Ingezonden persbericht
Persbericht, 14 februari 2005
Alleen verdedigen bij alarm voorkomt uitsterven prooi èn roofdier
NIEUWERSLUIS (Utr.) / NIJMEGEN Bepaalde organismen verstaan de kunst om zich te verdedigen alleen als hun vijand in de buurt is. Deze flexibele, en goedkope, verdediging blijkt een ecosysteem veel evenwichtiger te maken. Ecosystemen met soorten die zich altijd of juist nooit verdedigen lopen namelijk een veel grotere kans op enorme schommelingen in aantallen, en op het uitsterven van soorten. Anthony Verschoor en zijn collega s van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) ontdekten dit bij zoetwaterleven, maar het gaat waarschijnlijk ook op voor andere milieus. Hij promoveert op 17 februari aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
Sommige organismen verdedigen zich nooit tegen vijanden: pluk de dag! Denk aan een mals kropje sla of een hapklare haring. Andere soorten verdedigen zich juist altijd: supersafe voor het geval dat. Bijvoorbeeld planten met (verder nutteloze) stekels of doorns en hoefdieren met (zware) hoorns. Maar er zijn ook planten en dieren die hun verdediging aan en uit kunnen zetten. Dat blijkt erg voordelig te zijn. Niet alleen voor het besparen van verdedigingskosten, maar ook voor het voortbestaan van je eigen soort en andere soorten.
Onderzoeker Anthony Verschoor van het Nederlands Instituut voor Ecologie onderzocht de voordelen bij een aantal zoetwaterorganismen. De ééncellige alg Scenedesmus obliquus reageert op informatiestoffen ( infochemicaliën ) die in het water achterblijven als zijn vijand al algenetend rondzwemt. Hij vormt bij dit alarmsignaal binnen twee dagen kolonies van vier of meer cellen door zich razendsnel te delen. De vijand is het raderdiertje Brachionus calyciflorus. Deze micrograzer van een kwart millimeter groot kan die algenkolonies veel moeilijker behappen dan de losse algencellen. Als de vijand weer weg is, dan valt de verdedigingslinie de kolonie snel uit elkaar. Zo n zwaardere kolonie zakt namelijk naar de bodem en krijgt daar (te) weinig licht.
Het raderdiertje wordt op zijn beurt gegeten door een vleesetende verwant: het raderdier Asplanchna dat vier tot acht keer zo groot is. Brachionus krijgt langere stekels door de geur van zijn vijand: om een minder hapklaar brok te worden.
De manier waarop je je verdedigt, bepaalt ook het lot van de soorten in je voedselweb. Verschoor voerde naast computerexperimenten proeven uit met eenvoudige zoetwater-ecosystemen in het laboratorium. Altijd of nooit verdedigen leverde sterke schommelingen in de aantallen algen en raderdieren op. Waar de algen zich alleen verdedigen als het echt moet, zag je die schommelingen niet. Ook het uitsterven van het roofdier, het vleesetende raderdiertje Asplanchna, werd zo voorkomen. Verschoor: Flexibele verdediging voorkomt dat prooien helemaal weggegeten worden, waarna de roofdieren zelf ook instorten. Daarmee bevordert het de stabiliteit en het voortbestaan van soorten en ecosystemen.
Het voordeel van plankton zoals algen en raderdiertjes is, dat het klein is en een aantal generaties per dag kan voortbrengen. Vergelijk dat eens met jarenlang onderzoek aan bijvoorbeeld bomen of olifanten. Je krijgt dus al in korte tijd een goed beeld van de natuurlijke dynamiek en weet dan ook wat je in andere, grotere ecosystemen kunt verwachten, legt Verschoor uit. Wat voor algen en raderdiertjes en hun stabielere ecosysteem geldt, geldt wellicht ook op de savanne. De bekende acaciabomen krijgen namelijk langere stekels als giraffen aan hun bladeren knabbelen. Misschien helpt dit type verdediging dus ook mee aan het behoud van de savanne, of van andere ecosystemen zoals oerwouden of koraalriffen.
Het NIOO is het onderzoeksinstituut voor ecologie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Het bestaat uit drie centra: voor ecologie van kust en zee, van het zoete water en van het land. Op het NIOO-Centrum voor Limnologie in Nieuwersluis richten de onderzoekers zich op het leven in en rond het zoete water, met bijzondere aandacht voor wetlands.
In het Centrum voor Wetland Ecologie werkt de Radboud Universiteit Nijmegen samen met twee andere universiteiten en het NIOO. Vorige week, op 10 februari 2005, is de samenwerkingsovereenkomst voor een tweede periode van vijf jaar ondertekend.