Den Haag, 19 januari 2005
Bijdrage van Saskia Noorman - den Uyl (PvdA) aan de plenaire behandeling van de Harmonisatie van inkomensafhankelijke regelingen Awir en de toepassingswet daarvan
Samenvatting
Vooraf
De PvdA-fractie vindt het belangrijk dat inkomensafhankelijke regelingen transparanter worden, dat de armoedeval wordt tegen gegaan en dat de uitgangspunten voor subsidie toekenning meer gelijk getrokken worden. De Algemene Rekenkamer trok fel van leer twee jaar geleden tegen de 72 verschillende inkomensafhankelijke regelingen en het gebrek aan kennis van de regering over het inkomenseffecten van die regelingen. Nou was dat wel wat erg overtrokken, maar duidelijk is dat het geheel wel beter kan en moet. De harmonisatie van inkomensafhankelijke regelingen staat ook al langer op de agenda. Met het wetsvoorstel Awir worden een aantal begrippen geharmoniseerd voor de aanpassing van een aantal inkomensafhankelijke maatregelen in de zorg, kinderopvang en de volkshuisvesting (huursubsidie). Het gaat om het toetsingsinkomen, het berekeningsjaar, de vermogenstoets en het partnerbegrip.
De PvdA-fractie kan zich goed vinden in de doelen van de wetsvoorstellen:
- meer transparantie in voorzieningen en rechten voor de burger
- vermindering van uitvoeringskosten (administratieve lasten)
- meer effectieve aanpak van de armoedeval
- tegen gaan van niet-gebruik van inkomensafhankelijke regelingen.
Wij hebben daar al jaren voor gepleit.
De Aanpassingswet Awir regelt de inpassing in de verschillende materiewetten.
De inkomensafhankelijke toeslagen worden tijdens het uitkeringsjaar als voorschot uitbetaald en vervolgens na dat jaar bij de belastingaanslag definitief. De systematiek van de belastingwetgeving wordt voor de inkomensafhankelijke regelingen gevolgd. Dat heeft verstrekkende gevolgen voor o.a. de huursubsidie, partnertoets en vermogen.
De regelingen die per 1.1.2006 door de belastingdienst toeslagen zullen worden uitgevoerd zijn:
- bijdrage kosten kinderopvang (deze wordt in 2006 nog separaat uitgevoerd);
- huursubsidie;
- zorgtoeslag.
- Er komt een eenduidige definitie van het verzamel inkomen voor de WTOS en de WSF waardoor het verzamelinkomen niet meer wordt gecorrigeerd.
- De partnerdefinitie wordt voor verschillende regelingen veranderd op basis van de bijstand en AOW waardoor o.a. onderhuur moeilijker wordt. (De onderhuurder wordt in deze wet in veel gevallen een inkomensrelevante medebewoner.)
In april zullen de inkomenseffecten van Awir door het CPB in het CEP bekend worden gemaakt. Nodige reparatie voorstellen volgen dan later ten behoeve van de begroting 2006: het invoeringsjaar Awir. De PvdA-fractie vindt het uiterst onbevredigend dat nu wel de instemming op het wetsvoorstel wordt gevraagd maar dat de effecten van het wetsvoorstel op het inkomen nu niet gegeven worden. Daar zal een nadere uitwerking van gegeven moeten worden.
Onduidelijk in het wetsvoorstel is wat nu precies de invoerings- en uitvoeringskosten zijn. Waar besparingen zitten en waar nieuwe lasten en welke ander geld wordt ingezet op dit project.
Diffuus is ook de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de staatssecretaris van Financiën, de minister van SZW en de ministers van VROM en OCW. De Raad van State heeft daar veel kritiek op.
Bijdrage
Gesproken woord geldt
De PvdA heeft sympathie voor de bedoeling maar is uiterst kritisch op veel ongewenste effecten die voortkomen uit het gekozen peiljaar: het actuele inkomen bij het berekenen van de subsidies. Er zijn vier hoofdbezwaren:
* De overhaaste invoering van Zorgtoeslag, in combinatie met de gewijzigde huursubsidie is een operatie die miljoenen huishoudens treft. Eerdere ervaringen met wijzing in deze grootschalige inkomenssubsidies (huursubsidie in 2002) waren negatief.
* De keuze om een lopend jaar als grondslag voor een inkomensafhankelijke regeling te kiezen is zeer kwetsbaar bij plotselinge inkomensdaling of juist inkomensstijging waardoor inkomenstekorten of forse terugbetalingsverplichtingen ontstaan: nieuwe armoede en werkloosheidsval.(zie berekeningen in de bijlage)
* Plotseling verlaagd inkomen later in het jaar kan tot een inkomen onder het bestaansminimum leiden. Immers hoge lasten blijven terwijl inkomensafhankelijke regelingen niet altijd tussentijds kunnen worden aangepast. De hardheidsclausule om plotselinge inkomensproblemen (huursubsidie) op te lossen worden afgeschaft. Toekennen van bijzondere bijstand wordt verboden om dat de regeling als passend wordt beschouwd.
* Er zijn zeer grote risico's en de kosten zijn uiterst ondoorzichtig. Of de burger er werkelijk beter van wordt is niet duidelijk.
Het doel van de wet is ook verder niet meetbaar gemaakt. De transparantie lijk nog zoek. Zo krijgt de burger pas achteraf (het volgende jaar) te horen wat zijn werkelijke toeslagen zijn. Het is de moeite waard om het voorstel beter te krijgen. De overhaaste invoering baart zorgen.
De PvdA-fractie vindt het belangrijke dat er voorstellen liggen die de burger een beter zicht levert op zijn rechten op inkomensafhankelijke maatregelen
Maar tussen droom en daad liggen praktische bezwaren.
Er zijn grote bezwaren op de aanpassing van de huursubsidie over een lopend jaar van de belanghebbende organisaties. Inkomensverschillen tijdens dat jaar (dat geldt overigens ook voor de zorgtoeslag) kunnen tot armoedevallen leiden die zeer fors zijn. Terwijl de hardheidsclausules en het vangnet uit de huursubsidiewet worden geschrapt.
Sjakuus, Raad van kerken hebben eerder een vrij kritisch commentaar geleverd. Positief omdat de transparantie in inkomensafhankelijke maatregelen zou toenemen Kritisch op de uitwerking en de risico's.
Meetlat
We willen dit wetsvoorstel toetsen op een vijftal punten:
1. Een eerlijke verdeling van lasten opdat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen omdat dit principe de legitimatie vormt voor de inkomensafhankelijke toeslagen.
2. Geen armoedeval en werkloosheidsval tijdens een lopend rekeningjaar. Is de wet duidelijk voor aanvragers en andere betrokkenen en maakt de wet de stapeling en het effect van inkomensafhankelijke toeslagen inzichtelijk.
3. Is er een optimale koppeling van gegevens waardoor niet-gebruik wordt tegen gegaan en de burger maar een keer hoeft aan te vragen en gegevens te verstrekken. Krijgt de burger ook ongevraagd aangeboden dat waar hij recht op heeft .
4. Is er een goede hardheidsclausule en een goede vangnetregeling. Snelle aanpassing van voorschotten bij wijzing van inkomen
5. Zorgvuldige en gedegen invoering
Ad1
In Awir en de vertaling daarvan naar de koopkrachteffecten en aanvullende regelingen voor 2006 valt het volgend op. Om de armoedeval te mitigeren worden inkomensafhankelijke regelingen geleidelijker afgebouwd. De prijs om dat te doen is dat mensen met een boven modaal inkomen geld krijgen voor voorzieningen die ze niet echt nodig hebben. Het kabinet weigert om deze effecten inzichtelijk te maken. Het volgende is inmiddels wel bekend per 2006.
* Er gaat 900 mln. naar bovenmodale inkomens vanwege de zorgtoeslag (300 mln.) en (600 mln.) voor ouders met kinderen en een inkomen boven de ziekenfondsgrens.
* Er gaat 150 mln. naar bovenmodale inkomens vanwege de afbouw van de kinderheffingskorting
* Er gaat huursubsidie naar mensen met een vermogen in box 3 van maximaal 100 000 ¤ die groen en slim beleggen.
Conclusie
Zolang er meer dan een miljard wordt uitgetrokken voor boven modale inkomens en tegelijkertijd in dit jaar ouderen, minima, chronisch zieken en gehandicapten zo zwaar de min in gaan is er geen sprake van sterkste schouders, zwaarste lasten.
Ad 2
De regering weigert ondanks mijn nadrukkelijke vragen de inkomensgegevens inzichtelijk op een rijtje te zetten. Verwijst verder naar het CEP van april. We zijn zelf aan het rekenen geslagen. De effecten van het nieuwe systemen zijn in een aantal situaties onthutsend.
Eerste voorbeeld.
Een onverwachte dertiende maand van man het hele en vrouw met halve dertiende maand en twee kinderen. Resultaat: De terugbetaling van te veel genoten huursubsidie zorgtoeslag en kinderopvangkosten leveren een marginale druk van 90% op de dertiende maand. Die krijg je dus gewoon niet.
Tweede voorbeeld
Een man maakt halverwege het jaar promotie. Prompt verdwijnt de huursubsidie, wordt de zorgtoeslag verlaagd, hij moet de toeslagen uit de eerste helft van het jaar voor geen fors deel terug betalen. Zijn meerinkomsten vanwege de promotie kennen een marginale druk van 84% ( hij houdt er dus nauwelijks iets aan over)
Conclusie
De keuze van een actueel en daarmee fluctuerend inkomen als grondslag voor inkomensafhankelijke toeslag brengt een forse armoedeval en werkloosheidsval met zich mee. Ga dus beslist niet halverwege het jaar of later aan het werk.
Ad 3
De regering gaat niet ver genoeg als het gaat om koppeling van bestanden. De inzet om de burger te laten volstaan met één keer melden van gegevens en het ongevraagd aanbieden van beschikkingen over inkomensafhankelijke toeslagen/kortingen door overheden (rijk, gemeenten, provincies) aan rechthebbenden. Dat in combinatie met goede privacybescherming. Waarom kan dat in België wel en veel beter dan bij ons. Hier wordt het College bescherming persoonsgegevens als excuus-Truus gebruikt om die bestandskoppelingen niet te doen (p..). De winst zou enorm zijn: het uitbannen van niet-gebruik van voorzieningen (huursubsidie 15% tot 27% niet-gebruik) en een forse bestrijding van fraude.
Conclusie
De regering wil gewoon niet (staatssecretaris Wijn: op 2 nov)
Ad 4
Een goede hardheidsclausule en een goede vangnetregeling, snelle aanpassing van voorschotten zijn nodig. Helaas. De vangnet- en hardheidsregeling worden afgeschaft. Weliswaar dat de staatssecretaris van Financiën bij wijze van overgangsmaatregel de bevoegdheid krijgt (zoals hij die ook bij de belasting heeft) om bij kennelijke hardheid af te wijken, maar het is tijdelijk en geen recht. Een voorbeeld.
Iemand heeft over een heel jaar een inkomen boven de huursubsidiegrens. Helaas is zijn baas halverwege het jaar failliet gegaan. Hij zit met een veel te hoge huur. Hij heeft geen recht op huursubsidie. Voorts verbied de regering de gemeenten bijzondere bijstand in de woonlasten in te zetten omdat de regeling passend zou zijn. Maar die man zit 6 maanden zwaar onder het bestaansminimum en heeft geen geld om te eten
Conclusie
De regering sluit de ogen voor de onvolkomenheden van het systeem. Dat pikken we niet. Of er moet een vangnet regeling komen die een recht is en geen gunst. Of het peiljaar van de huursubsidie wordt gehandhaafd op t-1,5.
Ad 5
Met de invoering van de Zorgtoeslagwet begeeft de regering zich op een zeer risicovol traject door de toeslag over een lopend rekeningsjaar te verstrekken. Grote inkomensverschillen in de plus of de min kunnen vervelende inkomensconsequenties hebben zoals het opbouwen van een schuld en forse terugbetalingen. Nu is de marginale druk van de Ztw gematigd. Dat geldt niet voor de huursubsidie. In 1996 kenden we nog een door ieder verfoeit systeem waarbij de huursubsidie op een lopend rekeningsjaar werd gebaseerd. Dat is in 1997 vervangen door het systeem van t-1,5 plus een vangnet dat naar ieders tevredenheid nu functioneert. Nu wordt tegelijkertijd voor de huursubsidie de klok terug gedraaid. Dat is uiterst risicovol. Ik vind het onbegrijpelijk dat de regering een dergelijk risico neemt. De regering zegt dat de winst van de samenvoeging is dat de mensen maar een formuleer behoeven in te vullen. Er komt toch een nieuw bestuursorgaan: de Belastingdienst/Toeslagen die de taak krijgt de inkomensafhankelijke toeslagen uit te keren, met de bevoegdheid in te vorderen of te verhalen. Maar daarvoor is een honderdenmiljoen kostende operatie (304 mln. met overheveling van een paar honderd medewerkers) helemaal niet nodig. In de huidige ICT-tijd is een fysieke overheveling van Vrom naar belasting zonde van ieders energie. Dat gebeurt ook met de WTOS en de WSF2000. Die blijven worden gewoon door de IB uitgevoerd worden. Dat doe je gewoon virtueel met een formulier on -line. Trouwens het ene loket dat de regering voorstelt is er helemaal niet. Dat ene loket is een callcenter, een formulier, een internetadres en een postbusnummer.
Conclusie
Een pijnlijke. De PvdA vindt dat de overheveling van de huursubsidie zo niet nu moet plaatsvinden. Ik denk dat die over twee jaar kan plaats vinden en dan virtueel. Laten we eerst maar eens kijken hoe het bij de zorgtoeslag werkt. Een variant kan zijn dat de huursubsidie wel overgaat maar dan op basis van de bestaande peiljaarsystematiek dus t-1,5.
De regering kan echt niet al die overigens ongevraagde adviezen van de VNG, Aedes, de woonbond in de wind slaan. Evenals de onderzoeksresultaten van de gemeenten Amsterdam en Rotterdam die laten zien dat de mensen die voor huursubsidie in aanmerking komen en van het vangnet gebruik maken er 76% tot 80% op achteruitgaan.
Overig
Onduidelijk in het wetsvoorstel is wat nu precies de kosten van invoering en uitvoering zijn. Waar besparingen zitten en waar nieuwe lasten en welke ander geld wordt ingezet op dit project. Diffuus is ook de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de staatssecretaris van Financiën, de minister van SZW en de ministers van VROM en OCW. De Raad van State heeft daar veel kritiek op.
Andere regelingen
Fiscale ouderenkorting
In een motie bij de begrotingsbehandeling heb ik gevraagd om de fiscale ouderen kortingen om te zetten in een toeslag. Dat omdat 85.000 ouderen hun ouderen korting niet ontvangen omdat ze te weinig belasting betalen. Het gaat dan om ouderen met een laag inkomen en of ouderen met hoge buitengewone lasten. De regering wil daar niks van weten. De argumentatie wordt eigenlijk niet gegeven. Het blijft het de vraag op de regering de motie Verburg (die een tijdelijke verzilveringregeling vraagt) zal uitvoeren. Eenvoudiger is de ouderen korting als toeslag uit te voeren.
Eigenbijdragen AWBZ/ WMO/ WVG
De regering zegt dat vanaf deze wetsbehandeling alle nieuwe inkomensafhankelijke regelingen volgens Awir en de daarbij behorende definities gaan worden uitgevoerd.
De gemeenten krijgen het recht om zelf een gemaximeerde eigenbijdrage voor de WMO in 2006 vast te stellen.
Vraag: Worden voor de gemeenten wel de definities van inkomen (toetsinkomen), partner, gezamenlijke huishouding, kind wel voorgeschreven? Gaat dat dan analoog aan Awir ( zorgtoeslag, huursubsidie en kinderopvang) of aan de definities van AOW, ANW, WWB of kan iedere gemeente zelf beslissen op welke definities eigen bijdragen worden vastgesteld.
Tot slot
Wij zullen amendementen indienen en de kamer zonodig moties voorleggen op de volgend onderwerpen.
- Peiljaar huursubsidie handhaven of uitstel huursubsidiewijziging.
- In ieder geval een vangnetregeling huursubsidie.
- Koppeling van bestanden om niet gebruik tegen te gaan.
- Resultaat meting.
- Inkomensklassen in kinderopvang toeslag en huursubsidie uniformeren.
- Naam omzetten in Toeslagendienst.
- Privacy commissie sociale zaken (eventueel als onderdeel CBP).
- Een visie en plan voor de gehele sociale zekerheid waar in alle netwerken worden aangegeven.
- Fiscale ouderen korting omzetten in een toeslag conform Awir.
- Basisdefinities in inkomensafhankelijke maatregelen bij andere overheidsorganisaties.
l
Partij van de Arbeid