28-01-2005
Wisselend perspectief - 60 jaar denken over de Tweede Wereldoorlog
Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD-KNAW) en
Utrechts debatcentrum TUMULT presenteren een lezingenreeks waarin de
verschillende actuele maatschappelijke betekenissen van de Tweede
Wereldoorlog worden verkend. Daarbij zullen ook de veranderingen die
zich onder invloed van allerlei maatschappelijke ontwikkelingen hebben
voorgedaan in onze kijk op en herinnering aan die ingrijpende periode,
aan bod komen.
Hedendaags publiek kent de Tweede Wereldoorlog vooral als een strijd
tussen goed en kwaad, door succesvolle Hollywood-films als The longest
day en Schindlers list. Het NIOD-KNAW en TUMULT willen met dit project
een tegenwicht aan dit beeld bieden, en hebben om die reden dan ook
samenwerking gezocht met een instantie als COGIS, kenniscentrum
vervolging, oorlog en geweld.
Het morele ijkpunt dat de Tweede Wereldoorlog in vele maatschappelijke
opzichten geworden is, leunt op een eenzijdige benadering van deze
periode in de Nederlandse geschiedenis. De verschillende lezingen en
het slotdebat bieden het publiek een andere blik op de werkelijkheid
van toen én nu.
Een serie van zes lezingen over de oorlog mét slotdebat
Programma
10 februari
ANNE FRANK: GEBRUIK EN MISBRUIK VAN EEN SYMBOOL
Over een fenomeen als Anne Frank, 75 jaar geleden geboren, is relatief
weinig gereflecteerd. Was dat omdat haar ' Achterhuis' niet als
literatuur werd beschouwd of omdat historici zich niet met jeugdige
schrijfsters bezighouden? De laatste jaren is, met name in de
Verenigde Staten, meer over haar gepubliceerd, onder meer naar
aanleiding van de totstandkoming van het toneelstuk The Diary of Anne
Frank. Hoe moet het in de 21e eeuw verder met Anne Frank; blijft zij
een symbool van de Holocaust of zal zij meer en meer het universeel
lijden gaan symboliseren?
Lezing: David Barnouw, onderzoeker en woordvoerder NIOD
Referent: Hans Westra, directeur Anne Frank Stichting
Voorzitter: Marjan Slob, filosofe
24 februari
BURGEMEESTER IN OORLOGSTIJD
Tijdens de bezetting is het gros van de ambtenaren aangebleven, zich
min of meer schikkend naar de opdrachten en bevelen van de Duitsers.
In hun naoorlogse verdediging stelden zij altijd dat als zij
vertrokken zouden zijn, hun plaats door een foute Nederlander zou zijn
ingenomen. Het begrip Burgemeester in oorlogstijd staat daarvoor als
symbool. Waren zij gewetenloze handlangers van de bezetter die een
nazificatie van het ambtelijk apparaat nastreefde of was hun optreden
grosso modo in het belang van het Nederlandse volk?
Lezing: Peter Romijn, hoofd afd. onderzoek NIOD en hoogleraar
Universiteit van Amsterdam
Referent: Tessel Pollmann, journalist, werkzaam aan proefschrift over
secretaris-generaal J.A. Ringers
Voorzitter: Will Tinnemans, journalist
10 maart
HONGER, STERFTE EN BEZETTING
De Tweede Wereldoorlog bracht een drastische verandering van de
Nederlandse landbouw teweeg en daarmee een verandering van het dieet.
Dit dieet, dat tot aan de winter 44-45 in kwantitatieve zin afdoende
was, was aanzienlijk magerder en vooral plantaardiger dan men tot dan
toe gewend was. Nederland ging op dieet en menigeen voer daar, zowel
volgens tijdgenoten als historici, wel bij. Daar staat tegenover dat
de (niet-gewelddadige) sterfte wel erg steeg, vooral onder kinderen.
Lag dat nu aan het voedsel of niet, en wat kan recent onderzoek aan
het beantwoorden van die vraag bijdragen?
Lezing: Ralf Futselaar, onderzoeker NIOD, docent Universiteit Utrecht
Referent: Diny Schouten, voedseljournalist
Voorzitter: Jan van Leijenhorst, hoofd onderwijs en cultuur vng
24 maart
GESCHIEDSCHRIJVING ALS AANKLACHT
De bekendste aanklacht in de geschiedschrijving van de Tweede
Wereldoorlog is te vinden in Ondergang (1965), Pressers tweedelige
boek over de jodenvervolging in Nederland. Hij liet de doden de
aanklacht uitspreken tegen de Joodse Raden: Gij zijt de werktuigen
geweest van onze doodsvijanden. Het publiek was onder de indruk van
Pressers emotionele benadering en Ondergang werd vele malen herdrukt.
Vakgenoten waren beduidend ambivalenter en Pressers benadering heeft
onder historici geen school gemaakt. Waarom eigenlijk niet?
Lezing: Conny Kristel, senior onderzoeker NIOD
Referent: Bart van der Boom, historicus Universiteit Leiden
Voorzitter: Elisabeth van den Hoogen, journalist
7 april
DE BANALISERING VAN HET TRAUMA
Nadat in de eerste decennia na de oorlog de psychische oorlogsgevolgen
nauwelijks waren beseft, maakte ongeveer na 1970 het
concentratiekampsyndroom een succesvolle opmars. Zo succesvol dat we
ons inmiddels kunnen afvragen of het begrip trauma niet aan zijn eigen
succes ten onder is gegaan. Als we alles trauma noemen, tot aan een
verloren sportwedstrijd aan toe - is dat dan geen nieuwe ontkenning
van het leed van de oorlogsslachtoffers? Aan de orde komen ook zaken
als slachtofferisme en slachtofferrivaliteit.
Lezing: Jolande Withuis, senior onderzoeker NIOD
Referent: Rolf Kleber, hoogleraar psychotraumatologie Universiteit
Utrecht
Voorzitter: Jan van Leijenhorst, hoofd onderwijs en cultuur vng
Deze lezing kwam tot stand in samenwerking met COGIS.
21 april
WRAAK EN VERGELDING; VERGEVEN EN VERGETEN?
In haar proefschrift dat in maart 2005 zal verschijnen, gaat Hinke
Piersma de geschiedenis na van de Vier, Drie, Twee van Breda. Die
geschiedenis roept vragen op omtrent straf, vergelding, vergeving.
Vragen die een grote actuele waarde hebben in het licht van
bijvoorbeeld de Verzoeningscommissie in Zuid-Afrika. Zijn amnesie en
amnestie mogelijk? Kan een nieuwe samenleving worden opgebouwd zonder
dat de oude daders zijn gestraft? Of blijven er spanningen? Mag men
van slachtoffers verwachten dat zij vergeving als doel hebben, zelfs
als zij nog lijden onder wat hun is aangedaan?
Lezing: Hinke Piersma, onderzoeker NIOD
Referent : Peter Baehr, oud-hoogleraar Universiteit van Amsterdam
Voorzitter: Marjan Slob, filosofe
26 april slotdebat
GOED, FOUT EN DE ZIN VAN HERDENKEN
In zijn oratie In de ban van goed en fout? (1983) nam de huidige
directeur van het NIOD-KNAW, Hans Blom, met alle respect afstand van
het historisch framework van het geschiedwerk van L. de Jong. Voortaan
zou onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog meer analytisch en minder
moraliserend moeten zijn. De termen goed en fout zijn sedertdien te
pas en te onpas gebruikt en zijn een eigen leven gaan leiden. Zo
schreef Chris van der Heijden het veelgelezen boek Grijs Verleden, dat
als centrale stelling heeft: er waren geen goed en fout, er was vooral
grijs. In zijn lezing zal Hans Blom de geschiedenis van zijn voorstel
evalueren. In het daaropvolgende debat komt ook de vraag naar de zin
van herdenken aan de orde.
Inleiding: Hans Blom, directeur NIOD
Referent: Chris van der Heijden, auteur Grijs Verleden. Nederland en
de Tweede Wereldoorlog
Als forumleden worden wetenschappers (historici, psychologen),
journalisten, en andere deskundigen uitgenodigd. Marjan Slob,
filosofe, leidt de discussie.
Dit debat kwam tot stand in samenwerking met COGIS.
Meer informatie
Zie voor meer informatie en aanvangstijden de website van TUMULT of
bel met TUMULT, tel. 030-2332430, of het NIOD, David Barnouw, tel.
020-5233800.
Locatie
Alle lezingen en het slotdebat vinden plaats in het Louis Hartlooper
Complex, Tolsteegbrug 1, te Utrecht.
Toegangsprijs voor de lezingen bedraagt 3,50 euro, met korting (CJP
&U-pas, Studentenkaart, Vrienden van het NIOD) 2 euro. Kaartjes
verkrijgbaar aan de kassa van het Louis Hartlooper Complex.
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen