Opinie 2: `Normen en waarden debat toont terugkeer naar liberalisme'
Premier Jan Peter Balkenende roept al sinds zijn aantreden om een
groot debat over normen en waarden. Volgende week is het zo ver, dan
gaat de Tweede Kamer met het onderwerp aan de slag. Moeten we het
normen en waarden debat zien als een moraliserende preek? Een groeiend
conservatisme, met bijbehorende leefregels? Absoluut niet, vindt
bijzonder hoogleraar ethiek Martin van Hees. Wie de beraadslagingen
nauwkeurig volgt, kan volgens hem maar één conclusie trekken: het
normen en waarden debat toont de terugkeer naar het liberalisme.
Het klinkt misschien vreemd, maar Balkenende blijkt de laatste maanden
groot voorvechter van het liberale gedachtegoed. Twee belangrijke
liberale uitgangspunten komen in de aanloop naar `zijn' discussie over
normen en waarden duidelijk naar voren. Ten eerste staat de
rechtsstaat niet ter discussie; die is ooit duur bevochten en moet
intact blijven. En ten tweede wijst de premier op het feit dat de
overheid weinig kan doen; burgers moeten zelf hun handen uit de mouwen
steken en verantwoordelijkheid nemen voor de Nederlandse samenleving.
Caravanliberalisme
Die verantwoordelijkheid van individuele burgers raakt volgens Van
Hees nogal eens ondergesneeuwd door wat hij het `caravanliberalisme'
noemt: `Veel mensen denken dat vrijheid alleen belangrijk is, omdat
het betekent dat je je behoeften beter kunt bevredigen. Hoe meer
vrijheid, hoe meer spulletjes je kunt kopen. Met andere woorden:
iedereen een caravan! Dat klopt niet. Vrijheid gaat over iets anders
dan het wel of niet kopen van die nieuwe Volvo, het gaat om méér dan
een inhoudelijke beslissing. Het gaat om de vraag waaróm die vrijheid
zo belangrijk voor ons is.'
Verantwoordelijkheid
Hier komt de `individuele verantwoordelijkheid' om de hoek kijken. We
mogen niet vergeten dat vrijheid onlosmakelijk verbonden is met
verantwoordelijkheid; het zijn twee zijden van dezelfde medaille. Van
Hees: `In Nederland willen en kunnen we in vrijheid leven. Ik mag mijn
eigen zaakjes regelen, leuke dingen doen en alles kopen wat mijn
hartje begeert. Maar het is mijn verantwoordelijkheid om met mijn
vrijheid die van een ander niet te beperken. Juist deze
verantwoordelijkheid geeft volgens het klassiek liberalisme mijn
vrijheid waarde.'
Opleggen
De waarde van vrijheid is dus niet alleen gelegen in de inhoud, maar
ook in de verantwoordelijkheid die vrijheid met zich meebrengt. Juist
dat liberale uitgangspunt is zoekgeraakt in het welvarende Nederland.
Terug naar het normen en waarden debat in de Tweede Kamer: daar wordt
volgens Van Hees nauwelijks inhoudelijk gesproken over de normen en
waarden die we als samenleving zouden moeten koesteren. Want het
`opleggen' van regels staat juist haaks op de verantwoordelijkheid die
burgers zelf zouden moeten willen nemen.
Geen regels
Geen Top Tien van gedragsregels uit de koker van het CDA dus, of een
apart vak op scholen dat kinderen leert welke normen en waarden ze
minimaal zouden moeten nastreven. `De overheid kan publiekscampagnes
organiseren en voorlichting geven. Maar verder voert ze niet meer dan
een debat over de wenselijkheid van een normen en waarden debat,
precies zoals het hoort in een liberale rechtsstaat. Als het goed is
speelt de feitelijke discussie zich niet af in de Tweede Kamer, maar
juist in de hele samenleving.'
Curriculum Vitae
Martin van Hees is universitair hoofddocent en bijzonder hoogleraar
ethiek. Hij studeerde filosofie en politicologie in Rotterdam, werkte
daarna in Nijmegen en Enschede en is sinds 1998 aan de Faculteit
Wijsbegeerte van de RUG verbonden. In zijn onderzoek richt hij zich
vooral op normatieve vraagstukken die de fundamenten van het ethisch
en politiek liberalisme betreffen. Het gaat daarbij met name om de
analyse van het vrijheidsbegrip en de verdediging en fundering van
individuele rechten. In dat onderzoek wordt intensief gebruik gemaakt
van technieken uit de logica en de beslistheorie.
Informatie
prof.dr. M.V.B.P.M. van Hees, tel. (050) 363 61 65, e-mail:
m.van.hees@philos.rug.nl
Rijksuniversiteit Groningen