Stadsdeel Geuzenveld/Slotermeer Amsterdam
Raadslid Bennik waarnemer in Oekraine
De beelden van de strijd tussen de presidentskandidaten Joesjtsjenko
en Janoekóvitsj staan nog op het netvlies. Tentenkampen midden in
Kiev, demonstraties, oranje vlaggen. Een team van Nederlandse
waarnemers volgde in december de herhaling van de
presidentsverkiezingen in Oekraïne, om te zorgen voor een eerlijk
verloop. Een van de leden van deze missie was stadsdeelraadslid Jan
Hendrik Bennik (LSG). Hij maakte een verslag van zijn ervaringen:
Wat vooraf ging
Op zondag 21 november 2004 werd in Oekraïne de tweede ronde gehouden
voor de presidentsverkiezingen. Voor het eerst in dit
postcommunistische land lag hier een reële keuze aan de bevolking
voor, en wel tussen de regeringskandidaat Janoekóvitsj en de
pro-westerse kandidaat Joesjtsjenko.
Volgens opiniepeilingen aan de ingang van de verkiezingsbureaus,
zogenaamde exit polls zou Joesjtsjenko de overwinnaar zijn, maar
volgens officiële voorlopige uitslagen zou Janoekóvitsj met enkele
procent punten voorliggen. De waarnemersmissie van de OVSE (
Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) constateerde
echter vele onregelmatigheden in het verkiezingsproces.
Uiteindelijk verklaarde het Hooggerechtshof van Oekraïne de uitslag op
3 december ongeldig en beval aan de tweede ronde te herhalen op 26
december, bij ons in Nederland beter bekend als tweede kerstdag. Mede
door grote internationale inspanningen, zoals het houden van enkele
ronde tafelconferenties, is hier uiteindelijk toe besloten, waar bij
voorop stond dat men zich zou onthouden van geweld. De rol van
Nederland als EU-voorzitter in de persoon van oud-ambassadeur Niek
Biegman mag hierbij niet onvermeld blijven.
Toen mij ter ore kwam, dat men op deze tweede kerstdag misschien een
tekort aan mensen zou hebben om deze verkiezingen waar te nemen, zijn
bij mij een aantal bellen gaan rinkelen. Immers ik spreek de Poolse
taal, die nauw verwant is aan het Oekraïens, ben regelmatig lid en
voorzitter van een stembureau geweest en zou mij naar mijn mening
moeten schamen, als ik niet deze kennis en ervaring zou aanbieden als
verkiezingswaarnemer voor deze missie. Het Ministerie van Buitenlandse
Zaken was het hier mee eens en zo zat ik op woensdag 22 december in
het vliegtuig met 64 andere Nederlandse waarnemers op weg naar Kiev.
En dezelfde avond nog mocht ik daar op de Nederlandse ambassade kennis
maken met die oud-ambassadeur, die geruisloos zo veel betekend had in
de eerder genoemde ronde tafelgesprekken.
En daarna kon het echte werk beginnen. Dezelfde avond mij aanmelden
bij het inschrijfbureau van de OVSE, waarbij bekend werd, dat mijn
werkterrein bij Donetsk, in het oosten van Oekraïne zou zijn.
Donderdag 23 december
Vroeg uit de veren, want direct na het ontbijt moest ik weer reisklaar
zijn: eerst met bagage en al naar de briefing (instructiedag) om
direct daarna naar het station van Kiev te worden overgebracht, om op
tijd aanwezig te zijn voor de nachttrein, die mij in een reis van 12
uur naar Donetsk zou brengen. De wachtkamers van het station in Kiev
hebben prachtige plafonds en een schitterende verlichting. Ook gaat er
een prachtig muziekstuk spelen, als de trein naar Moskou vertrekt, een
traditie, die nog is overgebleven uit de Sovjettijd. Een groot
contrast met het perron, waarop je in het pikkedonker je treinwagon
moest zien vinden. Dankzij plaatselijke reisleidsters was dat
uiteindelijk geen probleem.
Omdat het in een slaapcoupé moeilijk zitten is, was het dan maar
gelijk slapen en dus met de kippen op stok.
Rond kwart over een 's nachts stond de trein onderweg nog even stil op
een station en daar ontvouwde zich een bijna surrealistisch
schouwspel. In de vrieskou zaten een drietal vrouwen weggedoken in hun
bontjas op de grond te midden van manshoge speelgoedbeesten. Ze bleken
in de nacht klanten af te wachten, die mogelijk een speelgoedbeest
voor de feestdagen konden kopen.
Vrijdag 24 december
Aankomst in Donetsk. Voor het station stonden twee touringcars klaar,
waarvan er een duidelijk een tweede hands Poolse bus was, die ons naar
het hotel brachten, waar de waarnemers in de regio Donetsk werden
opgevangen. Ook de plaatselijke autoriteiten lieten zich niet
onbetuigd: de beide touringcars kregen politiebegeleiding met
zwaailicht en sirene. In het hotel maakte ik kennis met een Russische
hotelgast, die mij direct toevoegde, dat dit grondgebied "RUSSIA" was.
Waarop ik hem geantwoord heb, dat ik daarvan niet op de hoogte was.
Wat ik wel wist heb ik ook duidelijk verteld, namelijk dat Nikita
Chroetsjow uit dit land (Oekraïne) kwam en dat dit land vroeger tot de
Sovjet-Unie behoorde. Verkiezingswaarnemers nemen namelijk geen
politieke standpunten in. Het enige wat tijdens de missie telt is
dat de verkiezingen eerlijk verlopen. De keuze van de kandidaat is aan
de Oekraïners. Ik voelde zijn waardering groeien.
Maar ik moest weg voor verdere instructie over de regio. En als je de
pers en de waarschuwingen moest geloven zat ik nu in de landstreek,
waar zich een broeinest voor geweld zou kunnen vormen. Het is het
bolwerk van de mijnwerkers, de Janoekóvitsj -aanhangers. Tijdens de
briefing kregen de waarnemers dan ook veiligheidsinstructies. Ook werd
ons de lijst van stembureaus van ons rayon overhandigd. Nu werd het
tijd om de locale teams te vormen, die de stembureaus tijdens de
verkiezingsdag zouden gaan bezoeken. Elk team bestaat namelijk uit 2
internationale waarnemers, een tolk en een chauffeur (met auto). Mijn
collega-waarnemer bleek een (Poolse) jurist uit Krakau, de tolk en
chauffeur kwamen beide uit Donetsk. Gewapend met een wegenkaart en
twee medewerkers, die plaatselijk bekend zijn, moest het lukken op de
verkiezingsdag ons werk te doen.
25 december
Vandaag het werkgebied verkend. Omdat op de verkiezingsdag het werk
bestaat uit het bezoeken van een tiental stembureaus, waarbij we op
één stembureau het opengaan van het stembureau zouden waarnemen en op
één stembureau de sluiting en het tellen van de stemmen zouden
waarnemen, moesten we een handige route uitstippelen. Tevens moesten
we uitvinden, waar telefoonkantoren zijn, omdat we met tussenpozen de
ingevulde vragenlijsten zullen moeten faxen naar Kiev. Ook was het van
belang, dat we die dag kennis zouden maken met de leden van het
hoofdstembureau en met de commissaris van politie uit ons rayon.
Dit leverde interessante informatie op. De voorzitter van het
Hoofdstembureau, die als aanhanger van Joesjtsjenko, speciaal uit
West-Oekraïne was overgekomen, vertelde ons dat tijdens de laatste
verkiezingsronde van november mensen in het bevolkingsregister waren
opgenomen, die 50 jaar geleden al waren overleden en dat die ook
hadden gestemd. Ze waren weer opgestaan! Dit feit heeft ertoe geleid,
dat bij deze verkiezingsronde het kiesregister van oktober zou worden
gebruikt en niet die van november. Burgers, die willen stemmen en niet
in het kiesregister zijn opgenomen, kunnen zich rechtstreeks wenden
tot de rechtbank, die het stemrecht op de verkiezingsdag zelf nog kan
toekennen. De commissaris van politie deelde ons mee, dat vanwege alle
commotie rond de presidents-verkiezingen de criminaliteit was
afgenomen. Waarvan akte.
26 december E (election)-DAY (Verkiezingsdag)
Kwart over vijf opstaan; het is ten minste een uur rijden en we moeten
op tijd voor de opening bij het eerste verkiezingsbureau zijn. Hoewel
we al een uur tijdsverschil hebben met Nederland, komt de zon hier
vroeg op, we zitten namelijk oostelijker dan Moskou. Ik hang mijn
legitimatiekaart om mijn nek en doe de OVSE armband om. Zo kan
iedereen zien, wie wij zijn en door wie wij zijn uitgezonden.
Na het eerste stembureau hebben we een aantal speciale stembureaus op
ons lijstje staan; dit zijn vooral stembureaus in ziekenhuizen. In
Oekraïne is het namelijk niet toegestaan om mensen te machtigen voor
je kiezen, dus worden speciale stembureaus ingericht in ziekenhuizen,
kazernes en gevangenissen. En juist in deze stembureaus hadden zich
bij de vorige ronde onregelmatigheden voorgedaan, waardoor we juist de
speciale stembureaus speciale aandacht zouden geven. In ons rayon
betrof het alleen ziekenhuizen, waaronder een speciaal tuberculose
hospitaal.
Op elk stembureau werd een aantal vragen gesteld, waarvan de
antwoorden op voorgedrukte invulformulieren gedurende een aantal malen
direct doorgefaxt worden naar het hoofdkantoor in Kiev. Hierdoor kreeg
de OVSE gedurende de verkiezingsdag een algeheel beeld over de wijze,
waarop de verkiezingen zouden verlopen en kon de OVSE onafhankelijk en
vooruitlopend op de uitslag van de verkiezingen een uitspraak doen
over het verloop van de procedure van de verkiezingen.
In ons rayon blijkt het redelijk goed te gaan, hoewel de kiezers nog
niet erg veel ervaring hebben. Zo kwam een oude baboesjka
(grootmoeder) naar de tafel van de kiescommissie om haar ingevulde
stembiljet te tonen met de vraag, of zij het biljet goed had ingevuld
alvorens hem in de stembus te doen. Ze bleek het biljet op een
ongeldige manier te hebben ingevuld. Ingevulde stembiljetten worden
niet dubbel gevouwen, zodat het mogelijk is van buiten de stembussen,
die van plexiglas zijn gemaakt, te zien op wie men zijn stem heeft
uitgebracht.
In ons rayon stemde meer dan 90% van de kiezers op presidentskandidaat
Janoekóvitsj, die gouverneur was geweest van Donetsk. Omdat de pers
geschreven had over spanningen in Donetsk vroeg ik na, of men van plan
was een burgeroorlog te beginnen als Victor Joesjtsjenko gekozen zou
worden, begon men te lachen. Nee de leden van het stembureau waren van
plan na de verkiezingen lekker samen te gaan eten, want Oekraïners
zijn een volk!En zo bleek het ook toen ik weer het station van Donetsk
inging met mijn koffer: Vanuit het publiek, dat stond te kijken werd
mij gevraagd, of ik uit Polen kwam. Toen ik antwoordde, dat ik uit
Amsterdam kwam werd mij hartstikke bedankt en goede reis toegeroepen!
En zo komt het, dat ik voldaan de terugreis kon aanvaarden met een
gevoel van trots op al die Oekraïners, die toch maar democratische
verkiezingen hadden mogelijk gemaakt. En ik mocht van deze historische
gebeurtenis getuige zijn. Eindelijk begint dit land te ruiken aan de
vrijheid, waar wij, Nederlanders al weer 60 jaar ononderbroken van
mogen genieten. Beseffen we dat nog wel en maken we nog gebruik van
ons stemrecht als er verkiezingen zijn?
Voor mij persoonlijk geldt, dat we dat op z'n minst verplicht zijn aan
allen, die daarvoor gestreden hebben en soms het leven er bij gelaten
hebben. De vele straatnamen in Slotermeer herinneren ons aan hen.
Jan Hendrik Bennik