17-02-2005
Uitwerkingsplan 'De Westwal Keert Weer'
Restauratie vestingwerken Westwal/Sint Janssingel
De Westwal en de Sint Janssingel maken deel uit van de Bossche
Vestingwerken. Die vestingwerken staan centraal in het
ontwikkelingsplan 'Versterkt Den Bosch' (1999). Daarin wordt de
restauratieaanpak van de vesting besproken. Bewust is in dit plan de
keuze gemaakt om de vesting niet alleen technisch te restaureren, maar
ook om de vestingwerken en de omliggende openbare ruimte aan te pakken
in de sfeer van cultuurhistorie, ecologie, recreatie, toerisme,
ruimtelijke ordening en verkeer. Deze onderdelen zijn met elkaar
verweven in het nu actuele uitwerkingsplan "Westwal keert weer".
Hierin komt duidelijk naar voren dat het gebied rondom de Westwal en
Sint Janssingel door restauratie van de vestingmuur en de aanpak van
de openbare ruimte op een geheel eigen wijze een schakel vormt tussen
de historische binnenstad en de wijken 't Zand en het Paleiskwartier.
Deelplan "Westwal keert weer"
Nu de uitvoering aan de zuidzijde van de vesting vergevorderd is,
wordt de aandacht verlegd naar de westzijde, de Westwal en de Sint
Janssingel. De vestingwerken aan deze zijde vormen een nog grotere
uitdaging. Hier is de vestingmuur namelijk gedeeltelijk niet meer
zichtbaar en verkeert het aanwezige deel in vervallen staat. Ook
hebben provincie, waterschappen en gemeente de ambitie het gebied in
te richten als ecologische verbindingszone. Vóórdat de restauratie-
en herinrichtingsplannen worden uitgewerkt zijn uitspraken over de
aanpak op hoofdlijnen noodzakelijk voor de bestuurlijke besluitvorming
en de participatie van belangengroeperingen. Het plan "Westwal keert
weer", de tweede uitwerkings-fase van het Ontwikkelingsplan, geeft
daar inhoud en vorm aan.
Werkwijze
Het plan is tot stand gekomen in een interactief studie-, onderzoek-
en ontwerpproces met architecten, stedenbouwkundige,
monumentdeskundigen, bouwhistorici, en archeologen, technici en
landschapsarchitecten. In het plan zijn voorstellen vervat over de
aanpak van de vestingmuurrestauratie, de herontwikkeling van de
vesting, de integratie met archeologische vondsten, de openbare ruimte
én de oevers van de Stadsdommel. Bij de verdere uitwerking van
"Westwal keert weer" is ruimte voor discussie en verdere ontwikkeling.
Immers de ervaring bij de concretisering van planonderdelen aan de
zuidzijde van de vesting leert dat gesprekken en discussie leiden tot
verbetering en groei van de plannen.
De uitdaging
Aan de inrichting van de openbare ruimte, waar geparkeerde auto's het
beeld bepalen, is sinds de jaren '70 weinig aandacht meer gegeven. In
de huidige situatie is de verblijfs-kwaliteit al met al matig. Het
lijkt een vergeten en soms rommelig gebied, waar bomen een beroerde
groeiplaats hebben en worden gehinderd door bestrating en intensief
verkeer. De wandelaar, die graag oog heeft voor het groene karakter
van de Stadsdommel, wordt op afstand gehouden en ervaart daardoor een
onplezierige omgeving. De aanwezigheid van de vele geparkeerde auto's
wijst op het grote belang van de parkeerplaatsen voor het functioneren
van de Binnenstad, voor zowel bezoekers als vergunninghouders.
Uitgangspunt van de plannen is daarom dat eventueel op te heffen
parkeerplaatsen moeten worden gecompenseerd. Bij het opheffen gaat het
om parkeerplaatsen voor bezoekers van de binnenstad en niet om
plaatsen voor vergunninghouders, omdat deze laatste categorie in dit
deel van de Binnenstad al onder grote druk staat. In de huidige
situatie is de verkeers-afwikkeling gedeeltelijk in twee richtingen en
gedeeltelijk in één richting. De Sint Janssingel tussen
Berewoutstraat en Wilhelminabrug blijft in ieder geval
tweerichtingsverkeer in verband met de bereikbaarheid van de
parkeergarage onder de nieuwbouw van de Mariënburg. De Westwal is een
éénrichtingsstraat en dat blijft ook. Eventueel kan de rijrichting
worden omgekeerd.
De ambitie
De vestingmuur is verdwenen, maar dat is maar schijn. Het tracé van
de muur is door archeologische opgravingen achterhaald. De authentieke
muur blijkt onder het maaiveld, soms tot op grote hoogte, nog intact
te zijn. Nu de aanzetten van het Sint Jansbolwerk, de toegangspoorten
en Bastion Maria zijn gevonden, wordt het mogelijk om iets van de
voormalige verdedigingswerken te tonen, zodat de lieflijke singel meer
reliëf krijgt en de historie weer afleesbaar wordt. Ze vormen
bovendien tevens aangename, met parkbomen omlijste, pleinen, die een
pleisterplaats vormen voor bewoner en bezoeker van de Binnenstad.
Tegelijkertijd kan deze vestingzone worden verknoopt met het
padenstelsel rond de vesting. De wandelaar krijgt hiermee een
verkeersvrije ontsluiting naar het Bossche broek. Zo herstelt
's-Hertogenbosch haar identiteit als vestingstad.
De Ecologische Verbindingszone in de Stadsdommel
De beken Dommel en Aa komen samen in het stedelijke gebied van
's-Hertogenbosch en monden vervolgens uit in de Maas. De loop van
beide beken door de stad heeft de functie van ecologische
verbindingszone. Deze zone verbindt de bovenloop van de beken met het
rivierengebied van de Maas. In verschillende beleidsplannen van
gemeente, waterschappen en provincie is het belang van deze
ecologische verbindingszone, als Moeraszone", door de stad vastgelegd.
Dit model bestaat uit een natuurvriendelijk ingerichte waterloop, met
een rietzone, aangrenzende soortenrijke graslanden en plaatselijk
opgaande beplanting met op enkele kilometers van elkaar wat grotere
natuurgebiedjes van minimaal twee hectare, die dienen als stapstenen
voor de natuur. Deze zone is als eerste van belang voor de vissen.
Daarna komen de kleine zoogdieren, vogels en insecten. Voor het laten
functioneren van de Stadsdommel als ecologische verbindingszone is het
dus nodig om de inrichting van de waterloop, oevers en taluds te
verbeteren voor de genoemde soorten. Het vraagt verder om het oplossen
van ecologische barrières, zoals de onderbreking van de oevers onder
de bruggen en de harde oeverbeschoeiingen.
De fasering
- De werkzaamheden starten in 2005 met de restauratie van de muur die
nog zichtbaar is aan de Westwal. Het behoud van het oude muuroppervlak
met de lange golvende lijnen van vervormd metselwerk is daarbij het
uitgangspunt. De wandeltraverse onder de Willemsbrug richting het
Vughtereiland komt dit jaar eveneens gereed. De aanpak aan de
straatzijde, in de directe nabijheid van de muur bestaat uit het
reconstrueren van een metselwerk borstwering (zie Zuidwal) en het
bestraten van een voetpad. Het in het verleden spontaan gevormde
tredpad langs de oevers van de Stadsdommel blijft bestaan.
- De voorwaarden uit het zogenaamde "Kanjerproject Rijksmonumenten"
brengen met zich dat het projectteam de komende jaren werkt aan de
restauratie van de recent gevonden vestingmuurrestanten. Dit vindt
plaats over de hele lengte van Westwal-Sint Janssingel, opgeknipt in
handzame deelprojecten. Men zoekt daarbij steeds aansluiting bij
mogelijke herbestratingprojecten van de openbare ruimte.
- Het streven naar vermindering van lozingen van vervuild afvalwater
op oppervlaktewater maakt het noodzakelijk een bergbezinkbassin aan te
leggen.Een combinatie met de reconstructie van Bastion Maria ligt
daarbij voor de hand. De verwachting is dat dit project in 2005 zijn
definitieve vorm krijgt en in 2006 in uitvoering komt.
- De realisering van de Ecologische Verbindingszone in de Stadsdommel
houdt gelijke tred met de uitvoering van de
vestingwerken-deelprojecten.De uitwerking van de ideeën rond het Sint
Jansbolwerk vindt eveneens plaats in 2005 en 2006.Een extra
uitvoeringsmotivatie komt voort uit het recent vastgestelde
hoogwaterbeleid rond 's-Hertogenbosch. Provincie, waterschappen en
gemeente zien kansen voor een soort stuw in de Stadsdommel om het
risico van overstromingen in het stroomgebied van Aa en Dommel te
verminderen. De positie van het voormalige bolwerk komt hiervoor in
aanmerking.
Financiële onderbouwing
Het Ontwikkelingsplan Vestingwerken heeft een brede financiële basis.
Als aanjager dient een jaarlijkse gemeentelijke bijdrage, die
"vermenigvuldigd" wordt door subsidies van regionale en landelijke
overheden, Europese fondsen, bedrijfsleven en culturele instellingen
Gemeente 's-Hertogenbosch