europees Parlement kritisch uit over
de mate waarin Roemenië voldoet aan de politieke criteria die aan elke
toetredende lidstaat gesteld worden. Hij stond toen vrijwel alleen in
zijn kritiek. Sinds enkele weken lijkt men in Brussel wakker geschud
te zijn. Nu roepen Duitse conservatieven om een uitstel van Roemenië's
toetreding. Juist nu in Boekarest een nieuwe regering is aangetreden
die vastbesloten lijkt om de misstanden eindelijk aan te pakken. Hoog
tijd, vond Lagendijk, om zelf ter plekke te bekijken hoe het werkelijk
gesteld is met justitie en de mensenrechten.
De kritiek op Roemenië liegt er niet om. De corruptie heeft dermate
dramatische vormen aangenomen dat volgens de OESO internationale
investeerders hun geld liever ergens anders uitgeven. Het gebrek aan
persvrijheid werd duidelijk tijdens de verkiezingscampagne van
december 2004, toen één partij de media volledig domineerde. Ook zijn
de hervormingen die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht
moeten waarborgen nog alles behalve voltooid. En de wijze waarop met
psychiatrische patiënten wordt omgegaan is regelrecht in strijd met
internationale mensenrechtenverdragen.
Vrijheid van meningsuiting
In Boekarest trof Lagendijk een aantal journalisten die zelf hebben
ondervonden wat het betekent niet te kunnen schrijven of vertellen wat
je wilt. Medewerkers van de staatsradio en de staatstelevisie
vertelden hoe afgelopen jaar, tijdens de campagne voor de presidents-
en parlementsverkiezingen, de druk in de redactiekamers steeds sterker
voelbaar werd. Vóór uitzending van een reportage over politiek
gevoelige onderwerpen behoorde een telefoontje naar het bureau van de
ministerpresident tot de standaardprocedure. Wie verdacht werd van
sympathie voor de oppositie werd verplaatst naar de minder bekeken
nieuwsuitzendingen.
De voormalige redactieleider van de kritische krant Evenimentul Zilei
getuigde hoe de regering ook op de 'onafhankelijke' media druk
uitoefende. Zij wist de eigenaars aan zich te binden door veel geld
uit te geven voor overheidsreclame - mits de kranten niet te kritisch
werden. Zelf werd hij in december 2004 door de eigenaar de laan
uitgestuurd toen hij een te kritische redactielijn bleef aanhouden. De
excessieve druk op de media resulteerde in een volledig doodzwijgen
van de oppositie. Toch won oppositiekandidaat Basescu uiteindelijk de
presidentsverkiezingen. De sociaal-democratische partij van verliezer
Nastase concludeerde in een interne evaluatie dat hun kandidaat
misschien té aanwezig was geweest op tv en in de krant...
Onafhankelijke rechters
Lagendijk had ook ontmoetingen met verschillende rechters, die geen
blad voor de mond namen over het disfunctioneren van het juridische
apparaat in Roemenië. Zo staan sommige rechtbankpresidenten erom
bekent dat ze op een erg creatieve manier de zaken over de
verschillende rechters verdelen - bepaalde zaken laten ze liever aan
vertrouwelingen over. Deze critici gaven aan veel te verwachten van de
in januari aangetreden nieuwe regeringscoalitie. De nieuwe minister
van justitie, afkomstig uit de NGO-wereld, was zelf tot voorkort één
van de meest gedreven critici van het oude systeem. Als een van de
eerste maatregelen heeft zij een systeem van willekeurige verdeling
van zaken over de verschillende rechters - via een computerprogramma -
verplicht gesteld.
Na een kijkje te hebben genomen in het gerechtshof van Boekarest -
waar de rechters onder een enorme werkdruk staan en de gangen vol
zitten met wachtende slachtoffers en aangeklaagden - had Lagendijk een
ontmoeting met de nieuw aangetreden Hoge Raad voor de Magistratuur.
Een instelling die moet toezien op de onafhankelijkheid van de
rechterlijke macht, maar waarvan een minister Lagendijk later vertelde
dat zij louter bestond uit 'dinosauriërs' uit het Caucescu-tijdperk.
Hij voegde er aan toe te hopen dat de natuur ook voor deze
dinosauriërs een goede oplossing in petto had. En inderdaad lijkt de
regering, door het ontslag van een aantal corrupte
politiecommissarissen, vastbesloten om orde op zaken te stellen.
Onmenselijke behandeling geesteszieken
Uit gesprekken met een NGO die zich inzet voor de verbetering van de
behandeling van psychiatrische patiënten kreeg Lagendijk een erg
somber beeld van de toestand in de Roemeense instellingen. Dit werd
geïllustreerd door een ontluisterende film die een medewerkster enige
weken geleden had opgenomen in één van de tehuizen. Bij het Ministerie
van Gezondheid sprak Lagendijk zijn verbijstering uit over deze
mensonterende toestanden. De staatssecretaris gaf aan dat de regering
maar al te goed weet wat er mis is, en antwoordde met een wedervraag:
kon Lagendijk de EU overtuigen om geld vrij te maken voor dit
schrijnende probleem? Na een eerste noodoplossing - verhoging van het
voedselrantsoen en verhoging van de lonen van het verplegend personeel
- was de kas van het ministerie leeg.
Enthousiasme en hoop
Lagendijk bediscussieerde ook meer algemeen de vraag of Roemenië zich
binnen afzienbare tijd kan ontwikkelen tot een land met een solide
democratie en respect voor mensenrechten en rechtstaat. Een
vooruitzicht dat de laatste jaren soms erg ver weg leek. Roemeense
intellectuelen waren het echter pertinent oneens met de stelling dat,
op grond van het door dictators gemarkeerde Roemeense verleden, een
open maatschappij en democratie voor Roemenen niet zou zijn weggelegd.
En inderdaad, zo Lagendijk, getuigden de levendige debatten die hij er
voerde van een ongekende interesse in politiek: de hoop op
substantiële hervormingen en enthousiasme voor een betere toekomst
waren bijna voelbaar. Lagendijk: "Geen van de problemen die ik sinds
jaren aanspreek is opgelost, maar de rem op de oplossing is weg. Ik
ben overtuigd geraakt van de wil van regering en bevolking om de
maatschappij en het staatsapparaat écht te hervormen. En ik zou het
moeilijk vinden om juist nu 'nee' te zeggen tegen Roemenië."
«
GroenLinks