Opinie 4: `In het geschiedenisonderwijs heb je jaartallen nodig als ankers'
Het geschiedenisonderwijs in Nederland verandert. Van een
chronologisch overzicht met jaartallen en gebeurtenissen naar
onderwerpen zonder samenhang. Zo krijgen leerlingen in Nederland
steeds minder historisch besef. Terwijl dát juist nodig is om de
samenleving en je eigen plaats daarin te begrijpen, vindt hoogleraar
Middeleeuwse geschiedenis Dick de Boer. Een canon van de geschiedenis
kan helpen het niveau op te krikken, maar dan moet de chronologie niet
worden geschuwd: `In het geschiedenisonderwijs heb je jaartallen nodig
als ankers.'
`Om goed vooruit te kunnen rijden, moet je eerst in de
achteruitkijkspiegel kijken', legt De Boer uit. Hij geeft toe dat je
niet alléén maar achterom kunt kijken, omdat je dan tegen een boom
rijdt (lees: het zicht op de toekomst verliest). Maar een beetje
kennis van de geschiedenis kan geen kwaad. Het kan vooroordelen
wegnemen, inzicht creëren in het hoe en waarom van de huidige
maatschappij. `Geschiedenis is, zou je kunnen zeggen, de vierde
dimensie van de eigen tijd.'
Integratiedebat
Een voorbeeld. Overal in de samenleving woedt het integratiedebat. Een
veelgehoorde opmerking daarbij luidt: `was het maar zoals vroeger,
toen Nederland tolerant was en nog lang niet vol.' Wie zijn
geschiedenis kent, zou kunnen weten dat Onno Zwier van Haren al rond
1750 het integratiedebat op de planken bracht in een toneelstuk over
de moord op Willem van Oranje. In een discussie tussen Johan van
Oldenbarnevelt en de jonge prins Maurits, wordt hun de klacht in de
mond gelegd dat Nederland te vol wordt met zo veel vreemdelingen. En
dat, terwijl het graafschap Holland nog geen 400.000 mensen telde!
`Mensen die goed naar de geschiedenis kijken, kunnen de mythe van het
tolerante Nederland ontzenuwen. Integratie was altijd al een issue.
Alleen de mensen die economisch toegevoegde waarde brachten waren
voluit welkom. De rest werd gedoogd, mits ze voldoende assimileerden',
aldus De Boer. Dit is slechts een klein voorbeeld van hoe iemands
perspectief kan veranderen met voldoende kennis van de geschiedenis.
Jaartallen
Nu is de vraag óf en hoe historische kennis bij de Nederlandse
scholieren en studenten aanwezig is. Het idee dat leerlingen op school
geen jaartallen meer hoefden te leren, is volgens De Boer
doorgeschoten: `Het geschiedenisonderwijs in Nederland is afgegleden
van een chronologisch overzicht via de thematische aanpak naar
onderwerpjes die nauwelijks samenhang meer hebben. Hierdoor is de
aandacht voor ankerpunten verdwenen, terwijl die aan de basis van
algemeen inzicht liggen.'
Helemaal terug naar de jaartallenboekjes is een heilloze weg, vindt de
hoogleraar. Net als een debat over de belangrijkste historische
gebeurtenissen, a la `Wie is de grootste Nederlander'. `De discussie
over wie de wedstrijd moest winnen was totaal zinloos. Maar de
discussie over het programma zelf juich ik toe. Op dezelfde manier is
het debat over wat de canon van de geschiedenis zou kunnen zijn
misschien wel belangrijker dan het formuleren van die feitelijke
canon.'
Kapstok
Uiteindelijk moet zo'n canon er wel komen, vindt De Boer, mét
jaartallenoverzicht en liefst gekoppeld aan andere vakken als
aardrijkskunde en taalkunde. De canon is een kapstok waaraan alle
geschiedenisonderwijs kan worden opgehangen; een minimaal
begrippenkader dat het mogelijk maakt om verbanden te leggen,
inzichten te krijgen. `Ik krijg hier eerstejaars studenten die nooit
een overzicht van de wereldgeschiedenis tot zich hebben genomen. Daar
kun je simpelweg niet zonder. Niet bij de opleiding geschiedenis, maar
ook niet meer in de maatschappij.'
Curriculum Vitae
Dick de Boer studeerde geschiedenis en Nederlands in Leiden. Hij
promoveerde in 1978 op een onderzoek naar sociaal-economische
ontwikkelingen in het Middeleeuwse Noord-Holland ten tijde van de
pestepidemie. De Boer werkte bijna drie jaar in het middelbaar
onderwijs voordat hij medewerker en later universitair hoofddocent aan
de universiteit van Leiden werd. Sinds 1992 is hij hoogleraar
Middeleeuwse geschiedenis aan de RUG.
De Boer was in het midden van de jaren negentig voorzitter van de
landelijke commissie voor het eindexamen geschiedenis voor het
middelbaar onderwijs. Ook was hij co-auteur van verschillende
geschiedenismethoden en producent van onder andere het TELEAC
programma `Steden en hun verleden' en adviseur van de nieuwe - in
januari 2005 gestarte - TELEAC-serie `Verre verwanten'. Daarin wordt
vanuit familiegeschiedenissen een verband met de vorming van de
Nederlandse samenleving gezocht.
Informatie
prof.dr. D.E.H. de Boer, tel. (050) 363 59 94
Rijksuniversiteit Groningen