14 december 2004
Over reflectie en irritatie in het onderwijs
Reflectie op reflectie
In de omslag van het boekje Reflecteren of irriteren zie je, enigszins
verwrongen, je spiegelbeeld. En dat lijkt symbolisch te zijn voor het
onderwerp: de reflectie op eigen gedrag en op dat van de ander blijkt
onvoldoende te leven in het onderwijs. Docenten en studenten vinden
het maar lastig. In het boekje wordt gezocht naar een verklaring en
naar oplossingen.
Wat ik met mijn vriendin Jessica altijd doe, is min of meer school
constant belachelijk maken. We zijn ons er allebei heel erg van bewust
dat school niet leuk is. Met vrienden maak je het wat leuker, maar
school blijft gewoon stom. Ik weet ook dat school belangrijk is,
daarom ben ik ook van plan hard te leren en te slagen
In het boekje Reflecteren of irriteren? Over vaardigheden en
aansluiting in het onderwijs staan als een rode draad vele
dagboekfragmenten van vo-leerlingen, hbo-studenten en docenten. De
dagboeken werden bijgehouden als opmaat voor de gelijknamige
aansluitconferentie die op 27 november 2003 op de Haagse Hogeschool/TH
Rijswijk (HHS/THR) werd gehouden. Het reflectieboekje werd naar
aanleiding van deze dag gemaakt, maar biedt ook een extraatje: een
interview met professor Wijnen, medegrondlegger van het
probleemgestuurd onderwijs en oud-rector magnificus van de
Universiteit van Maastricht.
Het boekje is gemaakt op initiatief van Sabine ter Steeg, adviseur
instroommanagement HHS/THR, Wâtte Zijlstra, adviseur onderzoek en
marketing HHS/THR en Anne Staring, adviseur instroommanagement
Hogeschool Leiden. Zowel uit de gegevens van de Hbo-instroommonitor
van 2003 als uit recent onderzoek uit 2004 blijkt reflectie erg laag
te scoren. Reflectie werd daarom als onderwerp van reflectie gekozen
in het boekje met de spiegelkaft.
Wijnen opent het reflectieboekje met een pleidooi voor
onderwijsvernieuwing op alle niveaus. Of eigenlijk is het helemaal
niet nieuw: het komt neer op het aloude systeem van het gildenwezen.
De leerling-gezel leert in de praktijk van de meester. Op die manier
is reflectie ook een heel natuurlijk gegeven. In het huidige
onderwijssysteem is er te weinig aandacht voor, aldus de professor:
Het doel van reflectie is dat de leerling zijn eigen zwakke en sterke
punten onder ogen ziet. Nu gebeurt er niets met de logboeken, er wordt
geen gevolg aan gegeven. Met wat de leerling wil, wordt niets gedaan.
Docenten zouden veel meer als mentor moeten optreden. Het onderwijs
moet meer praktijkgericht zijn en reflectie is meer dan alleen een
kunstje in de vorm van een logboek of evaluatieformulier, aldus
Wijnen.
Na het interview komen wat harde feiten in het boekje aan bod: de
studieresultaten en de gegevens van de Hbo-instroommonitor 2003 en
2004. De hbo-instroommonitor is een onderzoek dat wordt uitgevoerd
door IOWO (adviseurs voor onderwijsbeleid en organisatie). Het
onderzoek is een landelijk onderzoek dat in 2005 voor de derde maal
gaat plaatsvinden.
Daarna komt Frans Meijers aan het woord. Hij is lector van de
Pedagogiek van de Beroepsvorming aan de HHS/THR en legt de lezer in
een boeiend betoog uit waarom reflecteren zo lastig is. Onze hersenen
en ons onderwijs blijken er niet op te zijn ingericht. Via de evolutie
en de juffrouw van groep één op de Jenaplanschool van zijn dochter,
leren we dat reflectie een uiterst moeizame bezigheid is. Maar wel
noodzakelijk, vindt Meijers. Het echte leren begint met ervaring, door
een complexe situatie simpeler te maken, aldus de pedagoog. En
reflectie speelt daar een cruciale rol in vindt de lector.
Dat reflectie een lastig probleem is, blijkt ook uit het verslag van
de discussie tussen de dagboekschrijvers, wederom onder leiding van
Meijers. Na zijn betoog confronteerde hij ze met hun fragmenten: Wat
me opvalt is dat jullie erg weinig zeggen over reflectie, zegt de
voorzitter tegen de docenten, leerlingen en studenten van voortgezet
en hoger onderwijs over hun dagboeken. Hierin moesten de schrijvers
voor zichzelf nagaan wat ze doen aan reflectie en òf ze het überhaupt
doen. Zo konden ze zich afvragen hoe ze reflecteren en of ze zich wel
serieus genomen voelen door het onderwijs. Meijers confronteert alle
aanwezigen met hun fragmenten en verbaast zich er vooral over dat er
niet wat meer geprotesteerd wordt tegenover de docenten: Waarom
bezetten jullie de school niet? vraagt de voorzitter en oud-student
uit Nijmegen in de jaren zeventig.
Een selectie uit deze dagboekfragmenten is door het hele boekje heen
te lezen en geeft een erg herkenbaar beeld van de ervaringen die we
allemaal wel hadden als leerling, student of wellicht ook als docent.
Reflectie, zo blijkt na lezing van het boekje, is een onderwerp om nog
lang over door te reflecteren. Wel duidelijk is dat het onderwijs er
meer op zou moeten worden ingericht, willen studenten en docenten er
meer zin in krijgen.
Een exemplaar van het boekje Reflecteren of irriteren is aan te vragen
via e-mail: M.J.vanveldhuisen@hhs.nl
of klik hier om het boekje te downloaden.
Haagse Hogeschool