001 - Streekromans populair vanwege alwetende moeder
Datum: 4 januari 2005
Wat is de aantrekkingskracht van streekromans op vrouwen? Wat zien ze
in de simpele, schematische plot, de sentimentele liefdesgeschiedenis,
de conservatieve personages en het drakerige happy end? Annemarie van
Buuren onderzocht dit door recensenten verguisde genre en constateert
dat lezers hun eigen, persoonlijke betekenissen hechten aan deze
verhalen. `Ze zijn niet zozeer geïnteresseerd in het oppervlakkige
liefdesverhaal, maar des te meer in het alwetende moederpersonage en
de relatie met haar kind.' Van Buuren promoveert op 13 januari 2005
aan de Rijksuniversiteit Groningen.
De structuur van de streekroman is eenvoudig: een arme arbeiderszoon
wordt verliefd op een rijke boerendochter (of andersom). Deze vaak
hulpeloze held of heldin worstelt zich door vele tegenslagen heen om
na grote ellende uiteindelijk de ware liefde te vinden. De
liefdesgeschiedenis speelt zich af ergens op het platteland, waar de
mensen nog eenvoudig, hardwerkend en godsvruchtig zijn en hun plaats
kennen. Recensenten gaan er vaak van uit dat de liefhebbers van dit
genre - bijna uitsluitend vrouwen - zelf net zo eenvoudig en
conservatief zijn als de personages uit hun favoriete genre en doen
zowel de streekroman als de lezers af als triviaal, schematisch en
sentimenteel.
Dubbelperspectief
Wat streekromans bijzonder maakt is de aanwezigheid van een
dubbelperspectief: dat van de held of heldin op zoek naar de ware
liefde en dat van zijn of haar moeder en de relatie met haar kind. In
de meeste literaire genres en in films is de moederfiguur alleen
aanwezig als achtergrond om de ontwikkeling van het kind te laten
zien. Het kind handelt en groeit, de moeder vormt het decor. In
streekromans kijk je niet alleen mee met de handelende held of heldin,
maar ook met zijn of haar moeder. Zij handelt niet, maar zit thuis na
te denken over haar kind terwijl ze de verloving voorbereidt en
babysokjes breit. Zij interpreteert en becommentarieert de
gebeurtenissen en is daarmee een van de belangrijkste personages. Als
goede moeder heeft zij het intuïtief altijd bij het rechte eind. Als
zij zegt dat iemand niet deugt, dan is dat ook zo. De moeder staat in
dit opzicht bijna op één lijn met de alwetende verteller van de roman.
Plattelandsvrouwen
Uit een schriftelijke enquête onder 250 leden van de Bond van
Plattelandsvrouwen blijkt welke persoonlijke betekenissen lezeressen
hechten aan de streekroman Verzwegen Verleden van Henny
Thijssing-Boer. De streekromans van deze auteur worden al jarenlang
door Openbare Bibliotheken het meest uitgeleend. Van Buuren:
`Lezeressen blijken het liefdesverhaal op zich wel te waarderen, maar
ze vinden het moeder-kindverhaal interessanter. Ze leven mee met de
moederfiguur. Dat is bijzonder, want het dubbele perspectief valt niet
meteen op. Vrouwen blijken het te waarderen dat de moederfiguur in dit
genre zo'n belangrijke rol speelt.'
Conservatief wereldbeeld
Overigens betekent dat niet dat lezeressen er dezelfde conservatieve
denkbeelden op nahouden als de moeder uit dit boek. Integendeel, daar
zijn ze het vaak helemaal niet mee eens. De opvatting dat streekromans
het wereldbeeld van de lezers weerspiegelen gaat niet op. Lezeressen
genieten van de boeken op het emotionele vlak, maar hebben niet
dezelfde normen en waarden als de personages. Van de lezeressen die
het meest met de moederpersonage uit Verzwegen Verleden meeleven, zegt
71,7 % dat ze niets van belang voor hun eigen leven van haar hebben
geleerd.
Ware liefde
Toch blijkt er één uitspraak te zijn waar maar liefst 93 procent van
de doelgroep het mee eens is. Van Buuren: `Dat is de uitspraak dat
ware liefde het belangrijkste doel van het leven is. Ware liefde is
natuurlijk een cliché dat iedereen op zijn eigen manier invult. In
streekromans wordt ware liefde op twee verschillende manieren
beschreven. Ten eerste als een onvoorspelbare, gevaarlijke kracht. Je
wordt op slag verliefd en die liefde is eenmalig en voor altijd. Deze
visie is een erfenis van het romantische idee van de liefde. Liefde
wordt ook vaak omschreven met behulp van de oogstbeeldspraak. Om
liefde te oogsten, moet je eerst liefde zaaien. Als je maar veel
investeert in de liefde en jezelf zonder klagen opoffert, dan zul je
op den duur liefde oogsten.'
Couleur locale
Recensenten gaan er verder van uit dat lezeressen van streekromans
terugverlangen naar de eenvoud van een plattelandsleven dat al lang
niet meer bestaat. Dat blijkt niet uit het onderzoek van Van Buuren.
`In de klassieke streekroman van schrijvers als Antoon Coolen en Anne
de Vries speelde het platteland een grote rol. In die boeken is veel
aandacht voor dialecten en streektradities. In de moderne veel gelezen
streekroman is het platteland niet meer dan "couleur locale". Een
roman over het Groningse platteland zou zich met een paar kleine
aanpassingen net zo goed kunnen afspelen in Zeeland. De beschrijvingen
van het platteland zijn zo vaag dat lezers het niet als onderwerp maar
als achtergrond beschouwen.'
Curriculum Vitae
Annemarie van Buuren (Rotterdam, 1961) studeerde Nederlandse Taal- en
Letterkunde aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij verrichtte haar
promotieonderzoek bij de voormalige vakgroep Regionale
Agronomisch-Historische Studiën van de Faculteit der Letteren van de
RUG en werkt nu bij het Postdoc en Promovendi Centrum van de RUG. De
promotie vindt plaats op 13 januari 2005. Promotores zijn prof. dr.
H.W.H.. Niebaum en prof. dr. M. Bal. De titel van het proefschrift
luidt: De taal van het hart. Retorica en de receptie van de
hedendaagse streekroman.
Meer informatie
Annemarie van Buuren, tel. (050) 363 62 36 of buuren@ppsw.rug.nl,
Rijksuniversiteit Groningen