Universiteit Maastricht
Persbericht
16 december 2004
Nederlandse rechters te meegaand, Belgische rechters strijdbaar tijdens Duitse bezetting
Promotieonderzoek Yuri Michielsen
Nederlandse rechters hebben tijdens de bezetting zelden de mogelijkheden van het toen geldende nationale en internationale recht benut om weerstand te bieden. Bezettingsmaatregelen zijn vrijwel zonder protest toegepast ongeacht strijdigheid met het geldende (oftewel positieve) recht. In België daarentegen heeft het Hof van Cassatie voortdurend geïntervenieerd om met juridische middelen bezettingsmaatregelen ongedaan te maken. Dit concludeert mr. Yuri Michielsen in zijn onderzoek 'The 'Nazification' and 'Denazification' of the Courts in Belgium, Luxembourg and The Netherlands', waarop hij hoopt te promoveren op 22 december 2004 aan de Universiteit Maastricht.
In zijn proefschrift analyseert Yuri Michielsen hoe de gerechten in België, Luxemburg en Nederland tijdens de bezetting juridisch gereageerd hebben op maatregelen die gevolgen hadden voor de positie en het functioneren van de gerechten. Deze reacties vergelijkt hij met de mogelijkheden van het toentertijd geldende nationale en internationale recht. Op dezelfde wijze analyseert Michielsen de reacties op de denazificatie maatregelen die de regeringen na de bevrijding hebben genomen.
Anders dan verwacht, blijkt uit het onderzoek dat rechters wel degelijk juridische mogelijkheden hadden om bepaalde bezettingsmaatregelen en ballingschaps- maatregelen te weerstaan. Voor sommige situaties gold zelfs een positiefrechtelijk gebod. Opmerkelijk is dat Belgische gerechten deze wettelijke mogelijkheden veel intensiever gebruikt hebben dan de Nederlandse. Niet alleen het Hof van Cassatie, maar ook de lagere gerechten hebben het geldende recht regelmatig als wapen tegen de bezetter ingezet. En toen de bezetter rechters uit hun ambt dreigde te zetten, volgde er een collectief protest bij de Belgische rechterlijke macht.
De meegaande houding van de Nederlandse rechterlijke macht tijdens de bezetting is mede een gevolg van het standpunt dat de Hoge Raad van meet af aan innam, stelt de onderzoeker. Maar ook de lagere Nederlandse gerechten onderschreven het standpunt dat er geen positiefrechtelijke mogelijkheden waren om bezettingsmaatregelen te weerstaan. Die waren er wel degelijk, aldus de onderzoeker, maar met dit standpunt was wel de toon gezet.
Bezettingsmaatregelen werden in Nederland voortaan zonder toetsing toegepast. En de wettelijke waarborgen voor een onafhankelijk oordeel werden steeds meer geschonden. Toen twee rechters afgezet werden na het Ommen incident (het enige collectieve protest van de Nederlandse rechterlijke macht tegen wantoestanden in detentiekampen waar veroordeelden hun straf uitzaten) en later verschillende rechters in Amsterdam vermoord werden, bleef de rechtelijke macht gewoon doorfunctioneren.
Luxemburg
De situatie in Luxemburg wijkt sterk af van die in de twee andere landen. Luxemburg telde slechts zeventig rechters en ging gebukt onder een agressief bezettingsregime dat gericht was op algehele annexatie. Een collectief protest van de rechterlijke macht of leiderschap tegen bezettingsmaatregelen was volstrekt onmogelijk, aldus de onderzoeker. Meteen na de inval zijn Duitse rechters op sleutelposities benoemd en de overige rechters zijn geleidelijk vervangen. Uit de archieven blijkt evenwel dat deze rechters mildere straffen gaven dan hun Duitse collega's.
Luxemburg is ook het enige land waar na de bevrijding het parlement goedkeuring gegeven heeft aan maatregelen van de regering in ballingschap. De gerechten in België en Nederland weken af van positief recht en stemden ermee in dat sommige ballingschapsmaatregelen toegepast werden.
Noot voor de pers
De promotie van mr. Yuri Michielsen vindt plaats op 22 december 2004 om 12.00 uur aan de Universiteit Maastricht (Aula Minderbroedersberg 4-6). Promotores zijn prof.mr. Gerard-René de Groot en prof.dr. Hildegard Schneider.
Titel van het proefschrift: The 'Nazification' and 'Denazification' of the Courts in Belgium, Luxembourg and The Netherlands, mr. Yuri Michielsen, LL.M (Harvard), uitgegeven door Universitaire Pers Maastricht.
Voor meer informatie over de inhoud van dit persbericht kunt u terecht bij Yuri Michielsen, tel. 043 327 0766 (alleen tijdens kantooruren) , e-mail j.michielsen@ir.unimaas.nl
De afdeling Communicatie van de UM is bereikbaar via 043 388 2044. Voor urgente zaken buiten kantooruren: 06 4602 4992, pers@bu.unimaas.nl
De persberichten van de Universiteit Maastricht staan op internet: http://www.pers.unimaas.nl/
Universiteit Maastricht